آوار ماندگار

 پس از پایان نبردهای نظامی که همواره از جذابیت بالایی برای رسانه‌های جهانی برخوردار است، ساکنان مناطق جنگ زده ناچارند به دور از توجه افکار عمومی و رسانه‌ها با ویرانی‌ها و میراث به‌جا مانده از جنگ به زندگی خود ادامه دهند. نوار غزه و مردم آن، به‌عنوان یکی از مناطق جهان که طی دهه‌های گذشته طعم جنگ و بحران‌های نظامی را چشیده نیز از این قاعده مستثنی نیست. با گذشت نزدیک به یک‌ماه از پایان جنگ 11روزه اخیر میان ارتش رژیم صهیونیستی و گروه‌های مقاومت، همچنان سایه ویرانی‌ها بر بخش‌های مختلفی از غزه سنگینی می‌کند. این در حالی است که احزاب و جریانات سیاسی حتی بر سر چگونگی بازسازی غزه، تامین منابع مالی و اداره آن پس از جنگ به توافق نرسیده‌اند. براساس آخرین گزارش نمایندگی سازمان ملل در فلسطین که روز گذشته منتشر شد، بازسازی ویرانی‌های به‌جا مانده از جنگ اخیر، نیازمند 485میلیون دلار حمایت مالی است. این گزارش با همکاری اتحادیه اروپا تهیه شده؛ نهادی که تا‌کنون در کنار کشورهای عربی، سهم مهمی در کمک به بازسازی خرابی‌های به‌جا مانده از جنگ در نواز غزه طی سالیان گذشته داشته است. در این گزارش میزان خسارت‌های مستقیم به زیرساخت‌های عمرانی غزه حدود 380میلیون دلار و ارزش فرایند بازسازی آن، 105میلیون دلار ارزیابی شده است. سازمان ملل همچنین پیش‌بینی کرده که درصورت مهیا بودن تمامی شرایط و مقدمات، بازسازی تمام این ویرانی‌ها 24‌ماه زمان می‌برد. از سوی دیگر اما هیچ نشانه‌ای مبنی بر آمادگی غزه، تشکیلات خودگردان و جامعه جهانی برای آغاز این فرایند دیده نمی‌شود. نخستین مانع، اختلافات داخلی میان گروه‌های فلسطینی است؛ به‌گونه‌ای که تشکیلات خودگردان اصرار دارد تمامی منابع مالی برای بازسازی غزه باید انحصارا در اختیار این جریان و نه دولت حماس قرار بگیرد. محمد اشتیه، وزیر کشور فلسطین، به صراحت حماس را متهم کرده که از منابع مالی خارجی برای بازسازی غزه به‌منظور اهداف نظامی و سیاسی استفاده خواهد کرد. در مقابل رهبران حماس نیز با تأکید بر فساد اقتصادی گسترده در داخل تشکیلات خودگردان اعلام کرده‌اند که هیچ‌گونه نقشی برای دولت محمود عباس و یا هر کشور دیگری برای مدیریت فرایند بازسازی خرابی‌ها در غزه را به رسمیت نمی‌شناسند.

شهروندان؛ قربانی اختلافات سیاسی
کشمکش گروه‌های فلسطینی و قدرت‌های خارجی بر سر پروژه بازسازی غزه در حالی ادامه دارد که بخش عمده‌ای از ساکنان غزه در شرایط بسیار سختی زندگی می‌کنند. باید توجه داشت که نوار غزه به‌دلیل تحریم‌ها، محاصره همه جانبه و عدم‌دسترسی به منابع کافی به‌طور طبیعی از مشکلات اقتصادی متعددی رنج می‌برد؛ مشکلاتی که در پی هر دور از درگیری‌های نظامی با اسرائیل و تخریب گسترده زیرساخت‌ها شدیدتر نیز می‌شود. براساس گزارش برنامه جهانی غذا، هم‌اکنون بیش از 60درصد ساکنان غزه با معضل عدم‌امنیت غذایی و ناتوانی برای تامین 3وعده روزانه خود روبه‌رو هستند. در عین حال انهدام کامل 1800واحد ساختمانی و تخریب بخش‌هایی از 16هزار و 800آپارتمان در جریان حملات هوایی رژیم صهیونیستی، بخش مهمی از شهروندان غزه را گرفتار بحران مسکن کرده است. هم‌اکنون نزدیک به 50هزار فلسطینی بی‌سرپناه با مدیریت سازمان اونروا در بیش از 40مدرسه به‌طور موقت اسکان داده شده‌اند. در این میان اما نگرانی شهروندان فلسطینی نسبت به تکرار تجربه سال2014 در روند بازسازی ویرانی‌های به‌جا‌مانده از جنگ در غزه رو به افزایش است؛ تجربه‌ای که از هر منظر ناکام و شکست‌خورده محسوب می‌شود.

چرا پروژه بازسازی غزه در سال2014 ناکام بود
جنگ 22روزه سال2014 علیه نوار غزه ویرانی‌هایی به‌مراتب گسترده‌تر از جنگ 11روزه اخیر برای این منطقه به‌دنبال داشت. براساس آمار وزارت کشور فلسطین، در آن سال بیش از 12هزار واحد مسکونی به کلی ویران شد و 30درصد از زیرساخت‌های عمومی این منطقه (نظیر نیروگاه‌های برق، شبکه آب، مراکز خرید و...) آسیب‌های اساسی دید. کشورهای عربی در همان سال با همراهی اتحادیه اروپا، مبلغ 5میلیارد و 500میلیون دلار را برای کمک به رفع نیازهای فوری جنگ‌زدگان و پروژه بازسازی درازمدت ویرانی‌های غزه در اختیار کمیته مشترکی از تشکیلات خودگردان و دولت مستقر در غزه قرار دادند. اما با گذشت 7سال از آن زمان، تنها حدود نیمی از واحدهای مسکونی منهدم، بازسازی و 10درصد از زیرساخت‌های عمومی جایگزین شد. بر این اساس، وضعیت خدمات عمومی در نوار غزه، به‌ویژه در زمینه برق هرگز به پیش از جنگ سال2014 بازنگشت. اما علت این ناکامی در بازسازی با وجود تخصیص منابع مالی کافی چه بود؟
در درجه اول باید توجه داشت که منطقه غزه فاقد زیرساخت‌های لازم برای راه‌اندازی پروژه‌های عمرانی بزرگ است. به این ترتیب هرگونه عملیات عمرانی در غزه نیازمند واردات انبوه مواداولیه و تجهیزات مهندسی از خارج (اغلب موارد مصر) است. در اینجا اما اسرائیل به‌دلیل سیطره بر فلسطین و توانایی برای تأثیرگذاری بر کشورهای عربی، مرتبا در مسیر بازسازی غزه مانع‌تراشی می‌کند. به نوشته روزنامه القدس‌العربی، نیروهای امنیتی و مسئولین مرزی رژیم صهیونیستی حتی برای واردات ساده‌ترین مواد ساختمانی همچون سیمان به غزه معضلات متعددی ایجاد می‌کنند. به این ترتیب اگرچه اسرائیل روی کاغذ با آتش‌بس و آغاز بازسازی غزه موافقت کرده اما در عمل این توانایی را دارد که به کلی مانع از شکل‌گیری این فرایند شده و یا مشکلات متعدد در مسیر اجرای آن ایجاد نماید.
از سوی دیگر نمی‌توان بر فساد داخلی ساختار قدرت در فلسطین، مشخصا تشکیلات خودگردان چشم بست. باید توجه داشت که تمام شبکه بانکی نوار غزه زیرنظر تشکیلات خودگردان قرار دارد. بر این اساس تمام کمک‌های مالی کشورهایی نظیر قطر یا عربستان، از طریق نظام بانکی تشکیلات وارد غزه می‌شود. حتی حقوق کارمندان دولت حماس در غزه نیز با تأیید بانک مرکزی تشکیلات خودگردان پرداخت می‌شود. طی سال‌های گذشته رسانه‌های متعددی، گزارش‌هایی را درباره فساد مالی تشکیلات و سوءاستفاده این نهاد از کمک‌های بین‌المللی برای غزه منتشر کرده‌اند. مجموعه این گزارش‌ها و فشارها باعث شد دولت حماس در سال2018، با هدف ارتباط مستقیم با جهان خارج یک بانک داخلی با نام تولید کشاورزی را تاسیس کند. البته حوزه فعالیت این بانک بسیار محدود بوده و هرگز به شریان مالی اصلی برای غزه تبدیل نشد.
با وجود این ارتش رژیم صهیونیستی در جریان جنگ 11روزه موسوم به شمشیر قدس، مقر اصلی این بانک در شرق نوار غزه را بمباران کرد. تمام اینها در حالی است که هم‌اکنون، مانع جدیدی بر سر راه بازسازی غزه نسبت به عوامل مذکور در سال2014 ایجاد شده است؛ کمبود منابع مالی! کشورهای عربی برخلاف سال2014 موضع واحدی را نسبت به مسئله فلسطین دنبال نمی‌کنند؛ به‌گونه‌ای که کشورهایی نظیر عربستان سعودی و یا امارات، بدون اعمال سیاست‌های مورد نظر خود در فلسطین و غزه دیگر حاضر به اعطای کمک‌های مالی نیستند. ازجمله این سیاست‌ها می‌توان به سازش بیشتر گروه‌های مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی اشاره کرد. از سوی دیگر، اتحادیه اروپا نیز به‌دلیل عدم‌اطمینان نسبت به آینده منازعات غزه با اسرائیل و احتمال از سر‌گیری درگیری‌ها، همچون گذشته انگیزه چندانی برای ورود جدی به پروژه بازسازی و تامین منابع مالی برای آن ندارد. بر این اساس و با مرور تجربه سال2014 می‌توان گفت ویرانی‌های به‌جا مانده از جنگ 11روزه غزه، دست‌کم در آینده نزدیک مشمول فرایند بازسازی نخواهند شد.