جزایر ایرانی چرا میزبان واکسیناسیون نشدند؟

مریم سرخوش- خبرنگار

 چند روز پیش سازمان غذا و دارو از موفق‌نبودن بخش خصوصی در واردات واکسن کرونا با وجود صدور 38مجوز خبر داد و این اولتیماتوم را داد که به‌زودی مجوزها لغو می‌شود. در شرایطی که مردم در تب و تاب سفر به ارمنستان برای واکسیناسیون بودند، فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که در آن از سوی یکی از مجریان تلویزیون، این ادعا مطرح شد که وزارت بهداشت با واردات یک میلیون دوز واکسن آسترازنکا به کیش و تزریق به شهروندان این جزیره و گردشگران مخالفت کرده است. آنطور که در این ویدئو اعلام شد، چندماه پیش سرمایه‌گذاران جزیره کیش برای واردات واکسن اعلام آمادگی کردند تا این جزیره را به قطب گردشگری واکسن خاورمیانه تبدیل کنند اما وزیر بهداشت با این اقدام مخالفت کرده است. البته ماجرا تنها به کیش محدود نمی‌شود، در جزیره قشم، مسئولان خبر از اجرای طرحی برای واکسیناسیون توریست‌ها و افراد محلی داده‌اند، هرچند هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. مسئولان حوزه گردشگری معتقدند که این اتفاق، فرصتی برای تسریع روند واکسیناسیون در کشور بود. هر چند که کارشناسان نظام سلامت تأکید می‌کنند که اینگونه واکسیناسیون، با عدالت در سلامت مغایرت دارد.

 تزریق در کیش، سرعت واکسیناسیون را سریع‌تر می‌کرد
پیش از این در اواخر اردیبهشت، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد کیش از تمایل این سازمان برای واردات یک میلیون دوز واکسن و تزریق آن به گردشگران و کیش‌وندان، خبر داده بود. جعفر آهنگران، گفته بود این اقدام برای رونق گردشگری و جلوگیری از خروج ارز، انجام می‌شود. او
و سایر مسئولان در این جزیره اعلام کرده بودند که این اقدام برای کمک به وزارت بهداشت و توزیع واکسن در قالب سند ملی واکسیناسیون کشور انجام می‌شود و قرار نیست این واکسن‌ها فروخته شود. محسن قریب، دبیرکل انجمن سرمایه‌گذاران و کارآفرینان کیش جزئیات بیشتری درباره مخالفت وزارت بهداشت با واردات واکسن و واکسیناسیون در این جزیره بیان می‌کند و به همشهری می‌گوید: «پس از فراخوان رئیس‌جمهور در فروردین امسال مبنی بر دعوت بخش خصوصی برای واردات واکسن، ما هم در کیش این مسئله را پیگیری کردیم و مجوز گرفتیم. قرار شد یک میلیون دوز واکسن آسترازنکا وارد کنیم. هدف ما واکسیناسیون رایگان   ساکنان جزیره و معرفی کیش به‌عنوان شهر سالم بود. پس از آن هم تزریق رایگان واکسن به توریست‌ها و گردشگران واکسن با هدف رونق گردشگری منطقه در دستور کار قرار داشت که قرار بود به‌عنوان تورهای واکسن برگزار شود.» او ادامه می‌دهد: «ما پیش از اتفاقاتی که هم‌اکنون در ارمنستان در حال رخ‌دادن است، می‌خواستیم در جزیره این کار را انجام دهیم تا بدون خروج ارز از کشور، جذب گردشگر داشته باشیم، اما این اتفاق نیفتاد.» قریب، درباره منتفی‌شدن واردات واکسن از سوی این بخش هم می‌گوید: «وزارت بهداشت در ابتدا با کلیات این موضوع، موافقت کرد اما بعد از تکمیل پروفرم‌ها برای تامین یک میلیون دوز واکسن آنها به ما اعلام کردند که باید کل محموله تحویل وزارتخانه شود و امکان استفاده از این واکسن‌ها صرفا برای جزیره کیش میسر نیست. آنها گفتند واکسن‌های وارداتی براساس سند ملی واکسیناسیون در سراسر کشور مصرف خواهد شد. این مسئله به نوعی برای ما نقض غرض بود؛ چراکه از ابتدا عنوان کرده بودیم این واکسن‌ها با منابع مالی بخش خصوصی و برای جزیره کیش وارد شود و در غیراین صورت هدف ما برآورده نمی‌شود، به همین دلیل این طرح متوقف شد.» به‌گفته او، اگر در چند‌ماه گذشته که روند واکسیناسیون کند بود، این طرح‌ها تأیید می‌شد، می‌توانست به روند واکسیناسیون سرعت بخشد، به‌ویژه برای افرادی که مایل بودند زودتر از زمانبندی وزارت بهداشت واکسن دریافت کنند. اما در این مدت، نه این طرح اجرایی شد نه واکسن به اندازه کافی تزریق.

وزارت بهداشت: مخالفت نکردیم
با اینکه مسئولان در کیش از مخالفت وزارت بهداشت با اجرایی‌شدن این طرح سخن به میان می‌آورند، اما سخنگوی سازمان غذا و دارو این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید: این وزارتخانه هیچ مخالفتی با واردات واکسن از سوی شرکت‌های خصوصی نداشته و ندارد. او این توضیح را به خبرگزاری میزان می‌دهد و تأکید می‌کند که وزارت بهداشت 38مجوز واردات واکسن صادر کرده اما شرکت‌های خصوصی در این زمینه موفق عمل نکرده‌اند، حتی رئیس سازمان غذا و دارو به آنها اخطار داده که مهلت 3‌ماهه مجوزهای واردات آنها در حال تمام‌شدن است اگر واکسن نمی‌آورند، مجوز‌ها لغو می‌شود. براساس اعلام کیانوش جهانپور، این موضوع تنها برای جزیره کیش مطرح نبود و در مناطق دیگر هم موضوع واردات واکسن مطرح شد اما تا این لحظه حتی یک دوز واکسن از سوی بخش خصوصی وارد نشده است.

رفت و آمدها خود باعث انتقال ویروس می‌شود
در این میان اما با اینکه بخش خصوصی همچنان بر واردات واکسن کرونا، تأکید می‌کنند، حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-19 که هم‌اکنون به‌عنوان نماینده وزیر بهداشت در استان سیستان و بلوچستان به سر می‌برد ، معتقد است که دیگر نیازی به کمک این بخش نیست. او در واکنش به ماجرای واکسیناسیون در برخی مناطق با هدف کمک به برنامه وزارت بهداشت و ایمن‌کردن جمعیت، به همشهری می‌گوید که کشور در تولید و توزیع واکسن به مرحله مناسبی رسیده و دیگر نگرانی از بابت ایجاد چنین شرایطی نیست. به‌گفته او، همین رفت‌وآمدها به شهرهای دیگر، می‌تواند منجر به انتقال ویروس شود. سوری معتقد است که به 2دلیل، دیگر نیازی به واردات واکسن از سوی بخش خصوصی وجود ندارد؛ یکی اینکه، دیگر کمبود واکسن وجود ندارد، بنابراین لازم نیست که مردم با پرداخت هزینه‌های زیاد، به سفر بروند و واکسن بزنند. دومین دلیل هم، بی‌توجهی به موضوع عدالت در سلامت است؛ چرا که واکسیناسیون توریستی، برای افراد پولدار است که بدون محدودیت مالی و اولویت، می‌توانند واکسن تزریق کنند، درحالی‌که براساس سند ملی واکسیناسیون، نه‌تنها در ایران بلکه در تمام کشورهای دنیا، اولویت واکسیناسیون براساس پول و شرایط خاص مالی، تعریف نشده است. او درباره اینکه گفته می‌شود وزارت بهداشت با واکسیناسیون در مناطق آزاد مخالفت کرده، توضیح می‌دهد: «مجوز صادر شده از سوی سازمان غذا و دارو برای بخش خصوصی و واردات واکسن ،  تامین و ورود واکسن به کشور برای تمام افراد جامعه و براساس سند ملی واکسیناسیون و مدیریت وزارت بهداشت است. البته تا چند هفته پیش با همین شرایط ورود واکسن از سوی بخش خصوصی می‌توانست کمک‌کننده باشد و به روند واکسیناسیون سرعت دهد، اما هم‌اکنون نقش چندانی در سبد واکسیناسیون کل کشور نخواهند داشت، چراکه دیگر کمبودی وجود ندارد.»  

نمی‌توان مانع سفر به کشورهای دیگر شد
ماجرای عدالت در سلامت موضوعی است که از سوی محمدرضا واعظ مهدوی، رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران هم مطرح می‌شود. او به همشهری می‌گوید که دلیلی ندارد که واکسن برای افراد خاصی تزریق شود؛ چرا که این موضوع تبعیض ایجاد می‌کند. از ابتدا، صدور مجوز برای بخش خصوصی به شرط تحویل واکسن به وزارت بهداشت بوده است. عدالت در سلامت به این معناست که یک خدمت یا برای همه باشد و یا برای هیچ‌کس نباشد. اگر این اتفاق رخ می‌داد همین الان رسانه‌ها، منتقد اصلی برخورداری مردم جزیره کیش از واکسن بودند. او درباره ادعای بخش خصوصی برای واردات واکسن به همشهری می‌گوید که هیچ‌کدام از تولیدکننده‌ها، واکسن را به بخش خصوصی نمی‌فروشند. این رویه از ابتدای تولید واکسن وجود داشته و صرفا دولت‌ها حق خرید واکسن دارند؛ چرا که جامعه جهانی نمی‌خواهد در برخورداری از واکسن، تبعیض ایجاد شود. او معتقد است که واردات واکسن از سوی بخش خصوصی منجر به ایجاد بازار سیاه می‌شود، به همین دلیل، از همان ابتدای مقررات خرید و فروش واکسن، مسئله فروش به بخش خصوصی ممنوع شد. این متخصص حوزه سلامت، درباره تلاش برای واکسیناسیون شهروندان کیش و توریست‌های این جزیره، هم نکاتی را یادآور می‌شود. واعظ مهدوی در پاسخ به این انتقاد که اگر وزارت بهداشت چنین مجوزی را صادر می‌کرد، مردم دیگر مجبور به سفر به دیگر کشورها برای برخورداری از واکسن نبودند، می‌گوید: «ما مسئول کشور خودمان هستیم و نمی‌توانیم مردم را برای برخورداری از خدمات بهداشتی و سفر به دیگر کشورها منع کنیم. دولت ارمنستان دوزهایی که به‌دلیل انقضای تاریخ مصرف نتوانست برای مردم کشورش تزریق کند، حالا برای مسافران خارجی، درنظر گرفته است. این مسئله غیرمنطقی است اگر بگوییم که این میزان واکسن در ارمنستان، به‌دلیل واردات 60میلیون دوز واکسن با وجود جمعیت 3میلیون‌نفری آنهاست و مسئولان آنها این تعداد را برای گردشگران درنظر گرفته‌اند.»

  می‌توانستند از ظرفیت‌های بخش گردشگری استفاده کنند
اما این نظر فعالان حوزه گردشگری نیست. آنها معتقدند که وزارت بهداشت در خرید، توزیع و حتی مدیریت واکسن عملکرد ضعیفی داشته است. محسن حاجی‌سعید، رئیس کانون راهنمایان گردشگری در این‌باره به همشهری می‌گوید: «ما بارها جلساتی برگزار کردیم که به بخش خصوصی حوزه گردشگری اجازه ورود واکسن با هدف رونق گردشگری دهند اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداد و دسترسی هموطنان به واکسن فراهم نشد بلکه با حمایت  نکردن درست وزارت بهداشت، اکنون شاهد موفق‌نبودن تمام بخش‌های خصوصی در واردات واکسن هم هستیم؛ اتفاقی که نیاز به ورود نهادی نظارتی برای پیگیری این شرایط دارد.» به اعتقاد او، سفر ایرانیان به ترکیه و ارمنستان برای تزریق واکسن، نشان می‌دهد که وزارت بهداشت از مدیریت واکسیناسیون، ناتوان است: «این اتفاق و درآمدزایی‌ها می‌توانست برای صنعت گردشگری ایران رخ دهد اما مانع شدند. حالا شنیده می‌شود که پلیس ارمنستان با ایرانیان برخورد بدی داشته و حتی در خیابان برخورد و ضرب‌و‌شتم هم میان آنها رخ داده است. بنابراین در این شرایط، نخستین تصمیمی که باید گرفته شود، تشکیل اتاق فکر است تا روند واکسیناسیون در کشورمان سروسامان بگیرد.» او، به اقدام جدی برخی فعالان حوزه گردشگری برای واردات واکسن اشاره می‌کند: «در زمینه واکسن اگر از کمک گردشگری استفاده می‌کردند با توجه به ارتباطات بین‌المللی قفل واردات واکسن می‌شکست. وزارت بهداشت در حوزه کرونا نباید تصمیم‌گیرنده درباره تمام ارکان مملکت باشد و فعالیت اقتصادی تمام صنایع را زیرسؤال ببرد.»  

امضای تفاهمنامه جدید برای انجام واکسیناسیون در مناطق آزاد
حالا از جزیره قشم هم خبر می‌رسد که قرار است طرحی شبیه به آنچه قرار بود در کیش اجرا شود، عملیاتی شود. پیش از این، مهدی زارعی، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم به ایرنا گفته بود که «این سازمان به‌دنبال تامین واکسن مورد نیاز گردشگران این جزیره است. البته تزریق واکسن به گردشگران پس از واکسیناسیون خارج از نوبت تمام مردم روستایی جزیره قشم خواهد بود و جزیره‌نشینان در اولویت این طرح قرار دارند.» هر چند به‌نظر می‌رسد، واکسیناسیون خارج از سند ملی وزارت بهداشت اقدامی پیچیده است. با این حال، مرتضی شیخ‌زاده، مدیرکل فرهنگی، اجتماعی  وگردشگری شورای‌عالی مناطق آزاد در گفت‌وگو با همشهری، از ارسال درخواست جدیدی به وزارت بهداشت و اعلام آمادگی برای واکسیناسیون کرونا با نگاه ویژه به حوزه گردشگری در این مناطق خبر می‌دهد و می‌گوید: «براساس تفاهمنامه‌ای که‌ ماه گذشته با سازمان غذا و دارو امضا کردیم و نامه‌ای که برای وزیر بهداشت فرستادیم، سازمان مناطق آزاد ایران، اعلام آمادگی کرده تا با توجه به شرایط موجود و ظرفیت‌ها   واکسیناسیون با نگاه گردشگری به‌صورت صفر تا 100 زیرنظر وزارت بهداشت در این مناطق صورت بگیرد. در این طرح کسانی که می‌خواهند واکسن دریافت کنند می‌توانند در مراکز اقامتی مناطق آزاد ساکن شوند و واکسن هم روی تور گردشگری آنها به‌صورت رایگان درنظر گرفته شود.» او می‌گوید: «این درخواست هفته گذشته به وزارت بهداشت ارسال شده و با توجه به سیاست‌های وزارت بهداشت امیدواریم بتوانیم با موافقت آنها کمکی برای رونق صنعت گردشگری داشته باشیم.»