خط به خط با عاشورای حسینی در دنیای ادبیات

نویسندگان فارسی‌زبان از سال‌ها پیش آثار ماندگاری در حوزه ادبیات عاشورایی خلق کرده‌اند؛ از روایت‌های ماندگار تا آثار پژوهشی و کتاب‌هایی که نویسندگان آنها تلاش کرده‌اند حماسه امام‌حسین (ع) و یارانش را قرن‌ها بعد، همانطور که بوده با همان عظمت و اهمیت پیش چشم خوانندگان خود تصویر کنند. برخی از مهم‌ترین کتاب‌هایی را که این سال‌ها درباره قیام امام حسین(ع) و یارانش نوشته شده، برایتان فهرست کرده‌ایم.

حماسه حسینی
شهید مرتضی مطهری

«حماسه حسینی» اثر شهید مرتضی مطهری، مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و یادداشت‌ها درباره واقعه کربلا و به‌خصوص تحریفات مربوط به آن است. چاپ‌های اول این کتاب به‌صورت مجموعه‌ای سه‌جلدی منتشر شد، اما در چاپ‌های بعدی نسخه دوجلدی آن عرضه شد. حماسه حسینی که بعد از شهادت نویسنده منتشر شد، به زبان عربی هم ترجمه شده است. نسخه اولیه آن، سال 1360با تلاش محمدحسین حق‌جو، با استفاده از سخنرانی‌هایی با نام فریادهای مطهری بر تحریفات عاشورا منتشر شده بود اما مدتی بعد با افزودن یادداشت‌های شهید درباره قیام امام‌حسین(ع)، با نام حماسه حسینی روی پیشخوان رفت. منتقدان معتقدند تا قبل از نوشتن این اثر، نگاه احساسی به حادثه کربلا غالب بود و همین موضوع باعث به تحریف کشیده‌شدن روایات می‌شد. شهید مطهری در سخنرانی‌های خود تلاش کرد با تحریف درباره واقعه عاشورا مقابله کند. سخنرانی‌های او در حماسه حسینی در قالب 7فصل تنظیم شده و بخش پایانی کتاب به یادداشت‌ها اختصاص دارد.

فتح خون
شهید سیدمرتضی آوینی

نوشته‌های ناتمام شهید سیدمرتضی آوینی درباره وقایع عاشورا، بعد از شهادت او در قالب اثری به نام «فتح خون» منتشر شد. 2بخش از 10فصل این کتاب در زمان حیات این شهید منتشر شده بود. شیوه خاص روایت داستان، فتح خون را به اثری ویژه تبدیل کرده است. قسمت اول کتاب شرح وقایع رخ داده از‌ماه رجب سال60 قمری تا محرم سال 60 و روز عاشوراست. قسمت دوم فتح خون از زبان راوی، تحلیل و رازگشایی وقایع است. نثر ویژه و دایره کلمات مخصوص به شهید اهل قلم، فتح خون را از نظر ادبی هم به اثری قابل توجه تبدیل کرده است. در بخشی از روایت می‌خوانیم: عقل می‌گوید بمان و عشق می‌گوید برو و این هر دو، عقل و عشق را، خداوند آفریده است تا وجود انسان در حیرت میان عقل و عشق معنا شود، اگرچه عقل نیز اگر پیوند خویش را با چشمه خورشید نَبُرد، عشق را در راهی که می‌رود، تصدیق خواهد کرد؛ آنجا دیگر میان عقل و عشق فاصله‌ای نیست.

گنجشک و جبرئیل
سیدحسن حسینی

«گنجشک و جبرئیل»، نام مجموعه شعری از سیدحسن حسینی است که 31قطعه شعر نو در آن آورده شده است. شعرها از حیث‌ قالب‌ شعری‌، نگاهی‌ نوگرا و پیشرو و از جهت‌ مضمون‌ و اندیشه‌، جوهره‌ای‌ شیعی‌ و عاشورایی‌ دارند. گنجشک و جبرئیل اما تصویری جدید از وقایع خاص مذهبی را، در بافت کلامی تازه‌ به ما ارائه می‌دهد. بیان سیدحسن حسینی در این کتاب، بیانی تکراری و کلیشه‌ای نیست و فارغ از همه‌‌چیز، در کار شرح و وصف عینی وقایع در هر شعر، البته بیشتر با تمرکز بر شخصیت یا واقعه‌ای خاص است. صاحب‌نظران شعر، این اثر را یکی از برترین مجموعه شعرهای موجود به‌ویژه در عرصه مفاهیم دینی می‌شناسند.

حسین وارث آدم
دکتر علی شریعتی

سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی در سال‌های ابتدای دهه50 در حسینیه ارشاد درباره واقعه کربلا، ابتدا در جزوه‌هایی جداگانه منتشر شده بود و بعدها در قالب کتابی با نام «حسین وارث آدم» به چاپ رسید. 8سخنرانی در این کتاب جمع‌آوری شده است. بخش اول که شامل مقدمه و متن اصلی است، نام خود را از زیارت وارث، وام گرفته است. بخش دوم کتاب با نام ثار، به آخرین سخنرانی‌های نویسنده در دی‌ماه 1355اختصاص دارد. حسین وارث آدم، واقعه کربلا را چکیده و خلاصه تمام درگیری‌های تاریخ از فرعون تا خود امام حسین(ع) می‌داند که بر ضد‌تثلیث فرعون و قارون و بلعم (زر و زور و تزویر) شوریده است. به‌طور معمول به کتاب حسین وارث آدم، از منظر تاریخی نگاه می‌شود. نویسنده در جمله‌ای از سخنرانی‌های خود آورده: امروز شهیدان پیام خویش را با خون خود گذاشتند و روی در روی ما روی زمین نشستند، تا نشستگان تاریخ را به قیام بخوانند.

قیام  امام‌حسین علیه‌السلام
سید جعفر شهیدی

یکی از آثار ماندگار عاشورایی، کتاب «پس از پنجاه سال»، پژوهشی تازه پیرامون قیام  امام‌حسین(ع) نوشته دکتر سیدجعفر شهیدی است. نویسنده در این کتاب بیشتر از آنکه به‌دنبال چگونگی وقوع واقعه کربلا باشد، به چرایی آن می‌پردازد. او در مقدمه کتاب آورده: «مقصود من از نوشتن این یادداشت‌ها مقتل‌نویسی، تبلیغ مذهبی و حتی نوشتن تاریخ نیست. من کوشیده‌ام تا خود بدانم آنچه رخ داد، چرا رخ داد؟» این کتاب در واقع تحلیل و علت‌شناسی عاشوراست. شهیدی تلاش کرده با مرور آنچه در 50سال بر جامعه مسلمانان گذشته، به چرایی وقوع عاشورا برسد. نویسنده در این اثر سؤالاتی را طرح می‌کند که ذهن هر انسان کنجکاوی را درگیر خود می‌کند؛ ازجمله اینکه چه شد اجتماع مسلمان آن روز در مقابل این حادثه تا آن حد خونسردی و بی‌اعتنایی نشان داد؟ حسین و یاران او چه جرمی مرتکب شده بودند که فقه مسلمانی کیفر آن را قتل می‌دانست؟ شهیدی در این کتاب از حقیقتی سخن می‌گوید که هرگز با گذشت زمان غبار کهنگی بر آن نمی‌نشیند؛ حقیقتی که مسلمانان همواره به یادآوری آن نیازمندند.