مسئول کلینیک مرکز «تام» شهرداری منطقه ۷ از آموزش‌ها و امکانات این مرکز می‌گوید
برداشت سبزی و صیفی از مزرعه خانواده
شقایق عرفی‌نژاد
خیلی از ما در خانه دلخوشی‌های کوچکی داریم به شکل گیاه یا گل یا هر آنچه سبز است.
مراقب گلدان‌هایمان هستیم و شاید به باغچه کوچک حیاطمان دل بسته‌ایم. اما این گیاهان راگاه مثل هر موجود زنده دیگری بیماری یا خطری تهدید می‌کند. اینجاست که باید مرجعی به کمکمان بیاید و مرکز تحقیقات، آموزش و مشاوره گل و گیاه منطقه ۷ دقیقاً همان مرجع است.
مرکز تحقیقات، آموزش و مشاوره فضای سبز (تام) در منطقه ۷ به شما کمک می‌کند درباره گیاهان بیشتر بدانید، مشکل گیاهتان را حل کنید و حتی یک مزرعه کوچک داشته باشید که در آن سبزی و صیفی بکارید. این مرکز با ۳ کلینیک گل و گیاه سال‌هاست که فعال است و خدمات مختلفی به شهروندان می‌دهد. «آیدا ابدالی» مسئول کلینیک مرکز تام شهرداری منطقه ۷ در باغ هورفر درباره این کلینیک و مرکز آموزش توضیحات بیشتری می‌دهد.
در مرکز تحقیقات گل و گیاه چه‌کاری انجام می‌دهید؟
در این مرکز، بیشتر سعی می‌کنیم آموزش و توسعه فضای سبز را در منطقه دنبال کنیم.
این آموزش‌ها شامل چه مواردی است؟
دوره‌های متنوعی برای شهروندان داریم از جمله آموزش گیاهان دارویی، انواع دمنوش، نگهداشت گیاهان آپارتمانی، فضای سبز و همین‌طور ایجاد بام‌های سبز. با توجه به اینکه سرانه فضای سبز منطقه ۷ کم است، سعی کرده‌ایم فرهنگ نگهداری از گل و گیاه در آپارتمان و پشت‌بام‌ها را بیشتر جا بیندازیم تا میزان فضای سبز منطقه را افزایش دهیم. ما آموزش‌هایی هم در زمینه قلمه گیاهان آپارتمانی، کشت زعفران و کشت قارچ داریم. در همین باغ هورفر یک سوله پرورش قارچ داریم و همین‌طور سایت تولید کاکتوس را راه‌اندازی کردیم که تا پیش از کرونا شهروندان خودشان در آن به تولید و قلمه کاکتوس مشغول بودند. در مورد زعفران هم به هر شهروند که مایل بود یک باکس برای کاشت این گیاه اختصاص داده می‌شد که زعفران می‌کاشت و خودش هم محصولش را برداشت می‌کرد.
در این مرکز مزرعه هم دارید. درست است؟
بله. ما ۳ مزرعه خانواده داریم که سبزی‌کاری در آنها صورت می‌گیرد. این مزرعه کرت‌بندی شده و هر خانوار بخشی از زمین را در اختیار می‌گیرد و بدون هیچ هزینه‌ای بذر دریافت می‌کند و سبزی‌های مختلف می‌کارد. کارشناسان ما در این مزرعه‌ها حضور دارند و کاشت انواع سبزی را به خانواده‌ها آموزش می‌دهند و به آنها کمک می‌کنند تا محصول خودشان را داشته باشند. ضمن اینکه آموزش می‌دهند که در منزل هم بتوانند برای خودشان سبزی بکارند. این کار کمک می‌کند تا با توجه به اینکه در مزرعه‌های بیرون، از فاضلاب با فلزات سنگین برای آبیاری زمین و سبزی‌ها استفاده می‌شود، خانوده‌ها سبزی‌های سالم‌تری در خانه در اختیار داشته باشند.
با هر شرایطی می‌شود در خانه سبزی کاشت؟
بله. به‌راحتی و با کمی‌آموزش می‌توان در بالکن یا در داخل خانه سبزی و صیفی کاشت.
درباره اورژانس گیاهی مرکز برایمان بگویید. این اورژانس چه می‌کند؟
این اورژانس زمانی کار می‌کند که شهروندی با ما تماس می‌گیرد و اعلام می‌کند که گیاهی در خانه دارد که در حال از بین رفتن است و علائم نکروز و پژمردگی نشان می‌دهد که معنایش این است بقای گیاه به خطر افتاده و گیاه در حال از بین رفتن است. اگر چنین علائمی به ما گزارش شود، اورژانس و گیاه‌پزشک ما به شهروند مشاوره می‌دهد که چه کمکی می‌تواند به گیاهش کند. اگر هم گیاه بزرگ باشد یا در حیاط قرار گرفته باشد، کارشناسان ما در قالب اورژانس به منزل شهروندان می‌روند تا گیاه را تیمار کنند.
این مرکز در طول سال‌های فعالیتش تغییراتی هم کرده است؟
در سال‌های اخیر سعی شده خیلی علمی‌تر کار شود. دپارتمان‌های این مرکز هم بیشتر شده‌اند. در حال حاضر ۶ دپارتمان در کلینیک گل و گیاه داریم. اما باز هم همکاری شهروندان را نیاز داریم. اینکه شهروندان به گل و گیاه علاقه نشان دهند و فرهنگ نگهداری از آنها را ترویج دهند خیلی خوب است. به‌خصوص الان که با کرونا درگیریم و چاره‌ای نداریم جز اینکه مدت بیشتری در خانه بمانیم، سر و کار داشتن با گل و گیاهان تا حدودی حالمان را بهتر می‌کند. متوجه شده‌ام که در منطقه ما هم شهروندان این کار را می‌کنند و بسیاری از آنان در خانه گیاه پرورش می‌دهند.
بنابراین فکر می‌کنم استقبال خوبی هم از مرکز تام و کلینیک گل و گیاه دارند.
بله. همین‌طور است. شهروندان از سنین و قشرهای مختلف با ما در ارتباطند و در کلاس‌های مختلف ما به‌خصوص کلاس دمنوش‌ها شرکت می‌کنند.
این کلاس‌ها الان در شرایط کرونا برگزار می‌شود؟
کلاس‌ها را به‌صورت مجازی و در کانال‌های اینترنتی برگزار می‌کنیم. کلاس‌هایی هم که لازم است حضوری برگزار شوند، با حداقل شرکت‌کننده تشکیل می‌شوند. ما پیش از کرونا برای گروه‌های مختلف مثل دانش‌آموزان و دانشجویان هم کلاس‌های آموزش گلوگیاه داشتیم. ضمن اینکه برای کارشناسان خودمان هم کلاس‌های آموزشی در زمان هرس و کندوکوب برگزار می‌کنیم. کارشناسان فضای سبز نواحی باید به کلینیک بیایند و با دستورالعمل‌های جدیدی که سازمان بوستان‌ها صادر می‌کند، به‌روز شوند.
فضای سبز منطقه چه وضعیتی دارد؟
با توجه به اینکه در مناطق مرکزی تهران هستیم، سرانه فضای سبزمان کم است. اما در ۴ سال اخیر از محل درآمد کمیسیون ماده ۷ چندین باغ تملک شده و توانسته‌ایم پارک‌های خوبی در محله‌های کم‌برخوردار ایجاد کنیم که اتفاق بسیار خوبی است. اگر در مناطقی که فضای سبز زیادی دارند، فضای سبز بیشتری ایجاد کنیم کار پرافتخاری نکرده‌ایم. ولی اینکه در محله‌ای مثل هورفر یا خواجه‌نظام پارک بسازیم، بیشتر به نفع مردم محله است. در این ۴ سال هم از نظر سرانه فضای سبز در این منطقه خوب عمل کرده‌ایم.
- از دورهمی دوستانه تا برداشت سبزی ارگانیک
کلینیک گل و گیاه منطقه ۷ که بخشی از مرکز تحقیقات گل و گیاه است، سال‌هاست در باغ هورفر و ۲ پارک دیگر در این منطقه فعالیت می‌کند. در باغ هورفر اهالی محل تکه زمینی در اختیار گرفته‌اند که می‌توانند در آن سبزی و صیفی کشت کنند و برای مصرف خانگی برداشت کنند. در این روزها که خوراک سالم می‌تواند نقش زیادی در ایمنی بدن در برابر کرونا داشته باشد، کشت سبزی به این شکل بسیار مفید است. به این مزرعه خانوادگی سری زدیم.
در گوشه‌ای از تهران، میان هیاهو و شلوغی، مزرعه‌ای کوچک سبز شده است. هر تکه‌اش سبز است و زنانی برای ساعتی فارغ از هر غم و بحرانی که هست، در فضای باز مزرعه کلینیک گلوگیاه باغ هورفر کنار هم نشسته‌اند و به مزرعه‌شان رسیدگی می‌کنند. آنها مدت‌هاست این تکه زمین را در اختیار گرفته‌اند و آموزش دیده‌اند تا برای خودشان سبزی‌های مختلف بکارند و برداشت کنند. دورهمی‌شان سبز است، با چای که گاه‌گاه نوشیده می‌شود و حرف و حرف.
«مهین عمرانی» یکی از آنهاست. او دبیر ورزش دبیرستان بوده و حالا ۲ سال است در کلینیک گلوگیاه باغ هورفر زمین برای کشت دارد. آشنایی‌اش با این پارک و مزرعه‌های کوچک جالب است: «مدت‌ها پیش در یکی از خیابان‌های محله ارامنه آگهی‌ای دیدم که مربوط به سرای محله بود و از کسانی که مایل به مشارکت و همکاری با این‌سرا بودند، دعوت می‌کرد. به آنجا رفتم و بعد از مدتی از من خواستند در باغ هورفر به خانم‌ها ورزش بدهم. من هم استقبال کردم و الان سال‌هاست که این کار را می‌کنم. در همین باغ هم با کلینیک و مزرعه آشنا شدم و در یک قسمت از زمین همراه خانم‌های دیگر شروع به کشت سبزی و میوه کردیم و در روزهای درختکاری هم از شهرداری نهال گرفتیم و کاشتیم.»
در این سال‌ها تعداد خانم‌هایی که در این مزرعه کشت می‌کنند، بیشتر شده است. عمرانی می‌گوید: «تکه‌زمینی که در آن سبزی‌کاری می‌کنم متعلق به پنج نفر است. اما حدود سی نفر در تکه‌های مختلف زمین کشت می‌کنند.» او هفته‌ای سه روز برای ورزش به باغ هورفر می‌رود در این میان زمنیش را هم آبیاری می‌کند. می‌گوید: «کشت و کار در اینجا تا امروز برایم خوب بوده است. بیشتر سبزی خوردن و گشنیز و ترب می‌کارم. این کار در دوران کرونا هم برایم سرگرمی است و هم سبزی سالم به خانه می‌برم.» عمرانی از آموزش‌هایی که در این کلینیک برای کاشت گیاه دیده هم می‌گوید: «روزهای اول چیز زیادی از کاشت سبزی و میوه نمی‌دانستم. ولی در اینجا آموزش دیدم و با روش کاشت سبزی‌های مختلف آشنا شده‌ام.»
«اعظم قانعی‌فر» هم مدت‌هاست در این مزرعه به کاشت سبزی مشغول است. او کار بسته‌بندی و فروش زعفران انجام می‌دهد و به همین دلیل چندان با کاشت گیاهان بیگانه نبوده است. می‌گوید: «خوب است که این باغ در محله ما وجود دارد و این زمین در اختیار ما قرار گرفته که می‌توانیم در آن کاشت کنیم.» او در کلاس‌های گیاه‌شناسی مرکز تحقیقات و آموزش گل وگیاه شرکت می‌کرده و بعد هم به او گفته شده می‌تواند در تکه‌زمینی از این باغ گیاه بکارد. می‌گوید: «در زمینم زعفران، خرفه، نعناع و پونه می‌کارم و طبق آموزش‌ها از آنها نگهداری می‌کنم و برای مصرف خانگی برداشت می‌کنم.»
او از روزهای ورزش و صبحانه و آبیاری زمین هم در این باغ می‌گوید و اینکه دورهمی‌کوچک هفتگی‌شان را دوست دارد.
گفت‌وگو با معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۷/پایش فضای سبز منطقه از مرکز «تام»
شادی مالکی/معاون خدمات شهری منطقه ۷
کلینیک گل و گیاه و مرکز تام توسط معاونت خدمات شهری منطقه ۷ راه‌اندازی شده و زیرنظر این واحد کار می‌کند. مرکز تام در باغ هورفر ۳ شعبه دارد. یک شعبه آن در باغ هورفر، یک شعبه در پارک صباغچی و یک شعبه هم در بوستان آزادگان قرار دارد. اما شعبه اصلی و مرکزی در بوستان هورفر است که خدمات آموزشی و گیاه‌پزشکی و همین‌طور فضای سبز و باغبانی را به رایگان در اختیار شهروندان قرار می‌دهد.
«شادی مالکی»، معاون خدمات شهری منطقه ۷، مخاطبان مرکز تام را به ۳ دسته تقسیم می‌کند: «یک گروه شهروندانی هستند که به‌صورت ثابت با این مرکز در ارتباطند و مراجعه می‌کنند و در دوره‌های رایگان مرکز شرکت دارند. گروه دیگر مخاطبان مستقیم این مرکز نیستند. مسئولان مرکز تام با‌سراهای محله ارتباط برقرار می‌کنند و کلاس‌هایی را در این‌سراها برای شهروندان برگزار می‌کنند.
یکی دیگر از گروه‌هایی که در مرکز تام آموزش می‌بینند، دانش‌آموزان هستند. ما با مدارس و مهدکودک‌ها در ارتباط هستیم و می‌توانیم در درس‌های زیست و علوم به دانش‌آموزان و مدارس کمک کنیم. به این‌ترتیب که آزمایشگاه‌های مرکز را برای انجام آزمایش‌ها در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهیم و آنها بعضی واحدهای درسی‌شان را در این آزمایشگاه‌ها می‌گذرانند.» گروه بعدی مخاطبان که اهمیت زیادی هم برای مرکز تام دارند، دانشجویان هستند. دانشجویانی از دانشگاه‌های مختلف برای تحقیقات پایان‌نامه‌شان به این مرکز مراجعه می‌کنند و امکانات دریافت می‌کنند. اما این کار یک پیش‌شرط دارد و آن اینکه این تحقیقات و پایان‌نامه‌ها کاملاً باید مطابق با فضای سبز باشند: «ما در فضای سبز و باغبانی مشکلاتی در شهر داریم. این پایان‌نامه‌ها باید درباره این دست موضوعات باشند و این مشکلات را بررسی کنند و راه‌حل ارائه دهند.»
- پایش فضای سبز منطقه
یکی از کارکردهای مرکز تام که حتماً اهمیت زیادی برای فضای سبز دارد، بررسی مشکلات فضای سبز و درختان منطقه است: «کارشناسان مرکز در منطقه گردش می‌کنند و فضای سبز و درختان را پایش می‌کنند و اگر دچار و آفات و بیماری‌ها و مشکلات گیاه‌پزشکی بودند، به ناظران فضای سبز اطلاع می‌دهند و اگر نیاز به سم‌پاشی، آب‌شویی و مجموعه عملیات باغبانی باشد، برای آن فضا تجویز می‌شود و بعد این کارشناسان دوباره از محل بازدید می‌کنند تا این کار انجام شده باشد.»
مالکی کار را حتی فراتر از این می‌داند و می‌گوید: «به کلینیک گیاه‌پزشکی اعلام شده که ضامن حفظ سلامت درختان در منطقه هستید. بنابراین، باید بازدیدهای مستمر داشته باشید و بر آبیاری‌های سیستمی و آب‌شویی‌ها هم نظارت کنید. این کارشناسان موظفند برنامه زمان‌بندی آبیاری درختان را از پیمانکار دریافت کنند و از محل بازدید داشته باشند تا این برنامه آبیاری حتماً طبق زمان‌بندی انجام شده باشد.»
- کتابخانه‌ای با کتاب‌های تخصصی گیاه‌شناسی
مرکز تام منطقه ۷ در بوستان هورفر کتابخانه تخصصی مجهزی هم دارد. شهروندان علاوه برای اینکه می‌توانند از فضای این کتابخانه برای خواندن کتاب استفاده کنند، کتاب‌های تخصصی گیاه‌شناسی هم در اختیار آنهاست. مالکی توضیح می‌دهد این روزها به دلیل شیوع کرونا استفاده از این کتابخانه با رعایت کامل دستورالعمل‌های بهداشتی امکان‌پذیر است.
- ارتباط با مراکز دانش‌بنیان
معاون خدمات شهری منطقه توضیح می‌دهد کلینیک گل و گیاه و مرکز تام با سازمان‌های مردم‌نهاد و مراکز داش‌بنیان هم در ارتباط است: «مرکز تام از تحقیقاتی که توسط این مراکز انجام شده استفاده می‌کند و از طرف دیگر می‌تواند در زمینه فعالیت‌های فضای سبزی به آنها یاری برساند.» او توضیح می‌دهد که این شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر استارت‌آپ‌ها هستند که قصد دارند در زمینه کشاورزی فعالیت کنند: «صاحبان این استارت‌آپ‌ها به مرکز تام مراجعه می‌کنند و راهنمایی می‌شوند و از تجربه کارشناسان مرکز در زمینه کشاورزی و گیاه‌پزشکی بهره‌می‌برند. اگر هم کتاب یا مقاله‌ای نیاز داشته باشند، در اختیار آنها قرار می‌گیرد.»
- ارتباط با شهروندان
ارتباط مرکز با شهروندان فقط به مراجعه آنان به مرکز محدود نمی‌شود. کارشناسان مرکز تام هم کاملاً رایگان به منزل شهروندانی که تمایل دارند، مراجعه می‌کنند تا به مشکلات گیاه‌پزشکی آنها رسیدگی کنند. مالکی می‌گوید از تمام فعالیت‌های این مرکز و کلینیک گلوگیاه، آموزش‌های شهروندی و به‌خصوص عملیات باغبانی استقبال فراوان شده است. بعد از آن هم فعالیت‌های دانش‌آموزی قرار دارد که البته به دلیل کرونا کمرنگ شده‌اند.
- تورهای علمی‌ـ تفریحی
پیش از کووید، مرکز تام تورهای علمی و تفریحی هم برگزار می‌کرده است که استقبال خوبی هم از آنها می‌شده است: «تورهایی برای بازدید از باغ گیاه‌شناسی، گلخانه‌های بزرگ و بوستان‌های فرامنطقه‌ای توسط مرکز تام برگزار می‌شد. از شهروندان دعوت می‌کردیم تا دوره‌های آموزشی ما را در محله‌هایی که تنوع‌گونه‌ای گیاهی در آنها زیاد بود، بگذرانند.»
- ایجاد انگیزه در شهروندان
یکی از اهدافی که در مرکز تام دنبال می‌شود، تشویق شهروندان مشارکت‌پذیر و خلاق در زمینه فضای سبز است. مالکی، به‌عنوان مثال، از شهروندی یاد می‌کند که با وسایل بازیافتی در ناحیه ۵ گلدان درست کرده است و دیواری را گلکاری کرده است. در روز درختکاری هم نهال رایگان به شهروندان اهدا می‌شود و همه اینها برای این است که اهالی محله‌های مختلف خدماتی را در زمینه فضای سبز دریافت کنند و در ایجاد آن مشارکت داشته باشند و علاقه‌شان به فضای سبز و گل و گیاه شهری بیشتر شود.
مالکی بر این باور است که: «اگر شهروندان با فضای سبز ارتباط برقرار کنند و یک باغچه کوچک درست کنند یا حتی پشت پنجره‌هایشان گل بکارند، تمام شهر از اکسیژن این گیاهان استفاده می‌کند. این فضای سبز خانگی ظرفیت نهفته‌ای برای بالا بردن سرانه فضای سبز منطقه است. در واقع یک سرانه نانوشته است. ما این فضاها را در محاسبات فضای سبز منطقه نمی‌آوریم، چون متعلق به شهروندانند، ولی تأثیر بزرگی در سبز شدن منطقه و طراوت محیط دارند.»
- کمک به کارآفرینی
مالکی آموزش‌های مرکز تام را در کارآفرینی برای سایرین هم مهم می‌داند، چراکه باعث می‌شوند اشخاص برای خود شغل ایجاد کنند و برای دیگران هم کار بیافرینند: «شهروندی داشتیم که دوره‌های کمپوست را در مرکز تحقیقات گذراند. او این روزها کار تولید کمپوست و گیاهان دارویی را انجام می‌دهد و کسانی را هم استخدام کرده است.»
در همینه زمینه :
