احیای برجام بدون ضرب‌الاجل

آینده مذاکرات وین و برجام در دولت سیزدهم چگونه رقم می‌خورد؟ این سؤالی است که این روزها در ایران و خارج از کشور بسیار به گوش می‌خورد؛ سؤالی که سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری خود در پاسخ به آن گفته: «مواضع ایران درخصوص برجام و رفع تحریم‌ها، جزو مواضع اصولی نظام است و با تغییر دولت نیز تغییری در آن ایجاد نخواهد شد.» پاسخی که نشان می‌دهد تصمیم‌گیری درباره آغاز و ادامه مذاکره جزو سیاست‌های کلان نظام است که دولت و وزارت‌خارجه مجری آن هستند.  سعید خطیب‌زاده هم در همین راستا تأکید کرد: «درصورت دستیابی به توافق، دولت آقای رئیسی نیز به آن وفادار خواهد بود زیرا برخلاف رویکرد برخی طرف‌های دیگر، پایبندی به تعهدات و قول‌های داده‌شده، همواره برای جمهوری اسلامی ایران یک اصل به شمار می‌آید.» با این همه پس از وقفه‌ای دوهفته‌ای دور هفتم مذاکرات وین هنوز آغاز نشده و البته زمان برگزاری آن نیز مشخص نیست. همه طرف‌ها   همچنان به پیشرفت مذاکرات اذعان دارند اما چند محور اصلی اختلافی هنوز برسر جای خود باقی مانده است. از یک‌سو دیپلمات‌های ایران تأکید دارند که حل این اختلافات منوط به تصمیم‌گیری‌های سخت واشنگتن است و در سوی دیگر آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند که ایران باید برای احیای برجام تصمیم بگیرد. اما تصمیم‌‌ نهایی درباره توافق احیای برجام هنوز در پایتخت‌ها گرفته نشده و زمان به سرعت در حال سپری‌شدن است.

ایران: غربی‌ها تصمیم بگیرند 
سخنگوی وزارت خارجه ایران بار دیگر در نشست خبری خود درباره وضعیت مذاکرات وین گفت: «پیشرفت‌های صورت‌گرفته در مذاکرات وین یک واقعیت است که همه طرف‌های مذاکرات به آن اذعان دارند، گرچه هنوز موضوعات مهمی باقی مانده است که عمدتا نیازمند تصمیم‌گیری از سوی سایر طرف‌ها به‌ویژه آمریکاست. در واقع نهایی‌شدن توافق جهت احیای برجام منوط به اراده سیاسی طرف‌های دیگر برای اتخاذ تصمیمات سخت از سوی آنهاست.» به گزارش ‌ایسنا، خطیب‌زاده درباره زمان ادامه مذاکرات ادامه داد: «تلاش هیأت جمهوری اسلامی ایران این است که مذاکرات هرچه زودتر به نتیجه رسیده و تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران رفع شود، با وجود این برای دستیابی به توافقی که منافع ملت ایران را تامین کند، هیچ ضرب‌الاجلی تعیین نمی‌کنیم و مذاکرات تا زمانی که توافقی مطلوب برای ایران حاصل شود، ادامه خواهد داشت.» البته خطیب‌زاده تأکید کرد که ایران عجله‌ای برای توافق ندارد اما اجازه فرسایشی و طولانی‌شدن مذاکرات را هم نمی‌دهد.
 
نگرانی از بسته‌شدن پنجره دیپلماسی
در چنین شرایطی اروپایی‌ها هم به از‌دست‌رفتن زمان و وقفه دور هفتم مذاکرات اشاره کردند. یک مقام ارشد اروپایی به شبکه الجزیره قطر گفت: «مذاکرات پرونده هسته‌ای ایران نمی‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد و زمان به سود طرف‌های مذاکره‌کننده نیست.» این مسئول گفت که رسیدن به توافق امکان‌پذیر است و آمریکا نیز در چارچوبی مشخص و نه به هر قیمتی اراده رسیدن به توافق با ایران را دارد. این مسئول اروپایی به یکی از اختلافات مذاکرات نیز اشاره کرد و گفت که دادن تضمین‌های سیاسی و حقوقی به تهران امری سخت است و این مسئله غیرقابل تحقق است. این در حالی است که گفته می‌شود ایران خواهان تضمین کتبی از سوی آمریکا برای پایبندی به توافق احیای برجام است. اما هیأت آمریکایی تاکنون چنین درخواستی را نپذیرفته و آن را امکان‌پذیر نمی‌داند. خبرگزاری رویترز هم گزارش داده که سران فرانسه، آلمان و چین در تماس تصویری از تمامی مشارکت‌کنندگان در مذاکرات هسته‌ای با ایران، خواستند تا از پنجره فرصت‌ها برای توافق و احیای برجام استفاده کنند.

توافق هسته‌ای زنده خواهد شد؟
اینکه آمریکا چه تصمیمی درباره احیای برجام اتخاذ می‌کند و تا چه اندازه از مواضع نخست خود عقب خواهد نشست، سوالی است که پاسخ آن هنوز روشن نیست. با این حال، روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی از قول افراد مطلع نوشته که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در حال اصلاح روش به‌کارگیری تحریم‌های تنبیهی مورد استفاده این کشور است که هدف آن افزایش هماهنگی نظام تحریم‌ها با متحدان واشنگتن و جلوگیری از آسیب‌های اقتصادی ناخواسته است. به نوشته این روزنامه، این تغییرات در تحریم‌های اعمال‌شده شامل ایران نیز می‌شود. این در حالی است که فهرست تحریم‌های قابل لغو ازجمله نخستین محورهای مذاکره و اختلاف‌نظر در وین بوده است. ایران خواهان لغو همه تحریم‌های اعمال‌شده در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ است که شامل ۱۵۰۰‌تحریم می‌شود. اما آمریکایی‌ها اعلام کردند که آماده لغو تحریم‌ها‌ی مغایر با برجام هستند و نه همه تحریم‌ها. ترتیب اقدامات متقابل برای بازگشت به برجام نیز ازجمله اختلاف‌نظرها در مذاکره محسوب می‌شود و ایران خواهان راستی‌آزمایی اقدامات آمریکا و سپس انجام اقدامات متقابل است.
با این همه، آنچه مشخص است اراده ایران برای توافق و رفع تحریم‌هاست؛ اراده‌ای که به‌نظر می‌رسد با روی کار آمدن دولت اصولگرا نیز تغییری در آن رخ نمی‌دهد. اما باید دید که این اراده چقدر برای زنده‌کردن توافق هسته‌ای در وین کافی است و دیگر طرف‌ها در روزهای آینده چه تصمیمی در این‌باره می‌گیرند.