داغ سرما و خشکسالی بر دل «لاله‌زار»

اسماء پورزنگی‌آبادی-خبرنگار

شهر «لاله‌زار» کرمان را در تولید گل محمدی، رقیب قمصر در کاشان می‌دانند و بنا به گفته‌ کارشناسان، گلاب این منطقه (که معروف‌ترین آن، گلاب زهراست) تنها محصول ارگانیک گل محمدی کشور است و عطر و اسانس آن، کیفیت نسبتا منحصربه‌فردی دارد؛ به‌گونه‌ای که برخی گل‌کاران مناطق دیگر کشور، گل‌های این منطقه را خریداری می‌کنند و با مخلوط کردن آن با گل تولیدی خود، اسانس محصول‌شان را افزایش می‌دهند. دلیل این کیفیت را جنس خاک منطقه و ارتفاع زیاد آن از سطح دریا می‌دانند.
لاله‌زار منطقه‌ای کوهستانی در شهرستان بردسیر در استان کرمان است که با 3هزارو 327هکتار گلستان، رتبه‌ نخست تولید گل و گلاب در استان کرمان و رتبه دوم کشوری را دراین زمینه به خود اختصاص داده‌است.

 رونق اشتغال و تجارت‌خارجی 
از روزی که نخستین بوته‌ گل محمدی در خاک لاله‌زار ریشه گرفت، بیش از 40سال می‌گذرد و دراین مدت، با توسعه‌ کشت گل‌ محمدی، اقتصاد مردم محلی دگرگون شده‌است و افراد زیادی مشغول به‌کار شده‌اند؛ به‌طوری‌که تنها در دوره برداشت گل، که تقریبا از اواخر اردیبهشت‌ماه آغاز می‌شود و حدود 3ماه به‌طول می‌انجامد، بیش از 100 تا 120هزارنفر در روز، در گلستان‌ها مشغول به‌کار می‌شوند.
هم‌اکنون 35کارخانه صنعتی و کارگاه گلاب‌گیری نیمه‌صنعتی در شهرستان بردسیر فعالند و کار گلاب‌گیری و تولید اسانس و عرقیجات را انجام می‌دهند که بخشی از محصولات تولیدی آنها، به کشورهای اروپایی و حاشیه‌ خلیج‌فارس صادر می‌شود. علاوه بر تأمین حجم زیادی از گلاب بازار داخلی، صادرات غنچه خشک، اسانس و روغن گل محمدی لاله‌زار به کشورهایی ازجمله فرانسه، آلمان، چین و کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نیز، ارزآوری خوبی برای کشور داشته است.

 تصمیم بزرگ صنعتی‌زاده 
ماجرای گلستان شدن این منطقه اما، منحصربه‌‌فرد است و به تصمیمی برمی‌گردد که 4دهه پیش، «همایون صنعتی‌زاده» کارآفرین، نویسنده، مترجم و ناشر ایرانی گرفت.
او کشت گل محمدی را در منطقه‌ای باب کرد که پیش از آن، خشخاش محصول اول تولیدی آن بود. صنعتی‌زاده اما به کشاورزان لاله‌زار می‌آموزد که به‌جای خشخاش، گل بکارند و به آنها می‌گوید که «گل را از شما می‌خرم تا گلاب کنم و به دنیا می‌فرستم تا خشخاش نکارید»
 و با این ابتکار، جان تازه‌ای به این منطقه می‌بخشد. او سال‌ها بعد، به ‏سازمان ملل نیز پیشنهاد می‌دهد حاضر است در افغانستان طرحی را اجرا کند که با 5سال مهلت، همه زمین‏‌هاى «تریاک‌کار» افغانستان را به‏‌ منطقه‌ پرورش گل سرخ تبدیل کند؛ طرحی که هرگز اجرا نشد.
صنعتی‌زاده؛ اهل کرمان و موسس انتشارات فرانکلین، شرکت سهامی افست، چاپخانه ۲۵شهریور، سازمان کتاب‌های جیبی، کاغذسازی پارس، کشت مروارید کیش و گلاب زهرا و بنیانگذار شهرک خزرشهر، در تاریخ معاصر ایران، نام بلندی دارد و به او، به‌واسطه فعالیت‌‌های گسترده‌ فرهنگی و اقتصادی‌اش، لقب «اعجوبه» داده‌اند.
زنده‌یاد دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی درباره‌ تصمیم صنعتی‌زاده، که در کتاب زندگی‌نامه‌اش با نام «از لاله‌زار تا فرانکلین» هم آمده‌است، نقل شیرینی دارد. او می‌نویسد: «مرحوم حاج اکبرصنعتی (پدربزرگ همایون) زمانی که برای دارالایتام خود، از اعیان کرمان کمک مى‏‌گرفته است، برخى کمک‌ها، غیرنقدی و دور از شهر بوده است؛ مثلا یک درخت گردو در فلان کوهستان، یا یک تکه زمین در فلان ده بوده‌است. از آن‌جمله یک تکه زمین در لاله‏‌زار بردسیر به او هدیه می‌شود. این زمین یک تپه‌ بدون سروته و بدون حاصل بوده‌است. آن زمان ظاهرا برخی به این هدیه می‌خندیده‌اند. ده‌ها سال بعد همایون سراغ صندوقچه‌ اسناد می‌رود. متوجه می‌شود زمین این منطقه‌ کوهستانی براى پرورش گل سرخ مناسب است. به ‌اتفاق همسرش (زنده‌یاد شهین سرلتی) دراین منطقه شروع به‏‌ کاشت گل محمدی می‌کند؛ همان‌جا چند اطاق هم می‌سازد. گل‏هاى سرخ خیلى زود حاصل می‌دهند. بعدها هزاران هکتار دیگر زیرپوشش گل‌سرخ می‌رود و گلاب‏ و عطر زهرا، حالا در همه‌ ایران و خارج از کشور، خریداران فراوانی دارد.»

  زخم سرما و خشکسالی 
از آن زمان تاکنون، هرساله، از اواخر اردیبهشت‌ماه، زمان برداشت گل‌ها آغاز می‌شود و تا اواسط تیرماه، منطقه معطر و پر از هیاهو و رفت‌وآمد است. در کرمان وقتی صحبت از گل محمدی می‌شود، یاد همایون صنعتی‌زاده و همسر او شهین سرلتی در اذهان زنده می‌شود، چراکه به‌واسطه‌ دوراندیشی و ابتکار و اقدام این دو بوده‌است که اقتصاد منطقه زیر و رو می‌شود.
 ‌امسال اما، سرما و خشکسالی گلستان‌ها را کم‌رمق کرده‌است. بنا به گفته‌ مسئولان محلی، درحالی‌که براساس برآوردها، از هر هکتار باید حدود 2هزارو600 کیلوگرم گل محمدی برداشت می‌شد، این میزان در سال‌جاری با کاهش 60درصدی مواجه شده و به‌جای 9هزارتن، به ۴هزارتن محصول کاهش یافته‌است.
این میزان کاهش چشمگیر تولید گل محمدی در لاله‌زار، بر اقتصاد مردم محلی تاثیر گذاشته‌است. البته مسئولان شهرستان بردسیر می‌گویند به‌دلیل کمبود، امسال قیمت گل محمدی افزایش خوبی داشته است؛ تا جایی که کشاورزان، نسبت به سال گذشته رضایت بیش‌تری دارند، به‌ویژه قیمت غنچه‌ گل خشک بسیار افزایش داشته‌است. این درحالی‌است که افزایش قیمت گل، کارخانه‌های فراوری را با مشکل مواجه کرده‌است. همچنین از آنجایی که کشاورزی منطقه به باران وابسته است، کاهش باران و تولید در درازمدت، می‌تواند خسارات بسیاری برای منطقه‌ به‌دنبال داشته باشد.