جنگ روح با جسم

نیلوفر  ذوالفقاری

وقتی جسم‌مان بیمار می‌شود، کمترین تأثیر روحی آن، بی‌حوصلگی است. خیلی از ما این اتفاق را در زمان بیماری‌های مختلف تجربه کرده‌ایم که درد جسمی باعث می‌شود دیگر چندان حال و حوصله نداشته باشیم، احساس افسردگی و اندوه کنیم و خلق و خوی‌مان تغییر کند. اما تا به حال به این فکر کرده‌اید که آیا برعکس این اتفاق هم ممکن است یا نه؟ متأسفانه مشکلات روحی مختلف و اختلالات روانی می‌توانند بر سلامت جسم ما هم تأثیر منفی بگذارند و اگر بموقع به فکر کمک گرفتن از متخصص نباشیم، خودمان را در معرض آسیب شدیدتری قرار می‌دهیم. محمدرضا دژکام، روانشناس و روان‌درمانگر، از نشانه‌های بیماری‌های روان‌تنی، عوامل ایجاد آنها و راه‌های کاهش آسیب‌های آن برای‌مان توضیح می‌دهد.


دردی که از روح می‌آید
همه ما وقتی بیمار می‌شویم، با مراجعه به پزشک و متخصص انجام آزمایش‌های مختلف را شروع می‌کنیم تا متوجه شویم علت اصلی بیماری چیست و بعد راه درمانی مناسبی را در پیش بگیریم. اما گاهی آزمایش‌های بالینی همه آن چیزی نیستند که باید سراغ‌شان برویم. بعضی بیماری‌ها هستند که اگر خوب بررسی شوند، مشخص می‌شود ناشی از مشکلات روحی و روانی و تأثیرات آنها بر جسم هستند. پس یادتان باشد مشکلات روحی را به‌عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی عامل بیماری جسمی درنظر بگیرید و اگر از ابتلا به آنها خبر دارید، پزشک‌تان را در جریان قرار دهید تا بداند چه روند درمانی برای شما مناسب‌تر است؟برخی بیماری‌های قلبی، آسم، دیابت و حتی تعدادی از سرطان‌ها جزو مهم‌ترین بیماری‌‌هایی هستند که در طبقه اختلالات «سایکوسوماتیک» قرار می‌گیرند. واژه سایکوسوماتیک از 2کلمه سایکو به‌معنای روان و سوماتیک به‌معنای جسم تشکیل شده که معنای فارسی این کلمه به «روان‌تنی» معروف است.

بیماری‌های تیپ‌های شخصیتی
نوع تیپ شخصیتی و وضعیت روانی فرد، می‌تواند او را بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به بعضی بیماری‌ها قرار دهد. مثلا میگرن، سردردهای مزمن یا سردردهای تنشی هم ازجمله بیماری‌های شایع است که معمولا در افرادی دیده می‌شود که کمال‌طلب، وظیفه‌شناس و مهربان هستند اما سرکوب حالت‌های خصمانه و خشم فروخورده باعث بروز این‌گونه دردها در آنها می‌شود. بیماری‌های قلبی و عروقی هم از بیماری‌های شایع روان‌تنی محسوب می‌شوند. ازجمله نشانه‌های این بیماری درد در سمت چپ بدن است که معمولا یک یا 2دقیقه طول می‌کشد و به‌دست و گردن می‌زند. این افراد معمولا به‌علت فشاری که به دستگاه عصبی خود وارد می‌کنند و دائم در حالت تلاش و کوشش هستند بدون آنکه به‌خود استراحت بدهند، به این درد مبتلا می‌شوند. این افراد سختکوش، جاه‌طلب، عجول و رقابت‌طلب هستند و بیشتر از افراد دیگر در معرض سکته‌های قلبی قرار دارند. دردهای استخوانی و مفصلی هم بیشتر در افراد پرکار، خوش قلب و خوش‌نیت که در باطن شخصیت متخاصم دارند، دیده می‌شود. ورم مفاصل زمانی بیشتر می‌شود که خشم فروخورده‌ای در فرد به‌وجود‌ آید و او جایی برای بروز این خشم پیدا نکند. دردهای ستون فقرات و کمردردهای روان‌تنی نیز ازجمله دردهای شایع این گروه است.

درمان جسم و روح با تغییر سبک زندگی
شاید تصور کنید تأثیر بیماری‌های روانی و جسمی بر یکدیگر، یک حلقه باطل است که هرگز نمی‌توان آن را متوقف کرد. اما برخی تغییرات در سبک زندگی می‌توانند بر سلامت جسمی و روان شما تأثیر مثبت بگذارند و شما را از این چرخه رها کنند.این تغییرات اغلب نیازمند تغییر در سبک زندگی (مانند گرفتن مرخصی، رفتن به سفر، ورزش کردن و...) یا تغییر رفتار اختصاصی‌تر (مانند ترک سیگار، تغذیه سالم و...) است. فعالیت بدنی و ورزش، روش عالی برای حفظ سلامت جسمی و بهبود سلامت روان است. تحقیقات نشان می‌دهد که انجام ورزش بر آزاد‌سازی‌ و جذب اندروفین در مغز تأثیر می‌گذارد. حتی پیاده‌روی تند در10دقیقه هوشیاری ذهنی، انرژی و روحیه مثبت شما را افزایش می‌دهد. ورزش‌های ذهنی مانند یوگا نیز می‌توانند کیفیت زندگی شما را به میزان قابل توجهی بهبود ببخشند.فراموش نکنیم غذایی که می‌خوریم می‌تواند در درمان، مدیریت و پیشگیری از بیماری‌های روانی از جمله افسردگی و آلزایمر تأثیر بگذارد. همانطور که تأثیر تغذیه سالم بر حفظ سلامت جسم غیرقابل انکار است، تغییر در سبک غذا خوردن می‌تواند ما را در رهایی از بعضی بیماری‌های روحی هم یاری کند.

عامل مشکلات قلبی و گوارشی
یکی دیگر از اختلالات روانی شایع، ابتلا به استرس است. بسیاری از ما سطحی غیرطبیعی از استرس را در زندگی روزمره تجربه می‌کنیم و گاهی خودمان در لحظه، متوجه تأثیر این احساس بر جسم‌مان می‌شویم. استرس یکی از احساساتی است که ممکن است هر فردی در زندگی آن‌ را در موقعیت‌های مختلف تجربه کند. در موقعیت‌هایی از زندگی استرس لازم است اما اگر شدت آن افزایش پیدا کند، می‌تواند فرد را به بیماری‌های فیزیکی مبتلا کند. هورمون‌هایی که بر اثر استرس ترشح می‌شوند بعد از مدتی بر عروق کرونر قلب تأثیر می‌گذارد و مشکلات تنفسی مانند آسم و سرفه‌های مکرر و مشکلات قلبی و گوارشی به‌وجود می‌آورند. نکته جالب اینکه اسید معده به‌شدت تحت‌تأثیر روان فرد قرار دارد و بعد از اینکه فرد دچار عصبانیت، استرس، اضطراب و اختلالات دیگر می‌شود، ممکن است اسید معده‌اش ترشح زیادی داشته باشد، به سمت بالا حرکت کند و معده او را دچار درد کند. عرق کردن کف دست‌ها هم مانند تپش قلب، یک علامت شایع استرس است و معمولا هنگامی اتفاق می‌افتد که غدد عرق شما در واکنش به پاسخ جنگ یا گریز یا سیستم عصبی سمپاتیک، تحریک می‌شوند.

افسردگی و دردهای مزمن
از بین همه مشکلات روحی و بیماری‌های روان، افسردگی شایع‌ترین اختلالی است که علاوه بر آسیب زدن به سلامت روح و روان، جسم را هم بیمار و به مرور فرسوده می‌کند. آمارها می‌گویند ابتلا به افسردگی رو به افزایش است و محدود به گروه سنی یا جنسیت خاصی نمی‌شود. افسردگی می‌تواند تأثیرات مخربی بر سلامت جسم فرد مبتلا بگذارد. مثلا بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی، دچار مشکل دیر خوابیدن یا بیداری در شب هستند. برای بعضی از آنها هم پرخوابی آزاردهنده است. اختلالات خواب منجر به بروز بیماری‌های مختلفی می‌شود. درد قفسه سینه هم که می‌تواند علامتی از مشکلات قلبی، ریوی، گوارشی باشد، ممکن است از افسردگی ناشی شود.لازم است با پزشک راجع‌به علل احتمالی این نوع درد مشورت کنید تا اگر علت جسمانی برای آن پیدا نشد، احتمال ریشه داشتن آن در مشکلات عصبی و افسردگی مورد بررسی قرار بگیرد. افسردگی می‌تواند دلیلی بر علائمی مانند تهوع، سوء‌هاضمه، اسهال یا یبوست باشد. افسردگی شدید 3برابر احتمال میگرن را بالا می‌برد.

دشمن سیستم ایمنی
اختلالات اضطرابی که نظام فکری فرد را مختل می‌کنند و نشخوار‌های ذهنی و وسواس‌های شدید فکری را به راه می‌اندازند، باعث می‌شوند سیستم ایمنی فرد در درازمدت ضعیف شود. با بروز اضطراب، از آنجا که مغز به‌طور پیوسته در پی پرداختن به نگرانی‌های دائمی و فاجعه‌ تصور کردن دنیای اطراف است، لحظه‌ای فرصت استراحت پیدا نمی‌کند و در موقعیت «دریافت پیغام خطر» باقی‌می‌ماند. ادامه این وضعیت منجر به تولید درد و خستگی در نقاط مختلف اندام‌های بدن می‌شود که البته نا‌گفته نماند در درازمدت نیز می‌تواند زمینه بیماری‌های دیگری همچون ‌ام.‌اس را هم مهیا کند. درد‌هایی مانند سردرد، کمردرد، گردن درد، خستگی‌های مزمن، زخم معده، سندروم درد اسکلتی-عضلانی و ناراحتی‌های گوارشی، درد هنگام مقاربت، چرخه قاعدگی دردناک، درد بازو همه و همه این بیماری‌های جسمانی، وقتی عامل بالینی برایشان وجود نداشته باشد، ریشه در مشکلات عصبی و روانی دارند.