وصف کرونا در تیرماه سرخ

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

تیرماه 1400 قرمز بود. از همان ابتدای ‌ماه که وجدانی به درد نیامد، نامه اجاره دو اتوبوس بی‌در و پیکر امضا شد، ترمزی گرفته نشد و اتوبوس‌ها واژگون شدند؛ از همان روز به خون نشستن چشم و دل خانواده‌های خبرنگاران محیط‌زیست و سربازان که زیر دو اتوبوس فرسوده و ناایمن جان دادند، تیرماه قرمز شد. قرمزی ممتد، کشدار و زننده. داغی هوا، بی‌آبی و قطع شدن مکرر برق بدن‌ها را تفت داد و سرخ کرد، افسارگسیختگی کرونا و کندی لاک‌پشت‌وار واکسیناسیون وضعیت شهرها، اقتصاد بی‌جان و کسب‌وکارها را. تنها قرمزی که همه امید به دیدنش را داشتند اما آرزو به دل ماندند، سرخی شرم بر گونه‌های مقاماتی بود که با سوءمدیریت خود به این همه وضعیت‌ قرمز در کشور دامن زدند: فاجعه اتوبوس سربازان و خبرنگاران، فاجعه خشکسالی هورالعظیم، کم‌آبی و دیگر فجایع محیط‌زیستی در کشور، کمبود و واردات قطره‌چکانی واکسن به کشور، وعده‌های توخالی برای واکسیناسیون گسترده، قرمز شدن وضعیت شهرهای مختلف کشور به‌دلیل آغاز موج پنجم کرونا، وخامت وضعیت استان سیستان و بلوچستان در پی کندی واکسیناسیون و شیوع همزمان ویروس دلتای هندی، افزایش مرگ‌ومیر ایرانی‌ها و ده‌ها رویداد ناگوار کرونایی و غیرکرونایی دیگر. در این روزهای پایانی تیرماه 1400 اما، تنها قرمزی که چشم‌ها را نزد و دل‌ها را از درد نلرزاند، سرخی فرش جشنواره فیلم کن بود که اصغر فرهادی و تیمش با آوای دل‌انگیز مرغ سحر محمدرضا شجریان بر آن قدم گذاشتند تا برای کشور افتخارآفرینی کنند. در نخستین‌ ماه تابستان 1400، ایران برخلاف بسیاری از دیگر کشورهای جهان، حتی برخلاف بیشتر کشورهای همسایه، میزبان موج جدیدی از شیوع کرونا شد. عرصه سیاست کشور در مرحله ‌گذار میان دو دولت قرار داشت و گمانه‌زنی‌ها درباره کابینه دولت جدید به اصلی‌ترین موضوع کارشناسان و تحلیلگران سیاسی و روزنامه‌های کشور تبدیل شده بود. بررسی محتوای صفحه اول پنج روزنامه ایران، اعتماد، همشهری، شرق و سازندگی نشان از آن دارند که به‌طور کلی دولت سیزدهم، رئیس‌جمهور منتخب جدید و کابینه احتمالی او بیشترین توجه را به ‌خود جلب کرده‌اند. اگرچه همه‌گیری کرونا از نظر اهمیت موضوعی رقابتی تنگاتنگ با دولت سیزدهم دارد و در بیشتر موارد بیشترین فضا از صفحات اول روزنامه‌های تیرماه را به ‌خود اختصاص داده است. در ادامه محتوای روزنامه‌های نام برده شده را از روز اول تا 25تیرماه 1400 در سه بخش تیتر، موضوع و عکس مورد بررسی قرار می‌دهیم تا اولویت مطالب از نظر موضوعی و چهره برتر تیرماه مشخص شود.

دولت سیزدهم کرونا و انتخابات
با رویکرد روزنامه شرق که در طول روزهای نخستین‌ ماه تابستان بیشترین تمرکز صفحه یک خود را متوجه دولت جدید، تصمیمات رئیس‌جمهور جدید و سرنوشت انتخاب اعضای کابینه و به‌طور کلی موضوعات سیاسی کشور کرده بود، موضوعات مرتبط با دولت سیزدهم بیشترین تعداد فراوانی را در میان دیگر تیترهای اول صفحات یک روزنامه‌های مورد بررسی به‌دست آورده است. بررسی نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها، به‌ویژه بررسی دلایل بالا بودن نرخ آرای باطله در انتخابات شوراها در روزنامه‌های مورد بررسی 10تیتر یک و پیروزی سیدابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری، پیش‌بینی لیست احتمالی اعضای کابینه، گمانه‌زنی درباره نوع عملکرد دولت سیزدهم و لزوم استفاده از نظرات فراجناحی در مدیریت کشور 22تیتر یک را در روزنامه‌های مورد بررسی از آن خود ساخته‌اند. تیترهای مرتبط با کرونا با 20بار تکرار در جایگاهی میان دولت جدید و انتخابات ایستاده‌اند، اگرچه با وضعیت بحرانی‌ای که کرونا در کشور و به‌ویژه در استان‌های جنوبی کشور دارد، شاید نسبت به موضوعات دیگر باید مورد توجه بیشتری قرار می‌گرفت. وضعیت اقتصادی و تأثیر محدودیت‌های کرونا بر کسب‌وکارها، تورم، وضعیت مسکن و اجاره‌بها به اضافه تیترهای مرتبط با قطعی گسترده برق در کشور و تیترهای مرتبط با برجام هرکدام با هفت بار تکرار در رتبه‌های بعدی ایستاده‌اند. در نهایت پنج روزنامه مورد بررسی 6بار تیترهای اول خود را به فاجعه واژگونی اتوبوس‌های خبرنگاران محیط‌زیست و سربازان اختصاص داده‌اند. بحران قدرت گرفتن طالبان در افغانستان و تلاش ایران برای برقراری صلح در این کشور با 6بار تکرار در تیتر یک، آخرین تیتر پرتکرار تیرماه1400 به شمار می‌رود. موضوعاتی مانند برگزاری کنکور در میان موج پنجم کرونا، تلاش مجلس برای مختل‌سازی شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، کم‌آبی و خشکسالی، سرنوشت FATF و ادامه درگیری‌های دولت و مجلس از کمترین میزان فراوانی در تیترهای اول روزنامه‌ها برخوردار بوده‌اند.

کرونا سلبریتی سال
تکرار‌ ماه به ماه بالا بودن فراوانی موضوعات مرتبط با همه‌گیری کرونا در ایران این ویروس را در رسانه‌های کشور به یک ستاره – هرچند سیاه- تبدیل کرده است. عکس‌های یک روزنامه‌های مورد بررسی 19بار در قالب عکس یا طرح به موضوع کرونا، اعلام وضعیت قرمز در شهرها و پایتخت، کمبود واکسن، بالارفتن آمار مرگ‌ومیر، عملکرد وزارت بهداشت در قبال کرونا و واکسن، هجوم ایرانیان به ارمنستان برای دریافت واکسن و دیگر موضوعاتی از این دست اختصاص یافته است. دلیل این برتری مشخص است. کشورهای همسایه ایران در حدی واکسیناسیون را پیش برده‌اند که تزریق مازاد واکسن‌های خود را به توریست‌ها آغاز کرده‌اند. در بسیاری از کشورهای جهان، اگرچه جهش‌های جدید کووید-19 انسان‌ها را تهدید می‌کند، اما واکسیناسیون گسترده باعث شده تا زندگی به روال نسبتا عادی خود بازگردد. موج پنجم همه‌گیری در بحبوحه کمبود واکسن و امکانات درمانی با وعده‌های عجیب و غریب وزارت بهداشت مبنی بر واکسیناسیون گسترده در کشور همراه شد و هنوز مشخص نیست سرنوشت واکسن‌های متعددی که ماه‌هاست وعده تولید و توزیع آن به مردم داده شد، به کجا ختم شده است. همین تناقض‌ها و بحران‌ها باعث شده گوشه‌هایی از مشکلاتی که کرونا در کشور به‌وجود آورده 19بار در قالب عکس یک در صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی کار شود. پس از آن سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور جدید ایران با 15بار تکرار بیشترین فراوانی را در میان عکس‌های صفحه یک روزنامه‌ها از آن خود ساخته است. فاجعه واژگونی اتوبوس خبرنگاران و مرگ دو خبرنگار جوان محیط‌زیست، ریحانه یاسینی و مهشاد کریمی و همچنین فاجعه واژگونی اتوبوس حامل سربازان در یزد و مرگ 5سرباز ازجمله سه سرباز معلم با هفت عکس یک در رتبه بعدی قرار گرفته‌اند. حسن روحانی، رئیس‌ دولت دوازدهم هم با هفت عکس یک در صفحات اول روزنامه‌ها جایگاهی مشابه را به‌دست آورده است و پس از آن عکس‌هایی از محمدجواد ظریف و رئیس جدید قوه قضایی هرکدام با 6بار تکرار آخرین عکس‌های یک پرتکرار در صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی در تیرماه بوده‌اند.

موج‌سواری کرونا در ایران
هفته اول تیرماه بود که آغاز موج پنجم کرونا در کشور رسما پذیرفته شد. ویروس دلتای هندی که به‌تازگی جهشی جدید هم برای آن معرفی شده است، عامل ایجاد موج پنجم در کشور اعلام شد، ویروسی که از سرایت‌پذیری بسیار بالایی برخوردار است و می‌تواند همزمان 8تا 12نفر را به‌خود آلوده سازد. در پی آغاز موج پنجم در ایران، وضعیت شیوع بیماری در استان سیستان و بلوچستان وخامت پیدا کرد، درحدی که تا روز 23تیرماه درحدود هزار و 908نفر در اثر ابتلا به ویروس دلتای هندی در این استان جان خود را از دست دادند. اواسط تیرماه وضعیت تهران و چندین شهر بزرگ دیگر دوباره قرمز اعلام شد و همزمان اعلام شد واکسیناسیون 68ساله‌ها آغاز شده است، درحالی‌که پس از مدت‌ها نبود واکسن و نامشخص بودن وضعیت واکسن‌های تولید داخل، مقادیری واکسن خریداری و وارد شد تا برای واکسیناسیون گروه 60ساله‌ها مورد استفاده قرار گیرد. این وضعیت آشفته و نابسامان که می‌توان برایند آن را به شکل ایجاد موج‌های جدیدتر و مرگ‌ومیر بیشتر در آینده‌ای نه چندان دور متصور شد، باعث شد موضوع کرونا و واکسیناسیون در مجموع 96بار در صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی تکرار شوند و در قالب یادداشت، گفت‌وگو یا گزارش به آنها پرداخته شود. موضوع همه‌گیری کرونا 52بار و موضوع واکسیناسیون 44بار. پس از آن موضوعات مرتبط با دولت و کابینه جدید، چالش‌های دولت جدید، روند انتخاب کابینه و رویکردهای رئیس‌جمهور جدید با 70بار تکرار در رتبه دوم پرتکرارترین موضوعاتی که در صفحه یک به آنها پرداخته شده قرار گرفته است. تداوم مذاکرات وین، سرنوشت برجام در دوران ‌گذار میان دو دولت، اظهارنظرهای مقامات دولت قدیمی و جدید درباره برجام با 35بار تکرار و موضوع صلح افغانستان و گسترش دوباره سلطه طالبان بر این کشور با 30بار تکرار در رتبه‌های بعدی پرتکرارترین موضوعات در قالب یادداشت، گفت‌وگو یا گزارش قرار دارند. در ادامه قطع گسترده برق در کشور، نامشخص بودن دلایل این قطعی گسترده و گمانه‌زنی‌های متعدد درباره دلایل قطعی‌ها و در نهایت عذرخواهی دولت به‌خاطر کمبود برق با 28بار تکرار، موضوع کرونا، اقتصاد تحریم‌زده و وضعیت تورم در کشور با 24بار تکرار، موضوع واژگونی اتوبوس سربازان و خبرنگاران به‌دلیلی مشابه- فرسوده بودن اتوبوس و از کار افتادن ترمز در شیبی تند که منجر به واژگونی و جان دادن دو خبرنگار و 5سرباز جوان شد- با 21بار تکرار، موضوع تلاش لاینقطع مجلس برای مختل کردن شبکه‌های اجتماعی و نابود کردن بیش از 200هزار کسب‌وکار خانگی در شرایط اقتصادی بحرانی کشور، در کنار بحران خشکسالی و کم‌آبی هرکدام با 19بار تکرار، دیگر موضوعات پرتکرار صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی در تیرماه 1400بوده‌اند.