اینترنت ماهواره‌ای، شکاف دیجیتال را تعدیل می‌کند
گفتوگو با دکتر امین گلستانی، محقق و مدرس حوزه استراتژی فناوری اطلاعات درباره وضعیت اینترنت ماهواره‌ای و فناوری جدید استارلینک در ایران
هدا عربشاهی ـ روزنامه‌نگار
استارلینک، فناوری مبتنی بر صورت فلکی ماهواره‌ای است که از مجموعه‌ای از ماهوارههای کوچک در مدار پایینی زمین تشکیل شده است. در هفته‌های اخیر نسخه بتای این فناوری در 11کشور راه‌اندازی شد. هرچند از نظر فنی این سرویس در آینده می‌تواند بیشتر جمعیت جهان را پوشش دهد اما خدمات حقیقی آن، فقط در کشورهایی عرضه می‌شود که مجوزهای لازم را برای ارائه خدمات در حوزه‌های خاص ملی اعطا کرده باشند. این شرکت تاکنون هزارو737ماهواره پرتاب کرده است که از این تعداد 115ماهواره ناموفق بوده‌‌اند و هزارو625ماهواره فعال شده‌اند که البته درحال‌حاضر هیچ‌یک از آنها فضای سرزمینی ایران را پوشش نمی‌دهند. همشهری درخصوص سابقه استفاده از خدمات اینترنت ماهواره‌ای در ایران و پتانسیل‌های استفاده از این فناوری جدید با دکتر امین گلستانی، محقق و مدرس حوزه استراتژی فناوری اطلاعات گفتوگو کرده است.
اینترنت ماهواره‌ای از چه زمانی رواج یافت؟
اینترنت ماهواره‌ای (Satellite Internet) به‌طور عمده در مناطقی به‌کار می‌رود که دسترسی اینترنت‌های رایج به آنها ممکن نباشد. این فناوری براساس منظومه‌های ماهواره‌ای شکل گرفته و شرکت‌های بسیار زیادی از حدود 15، 16سال قبل در این حوزه فعالیت می‌کنند که ازجمله آنها می‌توانم به شرکت‌های ویاسَت و ویزنت که از سال 2012مشتریان بسیار زیادی دارند اشاره کنم. در گذشته، مسئله مهمی که درخصوص این نوع اینترنت وجود داشت این بود که عمدتا ماهوارههای این فناوری در مدار زمین‌ثابت (GEO) قرار داشتند اما بعد از اینکه تأخیرات بسیار طولانی موجب نارضایتی کاربران از خدمات ماهواره‌ای دسترسی به اینترنت شد این فناوری تغییر کرد و درحال حاضر ماهواره‌ها را در مدار پایینی (LEO) قرار می‌دهند؛ یعنی از ارتفاع 36هزار کیلومتری به مدار 500کیلومتری آمده‌اند و تعداد آنها هم بسیار زیاده شده است و در مجموع، منظومه‌ای ماهواره‌ای را پیرامون زمین تشکیل داده‌اند که با سرعت بالای حدود 100مگابیت/ثانیه برای دانلود و سرعت حدود 20مگابیت/ثانیه برای آپلود، اینترنت عرضه می‌کنند و نکته مهم در این ماهواره‌ها کاهش قابل‌توجه زمان تأخیر است که به حدود 20میلی‌ثانیه رسیده که حتی از تأخیر فناوری فیبر نوری هم کمتر است. به‌طورکلی، به‌نظر می‌رسد که این بازار با اقبال مواجه شده و این شرکت‌ها هم هر روز به‌دنبال افزایش تعداد ماهوارههای خودشان در فضا هستند تا بتوانند دسترسی کاربرانشان را به باند پهن فراهم کنند.
این خدمات از چه سالی وارد ایران شد و دسترسی به آن هم‌اکنون برای چه کسانی میسر است؟
اینترنت ماهواره‌ای در ایران از سال 1375وجود داشت اما در آن زمان با سرعت بسیار پایین 128کیلوبیت/ثانیه و 512کیلوبیت/ثانیه عرضه می‌شد. سازوکارهای قانونی برای استفاده از این فناوری طبق مقررات سرزمینی در کشور ما هم شکل گرفته است و شرکت‌ها و ارائه‌دهندگان اینترنت می‌توانند ازطریق اخذ پروانه‌های SAP (خدمات انتقال عمومی داده‌ها از طریق ماهواره) و GMPCS (خدمات مخابراتی ارتباطات همراه بین‌المللی ماهواره‌ای) خدمات اینترنت ماهواره‌ای را ارائه دهند. شرکت‌های زیادی در این زمینه وارد شده‌اند. بسیاری از آنها شرکای تجاری خارجی فنی دارند و با استفاده از تجهیزات بسیار قدرتمند سعی در توزیع این نوع اینترنت و افزایش سطح رضایتمندی کاربران و مشتریان خودشان دارند. بنابراین، اینترنت ماهواره‌ای موضوع جدیدی نیست، هرچند قبلا صرفا کاربرد نظامی داشته اما امروزه جنس تجاری‌تری پیدا کرده و اکنون هم صحبت از این شده که کل زمین به فناوری نسل اینترنت ماهواره‌ای مجهز شود و این موضوع مورد‌توجه بسیاری از مردم قرار گرفته است.
این روزها همه از فناوری استارلینک شرکت اسپیس‌ایکس صحبت می‌کنند. در ایران هم مناطق بسیاری از نعمت اینترنت پرسرعت محروم‌اند و بنابراین، دسترسی به این فناوری می‌تواند با هزینه کمتری نسبت به شبکه‌های موبایل و ای‌دی‌اس‌ال اینترنت را به این مناطق ببرد. سوای اینکه این سامانه هنوز ایران را پوشش نمی‌دهد اما درصورتی‌که روزی کشور ما هم در دامنه پوشش‌دهی ماهوارههای شرکت ایلان ماسک قرار گیرد به‌نظر شما امکان عرضه آن به شکل قانونی در ایران وجود دارد؟
ایران هم همانند سایر کشورها می‌تواند از فرصت‌هایی که در حوزه فناوری به‌وجود می‌آید استفاده کامل را ببرد. در این حوزه، معاهدات بین‌المللی خاصی وجود دارد و هر کشوری هم طبیعتا از الزامات و محدودیت‌های خاص خودش برخوردار است که هم اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به اجرای آنها هستند و هم سرویس‌های ارتباطات ماهواره‌ای باید آنها را رعایت کنند و نمی‌توانند برخلاف خواست کشورها عمل کنند. بنابراین، عرضه اینگونه خدمات همیشه سازوکار قانونی خودش را داشته و اگر این فناوری جدید هم بتواند در این چارچوب قانونی قرار گیرد قطعا می‌تواند خدماتش را ارائه کند و کشور هم می‌تواند از مزایای بسیار خوبی در این زمینه بهره‌مند بشود. از این‌طریق می‌تواند به مناطق محروم و نقاط دور و کمتر برخوردار سیگنال‌رسانی، اینترنت ارائه دهد و به کمک آن، شکاف دیجیتال را که در برخی نقاط وجود دارد تعدیل کند و ظرفیت خدمات‌رسانی در فضای مجازی را افزایش قابل‌توجهی بدهد. فراموش نکنیم که در فناوری‌های جدید فرصت‌های بدیع و تکرارنشدنی مستتر است و گروه‌هایی که زودتر به این فناوری‌ها روی بیاورند می‌توانند در مزایای خاصی همواره پیشرو باشند و تا مدت بسیار زیادی در یک اقیانوس بسیار آرام با تعداد رقبای اندک به سوددهی و بهره‌برداری برسند. نمی‌خواهم بگویم که ارتباطات اینترنت ماهواره‌ای دارند الگوی ارتباطات را تغییر می‌دهند. ما قطعا باوجود ارتباطات ماهواره‌ای بازهم نیازمند خدمات موجود و نحوه توزیع اینترنت به شکل کنونی خواهیم بود اما این فناوری می‌تواند به اینکه حجم بسیار بالایی از داده‌ها با سرعت بسیار بالایی با تأخیر زمانی بسیار کمی تبادل شود، کمک بسیار زیادی بکند و حالا این سیاستگذاران و دست‌اندرکاران حوزه فناوری هستند که باید فکر بکنند و از این پارادایم جدیدی که دارد شکل می‌گیرد حداکثر استفاده را درجهت حفظ منافع کشور و خدمات‌رسانی بهتر به مردم بکنند.
در روزهای اخیر طرح صیانت از فضای مجازی نگرانی‌هایی را درخصوص قطع اینترنت جهانی یا کندی دسترسی به آن به‌خصوص برای برخی خدماتی که مورد‌استقبال زیاد کاربران قرار دارد به‌وجود آورده است و از این‌رو، مردم به این مسئله فکر می‌کنند که در آینده باید به راهکارهای ماهواره‌ای فکر کنند. به‌نظر شما درصورتی‌که ماهوارههای اسپیس‌ایکس ایران را هم پوشش دهند اما استفاده از این فناوری در زیرساخت‌های قانونی وارد نشود چقدر فرضیه استفاده از آن بین کاربران حقیقی تحقق‌پذیر خواهد شد؟
این فناوری با پوشش بسیار زیادی که دارد می‌تواند تمام ابعاد جغرافیایی را در‌بربگیرد و دورافتاده‌ترین نقاط را هم به سرویس اینترنت پرسرعت متصل کند و همانطور که گفتم این یکی از مزایای این فناوری است. البته به شرطی که ارائه‌دهندگان این خدمات از الزامات و مقررات وضع‌شده در کشورهای مختلف تمکین کنند. این فناوری در شرایط استاندارد جوی مناسب، عملکرد بسیار خوبی را نشان داده است. هرچند در شرایط آب‌وهوایی نامساعد کیفیتش حدود 30درصد افت می‌کند اما بازهم برای بسیاری از نقاط دور از دسترس بهترین گزینه ارتباطی است. توجه داشته باشید که درحال حاضر حدود نیمی از کره زمین فاقد اینترنت است که بخش وسیعی از بیابان‌ها و کوهستان‌ها ازجمله این مناطق‌اند؛ بنابراین با این سرویس کشتی‌ها و هواپیماها را می‌توان بااستفاده از آنتن ارائه فازی و اصول اینترنت اشیای فرازمینی به همدیگر متصل کرد و انقلابی را در حوزه اتصال‌های فرازمینی به‌وجود آورد. در این‌خصوص، برخورد کشورها با این فناوری البته برپایه منافع و صلاحدیدشان بسیار متفاوت است. کشورهایی مثل چین و روسیه اساسا علاقه‌ای به داشتن سرویس‌های ماهواره‌ای خارجی ندارند. اما در ایران در تیر 1399با تصویب مقررات حاکم بر حقوق سرزمینی ارائه خدمات ماهواره‌ای در ایران، مقررات حقوقی فعالیت اپراتورهای داخلی و خارجی ماهواره در کشور ایجاد شد؛ هرچند اپراتورهای ماهواره باید برای تأسیس شبکه ماهواره‌ای، مقررات رادیویی بین‌المللی را که اتحادیه جهانی مخابرات تعیین کرده رعایت کرده باشند تا برای ارائه سرویس‌های ماهواره‌ای به سایر کشورها بتوانند از سطح وجاهت قانونی درستی برخوردار باشند. حتی با فرض اینکه استارلینک بدون اخذ مجوزهای لازم در ایران قابل‌دسترسی شود استفاده از آن‌هم همانند شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای غیرقانونی می‌شود و احتمالا هم به طرق فنی از سیگنال‌رسانی آن جلوگیری خواهد شد.
