زیبای زخمی

عیسی محمدی

افغانستان هم جزو کشورهایی است که تاریخ استقلال آن، خیلی کوتاه است و تا پیش از آن، بخشی از ایران بوده و گاهی نیز بین ایران و کشورهای دیگر دست به‌دست می‌شده. اما تاریخ و فرهنگ فارسی، اشاره می‌کند که این کشور، عملاً جزئی از ایران بوده است. تصور کنید که زادگاه مولوی در این کشور است و بخشی از شعرای معروف فارسی مانند جامی و...، در این دیار به خاک سپرده شده‌اند و حتی می‌گویند بیدل دهلوی هم اصالتش برای این کشور بوده. اما در یکی دو سده اخیر و مرزبندی‌های جدید، افغانستان نیز جزو مناطقی شد که استقلال خود را از بریتانیا بازیافت. اما این کشور مهم و محصور در خشکی که آسیای جنوبی، آسیای میانه، آسیای غربی و چین را به هم متصل کرده، چگونه کشوری است؟ این کشور خبرساز، این روزها به‌واسطه پیشروی‌های طالبان بیش از پیش در خط اول اخبار جهانی قرار گرفته است. با هم درباره همسایه شرقی‌مان بیشتر بدانیم.

از آریانا تا افغانستان
زبان اصلی مردم این کشور که فارسی است. البته زبان‌های پشتو، ازبکی و... هم در آن رایج هستند. گروه‌های قومی این کشور را هم پشتون‌ها، مردمان هزاره، ازبک‌ها، ایماق‌ها، ترکمن‌ها، بلوچ‌ها و... تشکیل می‌دهند. همسایگان این کشور را علاوه بر ایران، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و چین تشکیل می‌دهند. کلا یک‌سوم ایران مساحت دارد و چهل‌ویکمین کشور بزرگ دنیاست. جمعیتش هم 40میلیون نفر است که رتبه سی‌وهفتم کشورهای پرجمعیت دنیا را دارد. این کشور در تاریخ، اول به نام خراسان و قبل از آن به نام آریانا هم شناخته می‌شد تا اینکه در ابتدای سده معاصر، امان‌الله‌شاه تصویب کرد که نام این منطقه «افغانستان» شود. بعدش هم که در سال1343 شمسی، در قانون اساسی تصویب‌شده به‌دست محمدظاهرشاه، واژه افغان گنجانده شد؛ به‌معنای همه شهروندان کشور افغانستان. جالب اینکه واحد پول این کشور «افغانی» است و متأسفانه در کشور ما این اشتباه رایج وجود دارد که به‌جای «افغان»، از «افغانی» استفاده می‌شود؛ درحالی‌که اولی به مفهوم شهروندان افغانستانی است و دومی به‌معنای واحد پول این کشور. حالا متوجه شدید که چرا این عزیزان، از اینکه گاهی با عنوان «افغانی» نامیده می‌شوند ناراحتند؟ مثل این است که در کشوری دیگر به ما ایرانی‌ها، بگویند تومان یا ریال.

زیبا اما زخم‌خورده


متأسفانه گفته می‌شود که در سال‌های اخیر، افغانستان جزو بیشترین لغت‌های پرکاربرد در اخبار و رسانه‌های جهان بوده است؛ به‌واسطه مواد‌مخدر و حضور طالبان، داعش و ائتلاف جهانی به رهبری آمریکا و... . الان هم که سخنگویان طالبان گفته‌اند بیش از 85درصد از خاک این کشور را تصرف کرده‌اند که زنگ خطر بزرگی برای همسایگان و صلح جهانی محسوب می‌شود. اختلافات داخلی در این کشور و نیز شیعه‌کشی و هزاره‌کشی و عملیات‌های انتحاری نیز مدام این کشور را بر سر زبان‌ها می‌اندازد. اما جدا از همه اینها، افغانستان کشوری زیبا هم محسوب می‌شود؛ کشوری زیبا و البته زخم‌خورده. شاید اگر این کشور امنیت و وضعیتی شبیه ترکیه داشت، امروزه مقصد بیشتر مسافران ایرانی برای توریسم بود.

شلوغ‌ترین میدان هوایی
امروزه قندهار، یک میدان هوایی بین‌المللی یا همان فرودگاه هم دارد. این میدان هوایی که امروزه به اسم فرودگاه احمد‌شاه‌بابا هم شناخته می‌شود، در 16کیلومتری جنوب غربی قندهار واقع شده است. نخستین بار در سال1960 بود که آمریکایی‌ها این فرودگاه را به جهت کاربرد نظامی ساختند. الان هم کارکرد آن نظامی و عمومی است. گفته می‌شود که شکل‌گیری این فرودگاه هم از نتایج جنگ سرد میان آمریکا و شوروی سابق بوده. این فرودگاه در سال 1979میلادی، توسط روس‌ها و ارتش سرخ آنها اشغال شد. فرودگاه در زمان حضور روس‌ها و همچنین در جریان نبرد با طالبان، خسارت‌های زیادی دید اما بعدها بازسازی شد. معماری آن به سبک مدرن آمریکایی طراحی شده است. اما نکته جالب این فرودگاه یا میدان هوایی چیست؟ گفته می‌شود که در دوره‌ای، این میدان هوایی پرترددترین میدان هوایی در جهان بوده است؛ 1700تا 5000هزار پرواز در هفته! در واقع به‌طور صحیح‌تر: پرترددترین میدان هوایی یا فرودگاه یک‌بانده در جهان. دلیلش هم حضور ناتو و ائتلاف جهانی در افغانستان برای نبرد با طالبان بود. نکته جالب دیگر اینکه در زمان ساخت این فرودگاه توسط آمریکایی‌ها، روس‌ها هم داشتند فرودگاه کابل را می‌ساختند.

ارگی که اسکندر ساخت


جالب اینکه در زمان‌های دور، دوره‌ای که اسکندر مقدونی به ایران هخامنشی حمله کرد، تا افغانستان و هرات هم آمد. ما که ندیده‌ایم. حتی می‌گویند یک همسر از این منطقه هم اختیار کرد. ارگ هرات مشهور به قلعه اختیارالدین هم که امروزه در این شهر وجود دارد، مربوط به همان دوره است که جزو میراث‌های تاریخی گرانقدر آن حساب می‌شود. در سال330 پیش از میلاد که اسکندر به ساتراپی هریوا رسید، مرکز آن را ویران کرد. بعدش هم در نزدیکی‌های آنجا یک شهر یا شهرک جدیدی ساخت و اسمش را گذاشت اسکندریه آریانا. نظامیان خودش را هم در آنجا استقرار داد تا یک وقت مورد حمله مردم بومی قرار نگیرند. این شهرک یک دژ بزرگ هم برای دفاع داشت که الان هم باقی مانده و درست در میانه شهر هرات قرار گرفته است. این دژ در دوره معاصر چند باری هم توسط رهبران افغان بازسازی شد. البته برخی هم می‌گویند این دژ از قدیم‌ها وجود داشته و اسکندر آن را خراب کرده و بعدها خود اهالی آن را بازسازی کرده‌اند. ظاهراً در دوره حمله مغول‌ها هم مجدداً ویران شد. این ارگ برج‌های مختلف داشته و بلندترین نقطه‌اش هم 20متر ارتفاع دارد و از دوردست‌ها پیداست.

جاهای دیدنی 
دره آرام واخان
بیشترین بناها و مکان‌های تاریخی این کشور را می‌توان در ولایت‌های هرات، بامیان، بلخ، غزنی، ننگرهار و سمنگان مشاهده کرد. ازجمله آنها می‌شود به بند امیر در ولایت بامیان و همچنین دره واخان در بدخشان اشاره کرد. دره واخان در حد فاصل سرزمین‌های این کشور، جایی که میان پاکستان و تاجیکستان قرار گرفته و به چین می‌خورد، قرار دارد. این دره طولانی و بکر و تماشایی، غالباً از جاهای امن افغانستان است و درگیری‌ها به آنجا کمتر سرایت می‌کند. در روزگاری که جنگ کمتر بود، گردشگران زیادی برای تماشای این منطقه به آنجا می‌رفتند؛ جایی که معروف به بام دنیا و دومین پارک ملی افغانستان است. مساحت این منطقه نزدیک به یک میلیون هکتار بوده و ارتفاعش هم از سطح دریا 6هزار متر است؛ بی‌جهت نیست که به آن بام دنیا لقب داده‌اند.

   اولین پارک ملی افغانستان
بند امیر هم از دیگر جذابیت‌های افغانستان است؛ مجموعه‌ای از دریاچه‌هایی در کوهستان‌های هندوکش در ولایت بامیان؛ جایی که گفته می‌شود این دریاچه‌ها توسط سدهایی که طبیعت ساخته، از هم جدا شده و به‌واسطه تأمین آبی که از چشمه‌ها دارند، بسیار گوارا هستند. اینجا نخستین پارک ملی افغانستان هم لقب گرفته است. این منطقه 215کیلومتر با کابل فاصله داشته و در ارتفاع 3هزار متری از سطح دریاست. جالب اینکه سه سال پیش، که دولت مرکزی افغانستان استقرار بیشتری داشت، 400هزار نفر از این منطقه دیدن کرده‌اند؛ دریاچه‌هایی که با دیواره‌هایی چشم‌نواز از هم جدا شده و درباره‌شان روایت‌هایی هم وجود دارد، هرچند که چندان مستند نیست. البته اینها که گفتیم تنها بخشی از شگفتی‌های همسایه شرقی ماست. حالا تصور کنید که منار جام (دومین مناره خشتی جهان با 65متر ارتفاع)، بند کجکی که روی هیرمند، رشته کوه‌های پامیر و... هم در این کشور وجود دارد که می‌تواند برای هر توریستی رشک‌برانگیز باشد. جاهایی دیدنی و مذهبی چون مسجد شاه دو‌شمشیره، گازارگاه یا محل دفن خواجه عبدالله انصاری، باغ بابر کابل، مسجد کبود مزارشریف، موزه سلطانی، قبرستان اروپایی، قصر دارالامان و... از دیگر جاذبه‌های افغانستان محسوب می‌شوند؛ جاذبه‌هایی که اگر امنیت اجازه می‌داد، می‌توانست سالانه میلیون‌ها گردشگر را به سمت خودش بکشاند.