هویت ملی، اساس و پایه اقتدار نظام و فرهنگ ماست

سعیده مرادی- خبرنگار

چندی پیش، نوزدهمین دوره جشنواره ملی بهترین کتاب دفاع‌ مقدس، ویژه آثار سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، فراخوان داد. این دوره با شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» برگزار می‌شود. جشنواره بهترین کتاب سال دفاع‌ مقدس به همت «بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس» برگزار می‌شود و نخستین دوره آن، سوم خرداد۱۳۷۲ همزمان با سالروز آزادسازی خرمشهر برگزار شد. خاطره، مستند، پژوهش نظامی و سیاسی، داستان بزرگسالان، زندگینامه داستانی، شعر و نثر ادبی، پژوهش‌های فرهنگی، تاریخ شفاهی، آثار مرجع، مدافعان حرم، حوزه‌های داخلی، مدیریت هنری، شعر، ترجمه، ادبیات کودک و نوجوان، مقاومت اسلامی، هنرهای تجسمی، توطئه‌های داخلی و هنرهای نمایشی، موضوعات این جشنواره هستند. به‌طور تقریبی تا اواسط شهریور گروه‌بندی آثار شرکت کرده در جشنواره انجام می‌شود و از مهرماه داوری و انتخاب آثار برتر در هر بخش شروع می‌شود. مراسم اختتامیه جشنواره نیز اواخر سال‌جاری برگزار خواهد شد. در این‌باره با محمدقاسم فروغی جهرمی، دبیر علمی نوزدهمین جشنواره ملی بهترین کتاب دفاع ‌مقدس گفت‌وگو کرده‌ایم.

برای شروع بفرمایید که رویکرد جشنواره ملی بهترین کتاب دفاع ‌مقدس چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
انتخاب بهترین کتاب دفاع ‌مقدس یکی از راه‌های عرضه فرهنگ دفاع ‌مقدس است که از سال1371 آغاز شده و اکنون در آستانه 30سالگی، توانسته علاوه بر ارتقای ترویج و نشر آثار، دست‌اندرکاران را با مقوله‌های مختلف این حوزه آشنا کند. در این جشنواره تولیدات کتاب در حوزه دفاع‌ مقدس مورد توجه است و در این زمینه ناشران برتر انتخاب می‌شوند. در این برنامه به کارهای شاخص هنری نگاه خاص شده و به پژوهشگران اهمیت داده می‌شود. با گذشت زمان، این برنامه به ‌عنوان یک حرکت ارزشمند و ضروری در جامعه فرهنگی، پژوهشی، ادبی و هنری کشور قوام یافته و بارور شده است و امروز می‌بینیم که 18دوره از این فعالیت پشت ‌سر گذاشته شده و درحال برگزاری نوزدهمین دوره آن هستیم و هرسال غنی‌تر از سال قبل به مرحله اجرا درآمده است. مسلما انتظار می‌رود که کارها نیز رفته‌رفته به تکامل نزدیک شده و ضمن توسعه در کیفیت و کمیت، شرایط بهتری برای عرضه نشر فراهم شود.

نوزدهمین دوره انتخاب کتاب دفاع ‌مقدس چگونه به مرحله اجرا درمی‌آید و منظور از طرح شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر» چیست؟
اگر در هر حرکت فرهنگی، رویکرد هدف‌محور وجود نداشته باشد، مسیر و نقشه راه با سلیقه‌ها و تنوع نگاه‌های غیرمنطبق بر مسیر صحیح و مطلوب دنبال خواهد شد. شعار ما همان اصول اولیه و مسلمی است که در کارهای ما باید لحاظ شود. مبنا و اصول باید به طرح برنامه‌ها و اجرای کارهایی منطبق بر هدف‌گذاری منجر شود؛ لذا براساس شعار «حفظ هویت ملی با تولید آثار فاخر»، اصل و اساس رویکرد ما در کارها باید حاوی مطالب و محورهایی باشد که نشان‌دهنده حفظ و‌ ترویج هویت ملی است. بحث هویت ملی یکی از موضوعاتی است که مقام معظم رهبری سال‌هاست بر آن تأکید دارند و مشخصه‌هایی نیز برای آن بیان فرموده‌اند. هویت ملی، اساس و پایه اقتدار و ماندگاری نظام و فرهنگ ماست و چنانچه ما در تولید آثار به این امر بی‌توجه یا کم‌توجه باشیم، مسلما باورها و آموزه‌های فرهنگی و اعتقادی را نیز کم‌کم فراموش کرده و دچار بی‌هویتی یا بحران‌های فرهنگی و دنیازدگی خواهیم شد. بحث هویت ملی، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید روی آن تأمل کرد و با مداقه در آن، اذهان افراد دخیل در امر تولید آثار فرهنگی را به سمت و سوی کامل و دقیق آن سوق داد. بحث بحران هویت در دنیا مطرح است و دشمنان از هر وسیله‌ای برای زدودن آثار فرهنگی هر ملتی استفاده می‌کنند؛ بنابراین وظیفه ماست که هرچه بیشتر در این عرصه تلاش کنیم تا گذشته، تاریخ، فرهنگ و ادبیات خودمان را غنی‌تر کرده و جلوه‌های کمال و زیبایی را در آنها مشهود و بارز کنیم. غنای فکری و ملی ایرانیان در طول تاریخ، زبانزد همه ملت‌ها و صاحبان اندیشه در جهان بوده است. حکما، فلاسفه، دانشمندان و ادیبان این سرزمین، آثاری ماندگار برای تاریخ و زندگی بشر خلق کرده‌اند که اغلب آنها سرشار از حکمت انسانی و باورهای دینی و تاریخی زندگی این مرز و بوم است. چرا از گذشته و تاریخ خود غافل باشیم و این گنجینه و ذخیره بی‌نظیر را در هجوم تبلیغات و فرهنگ سلطه تقویت نکنیم که توان مقابله و دفع آن هجمه‌های پرفریب را داشته باشد؟ در این مجال بنا ندارم که به طرح مطالب شعارزده بپردازم، بلکه جوهر فرهنگ غنی این سرزمین آنقدر عظیم و شگرف است که نیاز به مبالغه و بزرگنمایی ندارد. درحالی‌که به یک از هزاران آن نیز تاکنون نپرداخته‌ایم. هویت، حاصل و اساس جوهر وجودی انسان‌هاست و باورها و دغدغه‌ها را شکل می‌دهد؛ بنابراین عرصه دفاع ‌مقدس یکی از مهم‌ترین جغرافیا و هندسه این موضوعات است. ما برای تبیین و شناخت این موضوع با محورهای علمی و پژوهشی وارد گفت‌وگو شده‌ایم تا از رهاورد نشست‌ها و گفت‌وگوهای فرهیختگان و اندیشمندان در آن مجموعه‌ها بتوانیم مجموعه‌ای مکتوب فراهم کنیم که در آن به این موضوع به‌صورت مشروح پرداخته شده باشد و تولیدکنندگان با مدنظر قرار دادن آن، کمال و غنای مکتوب خود را هرچه بیشتر بر آن اساس قرار دهند تا در آینده تولیدات سراسر حکمت و باورهای هویت‌ساز را شاهد باشیم و دغدغه‌ها و ارزش‌های فرارو را از ظرفیت‌ها و استعدادهای شکوفا شده سرشار کنیم. این مهم جز در سایه اندیشه و خردورزی حاصل نخواهد شد. عرصه هویت ملی کنکاشی جامع و کامل را می‌طلبد که امید است در فرایند برنامه‌ریزی شده حاصل شود.

تقسیم‌بندی و بررسی آثار به چه شکل است؟
آثار در موضوعات 20گانه فعلی تقسیم می‌شوند و پس از تشکیل گروه داوری و توجیه آنها نسبت به شعار این دوره و تعامل و همفکری در این زمینه، فرم‌های داوری تهیه و کار داوری به‌طور رسمی از شهریور یا مهرماه آغاز خواهد شد. در این دوره مسلما با توجه به حساسیت موجود در گزینش آثار فاخر، فرم‌های داوری نیز بازبینی می‌شوند و مشخصه‌های امتیازدهی در شکل جدید طراحی خواهد شد. ترکیب داوران نیز لزوما نیاز به تغییر ندارد، اما احتمال دارد که در برخی از گروه‌ها داوران دیگری جایگزین شوند یا چنانچه توفیق همکاری با برخی از افراد دوره‌های قبل را نداشته باشیم از حضور داوران مجرب و متعهد دیگری بهره ‌خواهیم برد. دوره‌های گذشته با هیچ مشکلی در روند داوری روبه‌رو نبودیم و در اینجا لازم است که از تمامی داورانی که در دوره‌های قبل، به‌ویژه از دوره هفدهم که تغییر رویکرد در کار داشتیم کمال تشکر را داشته باشم که با تحمل انواع مشکلات، ‌کاری درخور و شایسته انجام دادند و با نهایت دقت و انصاف، داوری‌ها را به پایان رساندند. ما بنا داریم که مانند دوره‌های قبل، داور ممتاز و منتخب دوره نوزدهم را نیز معرفی کنیم و برای این کار لازم است که به روند کار داوری حساس باشیم.

درباره آثار بگویید، آماری در دسترس است؟
ما تاکنون به ۳هزارو۸۰۰عنوان کتاب مربوط به سال‌های۹۷و۹۸ رسیده‌ایم و مسلما پس از داوری یا ضمن فعالیت‌های داوری می‌توان در این راستا اعلام نظر کرد، ولی پیش‌بینی می‌شود کار داوری در این دوره نسبت به دوره‌های قبل مشکل‌تر و سخت‌تر باشد.

مسیر داوری و گروه‌بندی داوران چگونه انجام می‌شود و آثار با چند داور بررسی خواهد شد؟
اصولا ما برای کار داوری در هر گروه حداقل ۵داور را دعوت می‌کنیم که در یک برنامه‌ریزی حداقل طی ۶جلسه بتوانند کار داوری را ابتدا با ریزش اولیه و دوم و سوم انجام دهند و کار نهایی را در 2یا3جلسه انجام خواهند داد. لذا با توجه به تعداد آثار و تنوع داوران، تعداد داوران و جلسات می‌تواند افزایش یابد. قبول کنیم که کار سخت است و قضاوت مشکل؛ چرا که رعایت انصاف در انتخاب‌ها مهم است. لذا باید از اعمال سلیقه فردی و جانبداری به هر عنوان پرهیز شود.

با توجه به سابقه طولانی‌تان در برگزاری انتخاب کتاب دفاع ‌مقدس آیا این برنامه طی این سالیان پیشرفتی داشته است و اینکه به‌نظر شما چه موضوعاتی در آینده می‌تواند مورد توجه قرار گیرد؟
از اینکه اذعان کنم کار، پیشرفت داشته بسیار مطمئن هستم، اما این به ‌معنای رسیدن کامل به اهداف این برنامه نیست. هنوز راه فراوانی در پیش داریم. به اعتقاد من سلیقه‌ها و اعمال نظرهای شخصی باید کنار گذاشته شود. همچنین در این برنامه باید تلاش کنیم که دفاع‌ مقدس را توسعه مفهومی و موضوعی دهیم. باید بر حضور هویتی و دغدغه‌های آرمانی ارزشی در عرصه مقاومت، بیشتر تأکید کنیم و مخاطبان گسترده‌تر و متنوع‌تری را از سرتاسر جهان به این برنامه جذب کنیم.
 
شما به‌عنوان فعال حوزه کتاب این روزها وضعیت کتاب و کتابخوانی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
متأسفانه امروزه سرانه مطالعه در جامعه قابل‌ قبول نیست. شاید یکی از دلایل آن افت آثار در بعد کیفی است. آمارها نشان می‌دهد که تعداد کتاب‌های منتشر شده در کشور چندان کم نیست. اما باید اذعان کرد که کتاب خوب کم است. در یک آسیب‌شناسی در امر کتاب باید نقاط ضعف و قوت پیدا شود و سلیقه‌ها و نظرات شخصی کنار گذاشته شود. هیچ ارزیابی و آمار و اطلاعاتی بدون پیش‌زمینه‌های علمی نمی‌تواند مستند و مرجع قرار گیرد. ما نیاز داریم که صاحب‌نظران و کارشناسان خبره و مراکز پژوهشی مرتبط در این موضوعات را فعال و پویا نگه داریم تا از رهاورد فعالیت‌های تحقیقاتی و ارزیابی‌های مستمر و منصفانه به رویکردها و برنامه‌ریزی‌های تأثیرگذار دست یابیم. امروزه مراکزی چون خانه کتاب و ادبیات ایران متعلق به وزارت ارشاد و حوزه هنری مجمع ناشران انقلاب دفاع ‌مقدس و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع ‌مقدس و دیگر مراکز نشر، باید دست به‌دست هم دهند و با تعامل و همکاری صمیمانه راهکارهای نوین و جذاب برای مخاطب امروز و فردا رقم بزنند.