آبزی‌پروری در دل کویر
روح‌الله کریمی-خبرنگار
مردم قم با همت بالا، صنعت آبزی‌پروری را از دریا به سمت کویر کشانده‌اند. توسعه این صنعت در قم حکایت یک تیر و چند نشان است. با توجه به پیشروی خشکسالی در قم، مردم و مسئولان به گونه‌ای تدبیر کرده‌اند که علاوه بر ذخیره‌سازی آب در استخرهای دومنظوره برای جلوگیری از هدررفت آب و مدیریت مصرف در بخش کشاورزی و باغداری، تولید سالانه آبزیان به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. ورود بخش خصوصی به این صنعت، دو رویکرد اشتغال‌زایی و تأمین بخشی از بازار مصرف قم را تقویت و افق تولید ماهی را در این استان روشن‌تر کرده است.
قم سرآمد تولید خاویار
یکی از سرمایه‌گذاران قمی که حدود 20 سال پیش برای نخستین بار انحصار تولید ماهیان خاویاری را از ساحل‌نشینان خزر گرفت و به کویر آورد، محمدتقی برخوردار است. این موفقیت برای خیلی‌ها عجیب و دور از ذهن بود. در مزرعه آقای برخوردار تحقیقاتی که در لا به لای کتاب‌ها و تئوری‌ها گیر کرده است را می‌توان با چشم و در عمل مشاهده کرد. این سرمایه‌گذار درسی به دیگران داد که در کتاب‌ها یافت نمی‌شود.
برخوردار در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: بیشتر محصولات ما به کشورهای دیگر صادر می‌شود. وی با بیان اینکه ما بهترین ارزآوری را در این منطقه به دست می‌آوریم، می‌افزاید: از نظر ما کار «نشد» ندارد. به عنوان مثال پس از تحریم‌ها، امکان تهیه غذای ماهی سخت شد و تصمیم گرفتیم خودمان خوراک ماهی را تولید کنیم و خوشبختانه در این زمینه خودکفا هستیم. مزرعه جوادالائمه (ع) در منطقه قنبرعلی قمرود که الگوی غلبه سرمایه‌گذار بر یأس است، انگیزه‌ای برای سایر سرمایه‌گذاران شده که این صنعت پرسود و ارزآور را توسعه دهند.
مدیر شیلات قم هم می‌گوید که این استان با داشتن 6 مزرعه فعال در زمینه تولید خاویار و ماهیان خاویاری سرآمد است. به گفته سید محمدرضا طاهری، رتبه ششم تولید خاویار پرورشی و رتبه هفتم تولید گوشت خاویار کشور متعلق به قم است. وی لب شور بودن آب و شرایط دمایی مناسب را از دلایل موفقیت در پرورش ماهیان خاویاری ذکر و بیان می‌کند: 2مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در حال اخذ پروانه بهره‌برداری است و سال گذشته 43 تن گوشت و 130 کیلو خاوریار پرورشی در قم تولید شد.
افزایش تولید آبزیان
استان قم با وجود خشکسالی‌های مداوم توانسته است در صنایع کم آب‌بر مانند پرورش ماهی جایگاه خوبی پیدا کند. مدیر شیلات قم از رشد 82 درصدی افزایش تولید آبزیان پرورشی در دوره 8 ساله اخیر خبر می‌دهد و می‌گوید: سال گذشته 1900 تن انواع آبزیان در 350 استخر تولید شد در حالی که میزان تولید آبزیان در سال 1391، 1043تن بود.
طاهری اشتغال مستقیم در مراکز پرورش آبزیان را 350 نفر اعلام می‌کند و می‌افزاید: استان قم در زمینه پرورش ماهیان زینتی رتبه یازدهم کشور را به خود اختصاص داده است. در سال گذشته 5 میلیون و 760 هزار قطعه انواع ماهیان زینتی در 36 واحد فعال تکثیر شده که نسبت به 8 سال پیش رشد 72 درصدی را نشان می‌دهد. وی پیش بینی حجم تولید آبزیان در سال جاری را 2200تن اعلام و بیان می‌کند: با توجه به محدودیت‌های منابع آبی، رویکرد ما افزایش میزان تولید در واحد سطح است و برای رسیدن به این چشم‌انداز، تولیدکنندگان ماهیان پرورشی را حمایت می‌کنیم که برای افزایش ضریب مکانیزاسیون استخرها اقدام کنند و در این زمینه قدم‌های خوبی برداشته شد.
موانع توسعه پرورش آبزیان
استخرهای زیادی برای ذخیره آب در روستاهای قم وجود دارد ولی صاحبان آنها انگیزه‌ای برای تولید آبزیان ندارند. مدیر شیلات قم یکی از موانع توسعه آبزیان در این استخرها را جلوگیری اداره کل دامپزشکی استان از صدور پروانه بهره‌برداری می‌داند و می‌گوید: قانون رعایت فاصله 100متری دامداری‌ها با استخرهای پرورش ماهی باید بازنگری شود، زیرا انتقال بیماری بین دام و ماهی صورت نمی‌گیرد. اگر این اقدام انجام شود جهش خوبی در تولید آبزیان صورت می‌گیرد.طاهری، افزایش قیمت خوراک ماهی و بچه ماهی، بالارفتن هزینه‌های پرورش ماهی از حمل و نقل تا کارگری را از مشکلات تولیدکنندگان آبزیان اعلام می‌کند و می‌افزاید: از زمانی که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده، این مشکلات بیشتر شده است.
پیچ و خم‌های تسهیلات بانکی
تامین تسهیلات بانکی برای ساخت مراکز پرورش ماهی هم برای فعالان این عرصه دردسرهایی ایجاد کرده است. استان قم در آینده نزدیک می‌تواند به‌عنوان یکی از قطب‌های تولید ماهی تیلاپیا در سطح کشور فعالیت کند، اما پرورش‌دهندگان آبزیان همچنان پیچ و خم‌های تسهیلات بانکی را می‌گذرانند. مدیر شیلات قم با بیان اینکه اختصاص تسهیلات بانکی در 2 سال اخیر با مسائلی مواجه بوده است، می‌گوید: یکی از سرمایه‌گذاران درخواست راهاندازی مرکز تولید ماهی تیلاپیا با ظرفیت هزار تن را دارد که هزینه پرورش و بسته‌بندی این محصول 50 میلیارد تومان برآورد می‌شود. اگر تسهیلات بانکی طرح به سرانجام برسد گام مهمی برای افزایش تولید آبزیان در استان برداشته می‌شود.
سرانه ناچیز مصرف ماهی
برنامه‌ریزی برای توسعه صنعت آبزی‌پروری یک روی سکه است. روی دیگر سکه، مصرف این محصول پرخاصیت است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سرانه مصرف ماهی در قم حدود 50 درصد سرانه کشوری است. در سال گذشته سرانه مصرف آبزیان در کشور 13.3 کیلوگرم بود. این رقم در قم 7.1 کیلوگرم است. البته با توجه به کویری بودن استان قم و دوربودن از ساحل، مصرف گوشت قرمز در این استان بیشتر از مصرف ماهی است اما ترغیب مردم به استفاده از محصول پرخاصیت ماهی نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتر است.
مدیر شیلات قم می‌گوید: برای افزایش مصرف آبزیان فعالیت‌های ترویجی انجام شده که برگزاری 4 جشنواره طبخ آبزیان، چاپ انواع بروشور برای بیان فواید مصرف ماهی، ساخت 5 انیمیشن و برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی از جمله این اقدامات است.
طاهری با بیان اینکه مراکز عرضه زنده و طبخ ماهی می‌تواند پشتوانه تولید و دسترسی شهروندان به آبزیان را بیشتر کند، اظهار می‌کند: در حال حاضر 3 مرکز الگوسازی شده عرضه و طبخ آبزیان با مجوز سازمان شیلات ایران و 35 مرکز عرضه ماهی زنده در قم فعال است.
استان قم با وجود خشکسالی متناوب و مسائل تأمین آب، اما در استفاده بهینه از آب‌های در دسترس برای خلق ثروت در بخش شیلات نیازمند توجه و حمایت جدی است. به نظر می‌رسد با رفع موانع و ایجاد زنجیره فرآوری ماهی علاوه بر توسعه کارآفرینی، مصرف ماهی به سرانه مصرف کشوری نزدیک می‌شود.
