گره کور صادرات فرش چهارمحال‌وبختیاری

خاطره حسین‌زاده-خبرنگار

هنر و صنعت قالی‌بافی یکی از کهن‌ترین و برجسته‌ترین صنایع دستی ایرانیان به‌شمار می‎رود که هرچند گذشته‌ای پررونق دارد، اما این روزها نمی‌توان حال و روز خوشی برای آن متصور بود. یکی از استان‌های فعال در‌این حوزه، چهارمحال و بختیاری است و درحالی که این هنرصنعت پرطرفدار از فعالیت‌های قدیمی و پررونق این استان محسوب می‌شود، اما در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مواجه شده که مهم‌ترین آن، رکود بازار فروش در پی توقف صادرات است.
ادامه چنین روندی می‌تواند تأثیرهای نامطلوبی برای اقتصاد استان به‌همراه داشته باشد و حتی سبب بیکاری تعداد قابل‌توجهی از فعالان این حوزه شود. برهمین اساس بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند با راه‌اندازی دهکده فرش و رونق گردشگری در کنار این دهکده، شاید بتوان تا حدی توقف صادرات فرش را جبران کرد.

شهرت فرش استان
فرش به‌عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات اقتصادی-هنری کشور و همچنین استان چهارمحال‌وبختیاری، خود یک فرهنگ به‌شمار می‌رود؛ فرهنگی مرکب از هنرهای دستی مانند طراحی، برجسته‌کاری، نقاشی و صورتگری، مینیاتور، تشعیر و تذهیب، رنگ‌آمیزی و رنگرزی که بیان‌کننده حالات، باورها و اعتقادات دینی مردمان ایران زمین است و مکنونات قلبی مردم پاک‌سرشت را در خود جا داده است.
در میان فرش‌های ایرانی، انواع فرش چهارمحال‌وبختیاری از شهرت فراوانی در کشور و حتی جهان برخوردار است. فرش این استان مطابق با معاهده بین‌المللی لیسبون که جمهوری اسلامی ایران هم با تصویب مجلس شورای اسلامی به آن ملحق شد، به ثبت جهانی نشان جغرافیایی رسید. در سال 96 نیز لوح ثبت جهانی فرش بختیاری با حضور رئیس مرکز ملی فرش ایران در شهرکرد رونمایی شد که دستاورد مهمی دراین حوزه به‌حساب می‌آید.
همچنین مسئولان و متولیان فرش در استان پیگیر ثبت ملی نقشه‌های خاص قالی مناطقی از شهرکرد، فرش یلمه بروجن، فرخشهر، سامان، شلمزار و گبه اردل و ثبت آواها و داستان‌های مخصوص فرش‌بافی استان هستند.

ویژگی‌ فرش‌های بختیاری
بیشترین فرش‌های استان را نیز قالی شهرکرد، قالی قهفرخ (فرخشهر)، یلمه بروجن، گبه ریزباف اردل، فرش بختیاری مناطق عشایری و بختیاری‌نشین و فرش چالشتری تشکیل می‌دهند. براساس نظر برخی از محققان، طرح فرش «سرو» و «کاج» که به‌عنوان اصلی‌ترین طرح آریایی مطرح است، از نمونه‌های بارز طرح‌های قالی این استان به‌شمار می‌رود. قدمت فرش چهارمحال و بختیاری براساس مطالعات محققان به قرن نهم هجری قمری بازمی گردد و ازنظر استحکام و شیوه بافت هم باید گفت که رنگ ثابت گیاهی مورد استفاده در تهیه فرش، استفاده از رنگ تند و گرم، نقشه‌های اصیل و قیمت مناسب در جهان، زبانزد خاص و عام است. کاربرد رنگ‌های زیبا با استفاده از عصاره گل‌ها و گیاهان و مواد اولیه طبیعی، شادابی و زنده بودن طرح‌ها و نقش‌های متنوع، انتخاب رنگ، ثبات گیاهی گرم رنگ‌ها، پرز بلند، دقت در بافت و قیمت مناسب در جهان از دیگر ویژگی‌های فرش این استان به‌شمار می‌رود.

جایگاه از دست رفته 
فرش ایرانی و به تبع آن فرش چهارمحال‌وبختیاری در داخل و خارج از کشور از اهمیت زیادی برخوردار است و همچنین جایگاه ارزنده‌ای در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و معیشتی، فرهنگی، فنی و هنری دارد. فرش ایران همچنین نقش مهمی در رونق تولید و ارزآوری و صادرات دارد، اما مشکل اینجاست که این هنرصنعت با چالش‌هایی مواجه است و به گفته اساتید و کارشناسان این حوزه، بازار فروش به‌ویژه صادرات از مهم‌ترین این مشکلات به‌شمار می رود.
عضو پیوسته انجمن علمی فرش ایران دراین باره می‌گوید: قالی چهارمحال‌وبختیاری و به‌طورکلی فرش ایرانی در سال‌های گذشته از جایگاه نسبتا مناسبی که پیش از این در بازارهای جهانی، منطقه‌ای و همچنین در بین مردم داخل کشور برخوردار بود، فاصله معناداری گرفته است.
فرانک کبیری می‌افزاید: برای آسیب‌شناسی این موضوع باید به یک مجموعه عوامل اشاره کرد و با نگاهی همه‌جانبه، به بررسی چالش‌های موجود پرداخت، اما آنچه دراین میان نقش پررنگی دارد، مشکلات بازار فروش و همچنین نبود صادرات است که باید برای رفع هرچه سریع‌تر آنها چاره‌اندیشی کرد.
وی ادامه می‌دهد: گرچه سبک زندگی مردم نسبت به گذشته تفاوت پیدا کرده، اما ذائقه مردم چهارمحال‌وبختیاری همچنان به استفاده از فرش دستباف متمایل است و چنانچه قدرت خرید لازم را داشته باشند، خانه‌های خود را با فرش ایرانی مفروش می‌کنند؛ موضوعی که نشان می‌دهد اگر چالش‌های پیش‌روی این هنرصنعت رفع شود، می‌توان شاهد رونق دوباره صنعت فرش در چهارمحال‌وبختیاری و کشور بود. این استاد دانشگاه در رشته هنر، نبود بازارهای خارجی را از مهم‌ترین چالش‌های فراروی فرش ایرانی ارزیابی می‌کند و ادامه می‌دهد: بی‌شک بازار داخلی کشور برای عرضه صنایع دستی و از جمله فرش ایرانی تا حد زیادی اشباع شده و یافتن بازارهای خارجی برای رفع این چالش یک ضرورت است، اما این مهم با تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه کشور اعمال می‌شود، به سختی انجام می‌گیرد. کبیری، رونق گردشگری بین‌الملل را از دیگر راهکارهای رونق بازار فرش کشور و چهارمحال‌وبختیاری می‌داند و می‌گوید: با توجه به کاهش ارزش ریال، عرضه محصولات ایرانی به گردشگران ضمن اینکه برای گردشگران خارجی یک فرصت است، می‌تواند در تبلیغ فرش ایرانی و رونق بازار آن نیز سهم به‌سزایی ایفا کند که متاسفانه این فرصت نیز با شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های سفر درحال حاضر کمتر در دسترس ما قرار دارد. اگر اوضاع برای ورود گردشگران مهیا شود، می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب، به رفع بخش مهمی از مشکلات موجود دراین حوزه امیدوار بود.

راه‌اندازی دهکده فرش 
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری نیز از ساماندهی 100هزار بافنده فرش در این استان در قالب 9تعاونی فرش روستایی، 2تعاونی شهری و یک اتحادیه خبر می‌دهد و می‌گوید: با فعالیت 52هزار دار قالی، به طور متوسط سالانه 200هزار مترمربع فرش در استان تولید می‌شود. علیرضا جیلان می‌افزاید: چهارمحال و بختیاری از نظر سابقه تولید فرش و بافندگان فعال حرف‌های بسیاری برای گفتن در سطح ملی و بین‌المللی دارد، اما در حوزه بازرگانی، تجارت و ارزش‌افزوده صنعت فرش، ضعیف است که تلاش می‌شود با ساخت دهکده فرش این خلأ مهم پر شود.
وی ادامه می‌دهد: امیدواریم با راه‌اندازی دهکده فرش و رونق دوباره گردشگری، در کنار این دهکده بتوان تا حدی توقف صادرات فرش را جبران کرد. این مسئول با بیان اینکه قبل از تحریم‌های ظالمانه علیه کشور، حدود 40درصد فرش تولیدی استان به کشورهای آلمان و آمریکا صادر می‌شد، تصریح می‌کند: این امکان درحال حاضر وجود ندارد و همین موضوع فروش فرش را با چالش‌های اساسی مواجه کرده است.
جیلان با بیان اینکه بازارچه‌های فروش در دهکده فرش می‎تواند بازار فروش فرش را تا حدی رونق بخشد، اضافه می‌کند: با تحقق ارزش افزوده فرش در کنار رونق بازارچه‌های فروش، می‌توان جایگاه گذشته فرش استان را به خوبی احیا کرد.