«اکران حقیقت» با 2مستند درباره فساد اداری و تاریخ تهران آغاز شد
مستند، فرهنگ و درآمد
یاور یگانه- روزنامه‌نگار
در سینمای ایران که بسیاری از فیلم‌های به‌اصطلاح تجاری مدت‌ها پشت خط اکران می‌مانند و درنهایت وقتی به روی پرده می‌روند شکست می‌خورند، انتظار اکران فیلم مستند برای تماشاگر عام قدری غیرواقعی به‌نظر می‌رسد.
اغلب فیلم‌های مستند در ایران با سرمایه نهادهای دولتی تولید می‌شوند و به همین دلیل دیده‌شدن یا نشدن آنها نه برای مسئولی که وظیفه داشته سالی چند مستند در مجموعه زیرنظرش تولید کند اهمیت دارد و نه برای مستندساز. اگر سیاهه نام مستندسازان ایرانی را در 4دهه گذشته از نظر بگذرانید، خواهید دید در دوره‌های مختلف، بنا بر سیاست دولت وقت برای حمایت از مستندسازان، افرادی آمده‌اند و با بودجه دولتی یکی دو مستند ساخته‌اند و بعد هم دیگر نامشان از صحنه سینمای مستند ایران پاک شده است. با این حال، مدیران سینمای مستند در هر دوره اکران فیلم‌های مستند را نشانه‌ای از موفقیت‌شان درنظر گرفته و طرح و برنامه و بودجه‌ای را به این کار اختصاص داده‌اند. در جدیدترین طرح اکران فیلم مستند، در قالب طرح «اکران حقیقت» از چهارشنبه دهم شهریور مستندهای «ف- الف» ساخته فرشاد اکتسابی و «در جست‌وجوی خانه خورشید» به کارگردانی مهدی باقری از چهارشنبه ۱۰شهریور در سامانه هاشور و مراکز فرهنگی نمایش داده خواهند شد. طرح «اکران حقیقت» به نمایش مستندهای تولیدشده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی اختصاص دارد.
واقع‌بینی در اکران مستند
در مراسم رونمایی از طرح «اکران حقیقت» که چندی پیش برگزار شد، محمد حمیدی‌مقدم، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، یکی از آسیب‌هایی تولید فیلم مستند را بحث عرضه دانست و گفت: «اتفاقاتی در نمایش فیلم هنری و مستند مثل اکران در سینماهای هنر و تجربه رخ داده است، اما باز هم انبوهی از تولیدات به فرایند پخش نمی‌رسیدند، به همین دلیل کارگروهی در مرکز گسترش با هدف اکران فیلم مستند شکل گرفت.» وی در ادامه به این نکته اشاره کرده بود که گاهی موضوع اکران فیلم مستند حالت احساسی پیدا می‌کند که با واقعیت نسبتی ندارد: «شکل واقع‌بینانه توقع از عرضه و اکران مستند باید با خود فیلم نسبت درستی داشته باشد. خیلی وقت‌ها این بحث وارد حوزه احساسی می‌شود و توقع بیش از اندازه داریم. چیزی که در مرکز طراحی شد این بود که بتوانیم به‌صورت تدریجی، ارتباط ویژه‌ای میان مردم و سینمای مستند برقرار کنیم. یعنی پیوستگی، استمرار و سبدی که باعث می‌شود مخاطب در هر شرایطی بتواند فیلم مستند را بدون مشکل انتخاب کند.» اگر همین واقع‌بینی اساس کار قرار بگیرد، شاید بشود امیدوار بود مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، بعد از سال‌ها که همواره در عرضه محصولاتش ضعیف عمل کرده بود، بالاخره بتواند این خلأ را پر کند و بخشی از همّ و غم و البته بودجه خود را به جای تولید مستند، به نمایش مستندهایی که می‌سازد اختصاص دهد. در ایران، اکران فیلم مستند همچون فیلم تجاری سودآور نیست اما از یک نهاد دولتی مثل مرکز گسترش توقع می‌رود که برای آشنایی مردم با انواع فیلم مستند سرمایه‌گذاری کند تا بالاخره زمانی فرابرسد که با افزایش تمایل مردم به دیدن فیلم مستند سرمایه‌گذار بخش خصوصی خواهان حضور در این بازار باشد. این کار هرچند بسیار سخت و هزینه‌بر و حتی دور از ذهن است، اما چنانچه برنامه‌ای مدون برای رسیدن به این هدف طراحی شود، دور از دسترس نخواهد بود.
اکران آنلاین، اکران در مراکز فرهنگی
در شرایطی که فیلم‌های عامه‌پسند در سینما شکست می‌خورند و مردم رغبتی به سینما رفتن ندارند، فیلم‌های مستند قرار است در کجا به نمایش درآیند؟ پلتفرم هاشور که چند سالی است نمایش فیلم‌های مستند را آغاز کرده و سال گذشته نیز در برگزاری آنلاین و برخط جشنواره «سینماحقیقت» با مرکز گسترش همکاری داشته، مستندهای طرح «اکران حقیقت» را نمایش می‌دهد. اما همه‌‌چیز به این سامانه ختم نمی‌شود. به‌گفته حمیدی‌مقدم، اتفاق جدید این طرح این است که مستندها در مراکز فرهنگی-هنری، پاتوق‌های هنری و... به نمایش درمی‌آیند و به این ترتیب اکران مویرگی فیلم‌های مستند رقم می‌خورد. اهمیت اکران مستند صرفا به وجه فرهنگسازی آن برنمی‌گردد بلکه این اکران به بازگشت سرمایه هم کمک می‌کند. حمیدی مقدم درباره بحث برگشت مالی اکران فیلم‌های مستند گفت: «یکی از نکات طرح «اکران حقیقت» این است که ما عام‌المنفعه و فقط برای کار فرهنگی آن را آغاز نکرده‌ایم. دلایل ما در ابتدا ارتباط مستند با مردم و مخاطبان است و در مرحله بعد، برگشت سرمایه حتی در شکل حداقلی خود اهمیت دارد. این نکته‌ای است که به‌عنوان تیتر انتخاب و اعلام کردیم که باید از مستند درآمدزایی کنیم، شاید در ابتدا خیلی‌ها به آن امیدی نداشتند اما خوشبخانه انجام شد و ادامه می‌یابد.»
مکث
طرح «اکران حقیقت» دو مرحله دارد. در مرحله نخست، مستندهای تولیدشده در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به‌صورت آنلاین و توسط پلتفرم هاشور نمایش داده می‌شوند. همزمان و با عادی‌ترشدن شرایط اجتماعی و کاهش روند ابتلا به ویروس کرونا، فیلم‌ها در بیش از ۵۰مرکز فرهنگی و هنری و تعدادی از سینماها در سراسر کشور نمایش خواهند داشت. در مرحله دوم مستندهایی که متعلق به مرکز گسترش نیستند اما شرایط اکران آنلاین و فیزیکی دارند و متقاضی اکران در «اکران حقیقت» هستند، نمایش داده می‌شوند.
مستندهای «ف-الف» ساخته فرشاد اکتسابی و «در جست‌وجوی خانه خورشید» به کارگردانی مهدی باقری از 10شهریور در طرح «اکران حقیقت» به نمایش درمی‌آیند. «ف- الف» درباره فساد اقتصادی و اداری است و جایزه دوم بخش کارآفرینی چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» را به‌دست آورده، «در جست‌وجوی خانه خورشید» که جایزه ویژه شهرداری تهران از یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت»، جایزه ویژه بهترین فیلم و بهترین گفتار متن چهارمین جشنواره مستند «یادگار» را دریافت کرده، درباره تاریخ و هویت شهر تهران است. در ادامه «اکران حقیقت»، مستندهای «بانو قدس ایران» ساخته مصطفی رزاق کریمی، «زیر این چتر باران می‌بارد» ساخته کتایون جهانگیری و «بر سر خاک» ساخته محسن خان‌جهانی در قالب این طرح نمایش داده خواهند شد.
