خاطرات کودکی ما، میان صفحه‌های کتاب

خیلی از خاطرات شیرینی که از کودکی و نوجوانی برایمان ماندگار شده، با کتاب خواندن، امانت گرفتن کتاب از کتابخانه مدرسه یا خریدن یک کتاب تازه و لذت بردن از بوی کاغذ گره خورده است. کتاب خواندن دوست‌داشتنی‌ترین تفریح و البته مفیدترین فعالیت بسیاری از ما در روزهای کودکی و نوجوانی بوده است. به همین دلیل هم انتخاب یک کتاب مناسب در این دوره سنی، دغدغه مهمی برای والدین و البته خود بچه‌هاست. کتاب‌هایی که در این فهرست معرفی کرده‌ایم، همگی یا برگزیده جایزه‌های معتبر ادبی هستند یا توسط فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان برگزیده شده‌اند.

مرغ سرخ پاکوتاه/ پروین دولت‌آبادی

«مرغ سرخ پاکوتاه» یک افسانه منظوم است .بسیاری بر این باورند که مایه این افسانه منظوم از افسانه‌ای روسی برگرفته شده و به همه جهان گسترش یافته است. در ایران این افسانه نخستین بار از سوی پروین دولت‌آبادی، شاعر نامدار کودکان در سال 1349 به نظم درآمد. شاعر در این منظومه گوهر هستی، ‌کار، کوشش و همکاری را ستوده و تنبلی را نکوهش کرده است. او در لابه‌لای این داستان منظوم، فرایند تهیه نان را نیز برای کودکان بازگو می‌کند. این داستان منظوم بار دیگر با تصویرگری پرستو حقی با رنگ‌های شاد و درخشان در سال 1393 توسط مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان منتشر شده است.

قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب/ مهدی آذریزدی

مهدی آذریزدی نخستین نویسنده ایرانی بود که به فکر نوشتن داستان برای کودک و نوجوان افتاد و همین باعث شد که لقب پدر ادبیات کودک و نوجوان را به او بدهند. در مجموعه هشت جلدی قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب، داستان‌هایی از کلیله و دمنه، مثنوی مولانا، مرزبان‌نامه و داستان‌های قدیمی دیگر با زبانی ساده و همراه با نکات آموزنده آورده شده که مخاطب کودک و نوجوان از خواندن آنها لذت می‌برد. این نویسنده برای نوشتن این مجموعه جایزه‌ای از یونسکو دریافت کرد. چند جلد از این مجموعه هم از آثار برگزیده در شورای کتاب کودک هستند.

قصه‌های صمد بهرنگی/ صمد بهرنگی

شاید کتاب «ماهی سیاه کوچولو» از نخستین کتاب‌هایی باشد که خیلی از ما در کودکی خوانده‌ایم؛ داستانی که در عین سادگی خیلی چیزها را به نسل کودکان تشنه یادگیری آموخت. اولدوز و کلاغ‌ها، اولدوز و عروسک سخنگو، کچل کفترباز، پسرک لبوفروش، دو گربه روی دیوار، سرگذشت دومرول دیوانه‌سر، یک هلو و هزار هلو، ۲۴ساعت در خواب و بیداری و داستان‌های دیگر، همگی در مجموعه قصه‌های صمد بهرنگی جمع‌آوری شده‌اند. بعضی از این قصه‌ها محدود به زمان نیستند و قصه‌های صمد بهرنگی همیشه در لیست بهترین کتاب‌های کودک و نوجوان ایرانی بوده است.

هستی/ فرهاد حسن‌زاده

کتاب «هستی» داستان دختر 12ساله‌ای است به نام هستی که ساکن آبادان است. او روحیه عجیبی دارد. کارهای او به هیچ‌وجه به دختران شبیه نیست. او دوست دارد با پسرها فوتبال بازی کند و با دایی جمشید به موتورسواری برود و راندن موتور را از او یاد بگیرد. داستان در بیان تلخی‌ها، سختی‌ها، بی‌خانمانی‌ها و مهاجرت در در دوران جنگ، شکست‌ها و از دست دادن دوستان و ویژگی روحیه و فرهنگ مردم این خطه به‌خوبی عمل کرده و توانسته چهره زشت و کریه جنگ را نشان دهد و امید که سبب دوری نوجوانان از جنگ و خشونت شود.

دروازه مردگان/ حمیدرضا شاه‌آبادی

«دروازه مردگان» داستان مواجهه رضاقلی، نوجوانی فقیر و روستایی با سینما، ماشینیسم و نشانه‌های دیگر مدرنیته است و او این مسائل را با بهت و حیرت تماشا می‌کند اما ظاهرا ذات آزادی‌خواهی دارد و خلاف رویه معمول، تن به بردگی نظام ارباب‌رعیتی و کارگری نمی‌دهد. نخستین جلد این مجموعه، تابستان ۹۷ با عنوان «قبرستان عمودی» منتشر شد. دومین جلد این رمان هم با عنوان «شب خندق» بهار سال ۹۸ چاپ شد. «چاه تاریکی» کتاب سوم و آخرین جلد از سه‌گانه وحشت دروازه مردگان است که این ‌نویسنده برای نوجوانان نوشته و داستانش در تهران قدیم جریان دارد.

قصه‌های سبلان/ محمدرضا بایرامی

مجموعه «قصه‌های سبلان‌» نوشته محمدرضا بایرامی‌ داستان پسر نوجوانی است که ناچار به رشد فکری و ذهنی زودهنگام است. او به‌خاطر مرگ ناگهانی پدرش، مسئولیت خانواده را بر‌عهده می‌گیرد. این مجموعه شامل 2داستان کوتاه «کوه مرا صدا زد» و «بر لبه پرتگاه» است. این مجموعه به زبان‌های آلمانی و انگلیسی ترجمه شده و برنده 2جایزه از اروپاست و هر دو به‌عنوان کتاب سال ایران معرفی شده‌اند. «در ییلاق» سومین مجلد مجموعه قصه‌های سبلان است، بایرامی در این جلد، جلال را از زندگی روستایی‌اش بیرون می‌کشد و روند تحول شخصیتی او را در جغرافیای تازه و شیوه زیستی متفاوتی پی می‌گیرد.

پرواز درناها/ داوود غفارزادگان

«پرواز درناها» داستانی نوستالژیک در قالب رمان و مناسب برای گروه سنی نوجوانان است. داستان از آنجا شروع می‌شود که گروهی از بچه‌های گوی‌قلعه با گروهی از بچه‌های روستای خاتون کندی بر سر حضور در مدرسه دعوایشان می‌شود. بچه‌های روستای خاتون کندی که بعد از آن دعوا جرأت نمی‌کنند پا به مدرسه بگذارند، با کمک بزرگ‌ترها تلاش می‌کنند که در روستای خود مکانی برای سوادآموزی ایجاد کنند. مخاطب در این رمان، خود را به‌سادگی در جایگاه قهرمان داستان قرار داده و با او در کش و قوس‌ها، شیطنت‌ها، نزاع‌ها، همفکری‌ها و تقلایش برای کسب چیزی که نداشتنش او را آزار داده است، همراه می‌کند.

من نوکر بابا نیستم!/ احمد اکبرپور

در روستایی‌ بسته‌ای‌ پول‌ از جیب‌ پدری‌ خسیس‌ و سختگیر توی‌ چاه‌ مستراح‌ می‌افتد. هیچ‌کس‌ حاضر نمی‌شود توی‌ چاه‌ برود. پدر تصمیم‌ می‌گیرد یکی‌ از بچه‌هایش‌ را با زور توی‌ چاه‌ بفرستد. بچه‌ها مقاومت‌ می‌کنند و کشمکش‌ بالا می‌گیرد. کتاب به زبان ترکی هم منتشر شده است. در رمان مذکور، فرایند اعمال خشونت نمادین در قالب نوعی ‌گذار از کودکی به بزرگسالی مطرح شده است. این رمان، ناموفق بودن مدرسه را در به‌انجام ‌رساندن موفقیت‌آمیز این‌گذار به تصویر کشیده است.

دیوانه و چاه/ محمدرضا شمس

«دیوانه و چاه» داستان دیوانه‌ای است که هر روز سنگ بزرگی را در چاهی می‌اندازد و با وجود اینکه چهل مرد عاقل، قادر به بیرون آوردن آن نیستند، هر شب، خود، سنگ را بیرون می‌آورد. رفتار عجیب ولی ساده دیوانه، باعث می‌شود که چاه کم‌کم به او علاقه‌مند شود و به جمع دوستانه آنها، ماری هم با بچه‌هایش اضافه می‌شود. نویسنده در این داستان می‌کوشد از مثل‌های متداول بهره‌ای متفاوت بگیرد. مَثَل معروف «دیوانه‌ای سنگی را به چاه می‌اندازد که صد تا عاقل نمی‌توانند بیرونش بیاورند»، مَثَلی است که ساختار و پیکره اصلی این داستان بر آن بنا شده و به نوعی فکر اولیه داستان بوده است.

۳۶۵ قصه برای شب‌های سال / مژگان شیخی

کتاب «۳۶۵ قصه برای شب‌های سال» از آن دسته کتاب‌های پربار است که تصویرهای زیبایی هم دارد. ۳۶۵ قصه با موضوعات مختلف در داستان‌ها، افسانه‌ها و حکایت‌های قدیمی ایرانی همراه با شخصیت‌های جالب و به قول نویسنده‌‌ کتاب، از دیو و پری و اژدها گرفته تا حیوان و عروسک و آدم، از جادوگرها و جادوهایشان تا بچه‌ها و اسباب‌بازی‌هایشان، گرد هم آمده‌اند. در این کتاب سعی شده است از شکل‌های متنوع قصه، داستان، افسانه و حکایت‌های ایرانی بهره گرفته شود.