سهم خوزستان از اقتصاد ایران

باور کنیم نجات خوزستان از بحران نه به دستور ویژه نیاز دارد نه به اقدام فوری! آنچه امروز در خوزستان می‌گذرد آیینه تمام نمایی از یک الگوی ناقص توسعه است که به مدد تزریق دلارهای نفتی ایجاد شده و حالا که خبری از این دلارها نیست، پروژه‌ها تعطیل، اقتصاد کوچک‌تر و دردها بیشتر نمایان شده است. تصور درمان بیماری خوزستان در اورژانس بیمارستان سیاست یک تصور باطل و خطای راهبردی است و ابتدا لازم است تا یک مطالعه صحیح و دقیق از آنچه بر خوزستان گذشته صورت گیرد تا نسخه نجات نه به میل و فشار سیاست‌مداران و مطالبات منطقه‌ای که بر خاسته از واقعیت‌های روی زمین تجویز شود. بخشی از آنچه برای نجات خوزستان لازم است، تامل در آمارهایی است که به مثابه اسکن از وضعیت درونی بدن اقتصاد این استان دردها را نشان می‌دهد. امروز مردم ایران و البته خوزستانی‌ها به خوبی می‌دانند که پوپولیسم کاری برای آنها نمی‌کند و اگر قرار است تحولی رخ دهد، نیاز به داشتن یک برنامه دقیق بیش از همیشه تاریخ احساس می‌شود. آیا بحران خوزستان، درس‌عبرتی برای سیاست‌مداران می‌شود تا دست از رویاهای خود بردارند و به جای نق زدن و انتقاد‌های تکراری، راه را برای متخصصان و شایستگان باز کنند تا آنها به نجات خوزستان و ایران بشتابند؟ اگر پاسخ مثبت باشد، امیدی به اصلاحات واقعی وجود دارد. درد‌های این روزهای خوزستان را با قرص‌های مسکن نمی‌توان درمان کرد.

 اقتصاد خوزستان به روایت آمار چگونه است و چرا استانی که پس از تهران بالاترین سهم را در تولید ناخالص داخلی یک کشور دارد، اکنون با بحران انرژی مواجه شده؟ این سؤال مهمی است که مگر می‌شود استانی همانند خوزستان روی منابع عظیم نفتی قرار گرفته باشد و مهم‌ترین رودخانه‌های کشور از این استان عبور کند و با بحران انرژی ازجمله کمبود برق و آب مواجه شود؟ اصلا بحران خوزستان تنها محدود به کمبود برق و آب می‌شود یا اینکه از منظر سایر شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی هم ضعیف شده است؟

نبض خوزستان با نفت می‌زند؟
تازه‌ترین روایت مرکز آمار ایران از رنکینگ استان‌ها در شاخص رشد اقتصادی نشان از یک واقعیت و جابه‌جایی بزرگ دارد؛ اینکه سهم استان خوزستان از کل کیک اقتصاد ایران با احتساب نفت 17.92درصد است، اما اگر نفت را از کیک اقتصاد ایران جدا کنیم، خوزستان جایگاه دوم خود را از دست می‌دهد.
همین تیرماه امسال بود که تازه‌ترین نقشه استانی از رشد اقتصادی ایران منتشر شد که نشان داد در سال١٣٩٧، در بین استان‌های کشور، بیشترین محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت سال پایه١٣٩٠ متعلق به استان تهران به میزان 22.82درصد بوده و پس از آن استان نفت‌خیز خوزستان با سهم 17.92درصدی و استان گازی بوشهر با سهم 5.74درصدی قرار دارد. اما اگر اقتصاد بدون نفت را ملاک بررسی قرار دهیم با این واقعیت مواجه می‌شویم که 3استان تهران با سهم 28.11درصد، اصفهان با 6.55درصد و بوشهر با 6.09درصد در رتبه‌های اول تا سوم قرار دارند.
به بیان شفاف‌تر ١٠ استان تهران، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، مازندران، آذربایجان‌شرقی، کرمان و البرز بیش از ٧٠درصد از تولید ناخالص داخلی را به‌خود اختصاص داده‌اند. روشن است که به هر میزان تحریم‌های نفتی بیشتر باشد، سهم استان خوزستان در ایجاد ارزش‌افزوده برای اقتصاد کاسته می‌شود.
این دیگر یک سیاه‌نمایی نیست، که عین واقعیت آماری است. مرکز آمار هم اعلام کرده که در سال١٣٩٧ محصول ناخالص داخلی به قیمت ثابت رشته فعالیت‌های استخراج معدن که شامل رشته فعالیت‌های استخراج نفت خام، گاز طبیعی و خدمات پشتیبانی معادن و استخراج سایر معادن می‌شود، نرخ رشد منفی 13.24درصدی را نسبت به سال قبل آن تجربه کرده و حتی نرخ رشد این بخش از اقتصاد ایران به‌طور میانگین در فاصله سال‌های 90 تا 97 منفی 2.16درصد بوده که استان خوزستان با 65.34درصد بیشترین سهم در محصول ناخالص داخلی این رشته فعالیت را به‌خود اختصاص داده است.
واقعیت را که نمی‌توان انکار کرد، وقتی این میزان از رشد اقتصادی یک استان در نتیجه تحریم‌های نفتی آسیب ببیند، اثر آن بر اشتغال شهروندان هم نمایان خواهد شد. البته این وضعیت شاخص‌های کلان در یک استان محدود به افت ارزش‌افزوده بخش نفت نمی‌شود، بلکه مرکز آمار ایران به تفکیک جزئیات بیشتری از اسکن وضعیت اقتصادی استان خوزستان را منتشر کرده و تازه این اسکن مربوط به سال نخست خروج آمریکا از برجام است.

بیکاری در خوزستان
بهار امسال که نرخ بیکاری در ایران 9.8درصد از سوی مرکز آمار ایران اعلام شد، نرخ بیکاری در استان خوزستان 12.4درصد بود که به این ترتیب استان یادشده در جمع 15استانی قرار گرفته که نرخ بیکاری دورقمی را تجربه کرده است. البته باید توجه کرد که 2استان لرستان با نرخ بیکاری 21درصدی و چهارمحال و بختیاری با نرخ بیکاری 19.1درصدی در بهار امسال مواجه بوده‌اند. به بیان روشن‌تر استان خوزستان همانند استان‌های دیگر ایران با پدیده نرخ بیکاری دورقمی مواجه شده؛ حتی وفور درآمدهای نفتی در دولت گذشته هم باعث نشده که نرخ بیکاری در این استان تک‌رقمی شود. طی 16سال گذشته تنها در سال93 نرخ بیکاری در این استان به زیر 10درصد رسیده و بلافاصله در سال بعد دوباره دورقمی شده است. جدول زیر نرخ بیکاری در استان خوزستان ایران را طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد:


نبض تورم در خوزستان
براساس آمارهای رسمی، نرخ تورم سالانه در خوزستان طی خردادماه امسال 44.3درصد بوده و پس از استان‌های کردستان، کرمانشاه، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری، ایلام، آذربایجان‌شرقی، همدان، زنجان، فارس، گلستان، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد در رتبه13 جدول تورم قرار دارد. البته نرخ تورم سالانه در مناطق روستایی خوزستان از نظر مرکز آمار پایین‌تر از نرخ تورم روستایی کل کشور قرار دارد و روستانشینان خوزستانی در خرداد امسال نرخ تورم 42.9درصدی را تجربه کرده‌اند. به این ترتیب نرخ فلاکت استان خوزستان به‌معنای جمع نرخ بیکاری و تورم در پایان بهار امسال 56.7درصد ارزیابی می‌شود.

 جغرافیا و اقتصاد خوزستان
آخرین آمار احصا شده از وضعیت شاخص‌های استان‌های ایران مربوط به سال1398 است که سالنامه آماری استان خوزستان نشان می‌دهد، در سال1398 بالاترین و پایین‌ترین درجه حرارت در شهرها به‌ترتیب مربوط به شهر گتوند با 51.5 دما و شهر دهدز با منفی 7درجه سانتی‌گراد بوده و بالاترین میزان بارندگی هم در طول یک روز در شهر ایذه به میزان 1559.9میلی‌متر به ثبت رسیده است.
در همین سال مساحت عرصه‌های جنگلی استان 893هزارو882هکتار برآورد شده که تنها 22.9درصد آن جزو مراتع خوب و بقیه آن متوسط و فقیر گزارش شده و از تعداد 85شهر استان 18شهر دارای انشعاب و 9شهر دارای تصفیه‌خانه فاضلاب بوده است. به این ترتیب بیش از 67درصد از جمعیت کل استان خوزستان در سال98 تحت پوشش خدمات جمع‌آوری و دفع بهداشتی فاضلاب قرار داشته است.
براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال95 جمعیت کل استان خوزستان بالغ بر 4میلیون‌و710هزار نفر بوده که در مقایسه با سال90 سالانه به‌طور میانگین رشدی 0.78درصدی داشته و 75.5درصد از جمعیت استان در نقاط شهری و 24.4درصد در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیرساکن بوده‌اند.
در سال1398 براساس نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار 43درصد جمعیت 15ساله و بیشتر در استان از نظر اقتصادی فعال محسوب شده و نسبت اشتغال یعنی تعداد شاغلان در هر 100نفر جمعیت 37.4درصد بوده که 30.3درصد شاغلان در بخش صنعت، 16.7درصد در بخش کشاورزی و 53درصد هم در بخش خدمات فعالیت داشته و تعداد فرصت‌های شغلی ایجاد شده در سال98 هم 6هزارو227نفر بوده که نسبت به سال قبل آن 10درصد رشد داشته است.
نکته قابل تامل اینکه آمارهای مربوط به بخش کشاورزی، جنگل‌داری و شیلات در سالنامه آماری سال1398 استان به‌روزرسانی نشده و آمارهای منعکس شده مربوط به سال1393 یعنی 7سال قبل است. مرکز آمار می‌گوید در سال97 تعداد 103معدن در استان خوزستان در حال بهره‌برداری بوده که نسبت به سال قبل آن 16.3درصد کاهش را نشان می‌دهد و مجموع افراد شاخص در بخش معادن استان تنها 1076نفر بوده؛ درحالی‌که ارزش تولیدات معادل استان رشدی 30درصدی و ارزش‌افزوده آنها هم افزایشی 28.5درصدی را تجربه کرده است.

چشم‌انداز صنعت استان
در سال1397 تعداد 652کارگاه صنعتی دارای 10نفر کارکن و بیشتر، با 82هزارو428نفر کارکن وجود داشته که نسبت به سال96و97 به ترتیب معادل 1.7 و 2.5درصد کاهش داشته است. نکته اینکه 98.9درصد از مالکیت این کارگاه‌ها به بخش خصوصی تعلق داشته و از کل کارکنان شاغل در کارگاه‌های صنعتی حدود 11.7درصد آن در کارگاه‌های دارای 10 تا 49نفره، 6.6درصد در کارگاه‌های بین 50 تا 99نفره و 81.7درصد هم در کارگاه‌های بالای 100نفر نیروی شاغل مشغول به‌کار بوده‌اند.
افزون بر اینکه ارزش‌افزوده فعالیت صنعتی کارگاه‌های صنعتی دارای 10نفر نیروی انسانی و بیشتر در سال97 نسبت به سال96 رشدی 45درصدی را تجربه کرده است.

وضعیت آب و برق خوزستان
تعداد انشعاب‌های آب در نقاط شهری خوزستان در سال98 بالغ بر یک‌میلیون و 164هزارو265نفر  بوده که نسبت به سال قبل آن تنها 2.1درصد بیشتر شده و میزان فروش آب در این سال هم رشدی 3.4درصدی داشته است. در همین سال از یک‌میلیون و 678هزارو965مشترک برق خوزستان، 81.8درصد آن خانگی، 12.8درصد تجاری، 0.6درصد کشاورزی، 3.5درصد عمومی، 0.3درصد صنعتی و 0.9درصد هم روشنایی معابر بوده است. این در حالی است که از کل برق فروخته شده در همین سال 49.8درصد به مصارف خانگی، 8.5درصد به مصارف عمومی، 8.2درصد به مصارف کشاورزی، 27.1درصد به مصارف صنعتی، 1.6درصد به روشنایی معابر و 4.8درصد به مصارف تجاری اختصاص داشته است.