سد طالبان بر تجارت ایران و افغانستان

نیروهای طالبان به‌دنبال پیشروی‌هایی که در خاک افغانستان داشته‌اند، در آخرین روز از هفته گذشته، دو گذرگاه مرزی اسلام قلعه و ابونصر فراهی را پس از درگیری مسلحانه با نیروهای دولتی به تصرف درآوردند و فعالیت‌های تجاری ایران و افغانستان در این دو گذرگاه کاملا متوقف شد.
به گزارش همشهری، ایران و افغانستان با 945کیلومتر مرز خاکی مشترک، دارای ۳گمرک مرزی فعال دوغارون (اسلام قلعه)، ماهیرود (ابونصر فراهی) و میلک (نیمروز) هستند. بخش عمده صادرات کالاهای ایرانی به این کشور از گذرگاه‌ دوغارون (اسلام قلعه) انجام می‌شود؛ اما حالا ۲گمرک مرزی اسلام قلعه و ابونصر فراهی افغانستان به کنترل طالبان درآمده و عملاً بخش عمده تجارت دو کشور متوقف شده است. گمرک ایران نیز به‌دنبال این اتفاق از بازرگانان و تجار ایرانی خواسته است از ارسال کالا یا مراجعه به این دو گمرک خودداری کنند.

تعلیق تجارت با افغانستان
از عصر روز پنجشنبه و به‌دنبال پیشروی نیروهای طالبان در افغانستان، روند تجارت ایران با افغانستان در 2‌گمرک اسلام قلعه ولایت هرات یعنی گمرک متناظر مرز دوغارون خراسان رضوی و همچنین گمرک ابونصر فراهی ولایت فراه افغانستان در مقابل مرز ماهیرود خراسان جنوبی، متوقف شد. گمرک ایران با صدور اطلاعیه‌ای از تجار و بازرگانان خواست تا اطلاع ثانوی از ارسال محموله‌های تجاری به مرزهای دوغارون و ماهیرود خودداری کنند. در ادامه، برخی از کامیون‌های ایرانی که پیش از سقوط گمرک اسلام قلعه افغانستان در این نقطه متوقف بودند یا بعد از این اتفاق به نقطه مرزی رسیدند، دیروز توانستند با عبور از نقطه صفر مرزی وارد گمرک دوغارون خراسان‌رضوی شوند و به کشور برگردند. در مقابل کامیون‌های افغانستانی در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان در گمرک ماهیرود ایران (نقطه متناظر گمرک ابونصر فراهی افغانستان) متوقف مانده‌اند و ازدحام آنها بخش بزرگی از محدوده پارکینگ این گمرک را اشغال کرده است. گمرک دوغارون (اسلام قلعه)، بیشترین بخش از تجارت کالایی ایران و افغانستان را به‌خود اختصاص می‌دهد. گمرک ماهیرود (ابونصر فراهی) نیز سهم بالایی از تردد کامیون‌های حامل مشتقات نفتی دارد.   فعلاً هر دوی این گمرکات به تصرف طالبان درآمده و تجارت در آنها متوقف شده است.

بازار افغانستان در تنگنا
براساس آمارهای رسمی، ارزش کل صادرات ایران به افغانستان در سال1399 بالغ بر 2.7میلیارد دلار بوده است که حدود 400میلیون دلار از آن به کالاهای نفتی و 2میلیاردو306 میلیون دلار از آن به صادرات کالاهای غیرنفتی اختصاص داشته است. براساس داده‌های گمرک ایران، 42درصد از کل صادرات ایران به این کشور متمرکز بر محصولات کشاورزی و غذایی است.اقلام فلزی، پلیمری و فولادی نیز سهم عمده از صادرات کالاهای غیرکشاورزی و غذایی را به‌خود اختصاص داده است. در حقیقت، ایران بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به افغانستان است. در سال گذشته حدود 8درصد از صادرات ایران به این کشور اختصاص پیدا کرده؛ ازاین‌رو هرگونه محدودسازی تجارت مرزی میان دو کشور می‌تواند به بروز تنش و تنگنا در بازار افغانستان منجر شود. براساس آمارهایی که مسئولان گمرکی ایران اظهار می‌کنند، روزانه حدود 500کامیون حامل کالاهای ایرانی و ترانزیتی از گمرک دوغارون وارد خاک افغانستان می‌شوند.
این گذرگاه بزرگ‌ترین معبر تجاری میان 2‌کشور است که حالا با حمله نظامی طالبان سقوط کرده و اداره آن در اختیار نیروهای دولتی افغانستان نیست. وابستگی افغانستان به تجارت ایران به‌ویژه از مرز دوغارون در حالی است که محمد کوهگرد، مدیر گمرک دوغارون در گفت‌وگو با رسانه‌ها ضمن تشریح وضعیت ایران و افغانستان، می‌گوید: با توجه به تحولات اخیر در گمرک اسلام قلعه، هم‌اکنون فعالیت‌های تجاری و انجام تشریفات گمرکی در مرز دوغارون متوقف شده و نمی‌توان چشم‌انداز روشنی از عادی شدن شرایط تجارت و اجرای تشریفات گمرکی در شرایط عادی ارائه کرد.

   پایانه مرکزی میلک؛ آخرین گذرگاه

گرچه دو گذرگاه مرزی ایران و افغانستان در کنترل طالبان قرار دارد و تجارت از این مرز کاملاً متوقف شده اما پایانه مرزی میلک به‌عنوان تنها مرز رسمی استان سیستان و بلوچستان با کشور افغانستان همچنان فعال است و می‌تواند بخشی از تجارت ضروری افغانستان را پوشش دهد. این پایانه مرزی در شرایط عادی، تردد حدود ۳۰۰دستگاه کامیون صادراتی و ترانزیتی را به مقصد افغانستان پوشش می‌دهد و در ماجرای آتش‌سوزی مهیب 25بهمن در گمرک اسلام قلعه ولایت هرات و توقف تردد از مرز دوغارون، برای پذیرش کامیون‌های تجاری مرز دوغارون اعلام آمادگی کرده بود. در آن زمان، ایوب کرد، مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای سیستان و بلوچستان اعلام کرده بود که این پایانه مرزی می‌تواند با افزایش ساعت کاری و نیرو، ظرفیت خود را به دو برابر افزایش دهد؛ اما سؤال اصلی اینجاست که آیا با پیشروی سریع طالبان در خاک افغانستان،   محموله‌های تجاری ورودی از مرز میلک به خاک این کشور می‌تواند بدون مشکل تا مقصد نهایی در شهرهای افغانستان و کانون‌های جمعیتی این کشور طی مسیر کند؟ یکی از اعضای اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان به همشهری می‌گوید: تجار ایرانی برای ارسال کالاهای صادراتی خود به افغانستان منتظر اعلام نظر مشتریان خود به‌خصوص در هرات هستند. با توجه به اینکه شهر هرات به کنترل طالبان درآمده است، فعلاً تجار افغانستانی درخواستی برای ارسال محموله‌های خریداری شده نداده‌اند؛ از این‌رو حتی اگر امکان شیفت صادرات کالا از مرز دوغارون به مرز میلک نیز وجود داشته باشد، فعلاً طرف افغانستانی علاقه‌ای به این کار ندارد و باید منتظر ماند.