ماه پرداغ محیط‌زیست
گزارش همشهری از مصائب زیست‌محیطی یک ماه اخیر ایران
زهرا رفیعی- خبرنگار
محیط‌زیست ایران خبرهای تلخ بسیار دارد و در ماه‌های اخیر این خبرها فراوانی بیشتری پیدا کرده است. از تلخ‌ترین شان که از دست رفتن 2 خبرنگار جوان در میانه یک بازدید استانی بود تا دست درازی شکارچیان غیرمجاز به حیات‌وحش سرگردان در جست وجوی آب. مرور خبرهای محیط‌زیست در این مدت نشان می‌دهد، طبیعت ایران در حال از دست‌دادن دارایی‌هایی است که هیچ جایگزینی برایشان نیست.
ارابه مرگ برای خبرنگاران محیط‌زیست
روز دوم تیرماه، گروهی از خبرنگاران برای بازدید از پروژه تونل انتقال آب زاب به دریاچه ارومیه راهی سفری مرگبار شدند. اتوبوس حامل خبرنگارانی از تهران و استان آذربایجان غربی بود که به دعوت ستاد احیای دریاچه ارومیه و سازمان حفاظت محیط‌زیست به منطقه اعزام شده بودند. تمام مسیر فرودگاه تا محل مخزن سد کانی‌سیب و سازه تونل که در بالادست سد قرار داشت، اتوبوس با سرعت پایین حرکت می‌کرد، اما در مسیر برگشت از تونل مسئولان برگزاری این بازدید تصمیم می‌گیرند حوالی ساعت 5بعدازظهر به جای جاده اصلی از جاده‌ای روستایی، کوهستانی و پر پیچ‌وخم به محل غذاخوری بروند. راننده اتوبوس سربالایی‌های مسیر را که تمام می‌کند و به سراشیبی جاده می‌رسد، دیگر آهسته و با دنده سنگین رانندگی نمی‌کند و به ناگهان به زبان ترکی فریاد می‌زند که ترمز ندارد. چندین بار اتوبوس را به گاردریل می‌زند تا بلکه سرعت اتوبوس کم شود، ولی سمت گاردریل دره‌ای کم‌عمق است که سقوط در آن باعث مرگ همه می‌شود. کمک راننده به میانه اتوبوس می‌آید و می‌گوید کمربند‌ها را ببندید ولی بیشتر صندلی‌ها کمربند ندارند. در کسری از ثانیه کسی از میان اتوبوس التماس می‌کند که اتوبوس را به کوه بزند و می‌زند و در دم 2 خبرنگار جوان جانشان را از دست می‌دهند و چند خبرنگار با استخوان‌های شکسته بیرون آورده می‌شوند. پلیس راهور عدم مهارت راننده در کنترل خودرو و عدم تامین وسیله نقلیه متناسب با جغرافیای منطقه را عامل تصادف اعلام کرد. ولی هنوز دادگاهی برای این حادثه برگزار نشده و مشاهدات خبرنگاران اخذ نشده است. در این مدت هیچ‌کس مسئولیت این فاجعه را برعهده نگرفته است.
حیات‌وحش مرز نمی‌شناسد
11تیرماه فیلمی از مرگ صدها هزار ماهی در حوالی روستای شط‌علی منتهی به هورالعظیم منتشر شد. بیشترین حقابه این تالاب از رودخانه کرخه و دجله و فرات تامین می‌شود. سال‌هاست که داکت‌های مرزی بین ایران و عراق و داکت‌هایی که دور تاسیسات نفتی احداث شده، مانع از پرآب شدن هورالعظیم می‌شود. مسئولان محیط‌زیست خوزستان این‌بار اعلام کرده‌اند که ماهی‌ها برای فرار از آتش‌سوزی گسترده‌ای که هفته‌هاست تالاب را می‌سوزاند در قسمت عراقی تالاب یکجا جمع شده‌اند و در اثر تبخیر بالای آب تالاب تلف شده‌اند. در روزهای اخیر تصاویری غیرمعمول و در گِل مانده از گاومیش‌های خوزستان هم منتشر شد که حیات‌شان به پرآبی رودخانه‌ها و تالاب‌ها بستگی دارد. کاهش بارندگی و عدم‌پرداخت حقابه‌های زیستی مرگ ماهی‌ها، گاومیش‌ها و ... را در تالاب بین‌المللی هورالعظیم رقم زده است. سال‌هاست که حقابه تالاب‌ها به درستی پرداخت نمی‌شود و در این میان حیات وحش و گیاهان بدون توجه به مرزها تلف می‌شوند. روز گذشته تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیستی به تامین نشدن حقابه هورالعظیم اعتراض کردند.
آتش در جان طبیعت
فصل گرما امسال زودتر از معمول شروع شد. آتش‌سوزی‌هایی که 95درصد آنها در اثر خطای انسانی شروع می‌شود پوشش گیاهی خشک شده از گرما را در مناطق مختلف و وسیع نابود کرده است. از ابتدای سال تاکنون 12بار در میانکاله آتش‌سوزی رخ داده که آخرین آن ششم تیرماه آغاز شده است. تاکنون 100هکتار از جنگل‌های بکر میانکاله در آتش سوخته است. یگان حفاظت مازندران با دست خالی این آتش‌ها را خاموش کرده و همچنان در آماده‌باش است.
امسال 70درصد از گونه گیاهی‌سازیل و 40درصد انارهای وحشی میانکاله از بین رفته است. بخش‌های زیادی از جنگل‌های بلوط در مناطق کوهستانی زاگرس نیز در سال‌جاری دچار حریق شد. آخرین آتش زاگرس را کوهستان‌های مریوان به دامن کشید. آتش بدون هیچ مانعی 260هکتار از جنگل‌های بلوط مریوان را سوزاند.
کوچ اجباری حیات وحش
خشکسالی، حیات‌وحش تشنه را از مناطق امن و حفاظت شده دوردست به نزدیکی شهر‌ها کشانده است. امنیت نسبی مناطق حفاظت شده و صعب‌العبور، عموما باعث حفظ جان حیات‌وحش می‌شود. امسال اما خشکسالی باعث پناه آوردن گونه‌های جانوری به مناطقی خارج از زیستگاه اصلی حیات‌وحش شده است. این کوچ اجباری دست شکارچیان را نیز برای شکار گونه‌ها بازتر کرده است. خروج حیات‌وحش از پارک‌های ملی موته و کلاه‌قاضی نیز نگرانی‌های محیط‌زیستی را دامن زده. سرهنگ جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد؛ مناطق آزاد و حفاظت شده از نظر ممنوعیت شکار، فرقی با هم ندارند و با متخلفان شکار به‌شدت برخورد خواهد شد. او از مردم خواست مانند محیط‌بانان، از حیات‌وحش پناه آورده به مناطق شهری، برای تامین آب و غذا، مراقبت و حفاظت کنند.
آبشخوری از پساب صنعتی
مرگ آبزیان و دام‌های عشایر و روستاییان مسجد سلیمان از اسفند سال گذشته شروع شد و پس از 3ماه علت مرگ آنها از سوی اداره محیط‌زیست مسجدسلیمان«رهاسازی پساب صنعتی پتروشیمی این شهر در رودخانه» اعلام شد. این موضوع در ابتدا به اختلاف روستاییان با پتروشیمی تقلیل داده شد. ولی آزمایش آب چشمه‌ها و رودهای اطراف نشان داد که عامل اصلی پساب تصفیه نشده است. پتروشیمی مسجدسلیمان باید برای دفع اصولی پساب، حوضچه تبخیر احداث کند که تاکنون 20درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، هم‌اکنون از پتروشیمی مسجدسلیمان به مراجع قضایی شکایت برده است.
تهران، آرام بلعیده می‌شود
مؤسسه تحقیقاتی اینتل‌لب که یک گروه بین‌المللی مشاوره اطلاعاتی است، با انتشار چند تصویر ماهواره‌ای، فرونشست زمین در اطراف تهران را «بمب ساعتی بی صدا» توصیف کرد و آن‌را تهدیدی برای ۱۳ میلیون جمعیت ساکن در این مناطق دانست. استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی باعث شده که سالانه 25سانتی‌متر از زمین در استان تهران نشست کند و خسارات زیادی به تاسیسات شهری و خانه‌ها وارد کند. سالانه 150میلیون مترمکعب از آب‌های زیرزمینی در تهران از دست می‌رود. برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی فقط محدود به تهران نیست. سازمان هواشناسی نیز ماه پیش اعلام کرد که از مهر ١٣٩٩ تا خرداد ۱۴۰۰ بیش از ٩٢ درصد مساحت ایران درگیر خشکسالی بوده که آبی هم جایگزین برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی نشده است. مجله نیچر نیز خردادماه امسال اعلام کرد: یک چهارم جمعیت ایران در جایی زندگی می‌کنند که در 10 سال اخیر یک متر فرونشست داشته است و در استان‌های غربی میزان فرونشست بالاتر از مناطق دیگر بود. سال 98میزان فرونشست که مقدمه فرسایش خاک و نابودی مراتع است، به‌طور میانگین در کل کشور 18سانتی‌متر بود.
ناهارخوران و چالش تله‌کابین
9تیرماه امسال موافقت شورای‌عالی معماری و شهرسازی کشور برای ساخت تله‌کابین در جنگل‌های بکر ناهارخوران پارک ملی گلستان، اخذ شد. این طرح 7سال با مخالفت متخصصان و فعالان حوزه محیط‌زیست متوقف مانده بود. هم‌اکنون هزاران نفر در کارزاری به مخالفت با این پروژه پرداخته‌اند. متخصصان معتقدند که مجریان این پروژه با کوچک جلوه دادن تبعات مخرب زیست‌محیطی و اثرات ترافیکی شدید در این منطقه به‌دنبال اجرای آن هستند. چون آن را عامل قلع و قمع درختان ارزشمند ممرز و بلوط می‌دانند. مسعود سلیمانی، معاون حقوق عامه استان گلستان از مخالفان این طرح است که به‌عنوان مدعی العموم به این پرونده ورود می‌کند. او معتقد است تله‌کابین باید به جایی دیگر برده شود که در آن تخریب جنگل ، کوه و خاک وجود نداشته باشد.
هجوم ابریشم‌باف ناجور به جنگل‌های شمال
آفتی که 6سال پیش به جنگل‌های شمال کشور آمد، حالا نرم و آهسته خود را به اراضی جنگلی گلستان می‌رساند. «کرم ابریشم باف ناجور» که اغلب از درختان برگ بلوط تغذیه می‌کند در حال پیشروی از حاشیه به جنگل‌های بالادست است. مبارزه با این آفات به‌دلیل مسائل زیست‌محیطی و حفظ حشرات مفید جنگل که از آفات تغذیه می‌کنند و زنبورهای عسل موجود در جنگل‌ها، مرسوم نیست. به همین‌خاطر برای مبارزه با آفت کرم ابریشم ناجور فقط باید مبارزه مکانیکی و بیولوژیک صورت بگیرد. مرحله خسارت زایی این آفت مربوط به لاروهای آن است. لاروها از برگ درختان میزبان تغذیه کرده و آنها را عاری از برگ می‌کنند. منابع طبیعی استان گلستان از طریق جمع‌آوری شفیره‌ها درصدد کاهش جمعیت این آفت است تا در سال‌های آینده خسارت زیادی به جنگل‌های این استان وارد نشود. ابریشم باف ناجور می‌تواند 500نوع گیاه را آلوده و جنگل را به‌صورت یکدست از بین ببرد. مسئولان مرتبط با حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی نیز دیروز جنگل ارسباران را به روی گردشگران بستند تا ابریشم‌باف ناجور به این رویشگاه طبیعی نرسد و درصورت آلودگی بخشی از ارسباران به این آفت گردشگران مناطق دیگر را آلوده نکنند.
در همینه زمینه :