سایه چین بر بازارهای عربی

سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار

 چیان کمینگ، معاون وزیر بازرگانی چین روز گذشته اعلام کرد، میزان مبادلات تجاری میان این کشور با جهان عرب در سال مالی 2020به 240میلیارد دلار رسیده است. بر این اساس، چین بزرگ‌ترین شریک تجاری کشورهای عربی به شمار می‌رود. جالب آنکه صادرات چین به این کشورها طی یک سال گذشته با وجود بحران مالی و رکود ناشی از کرونا، با رشد 2.2درصدی به بیش از 123میلیارد دلار افزایش یافته است. در سبد صادرات چین به کشورهای عربی، محصولات مکانیکی، برقی و تولیدات جدید با تکنولوژی‌های پیشرفته سهم اصلی را با بیش از 67درصد کالاها داشته است. در مقابل، نفت خام مهم‌ترین کالای صادراتی عربی به چین بوده است. علاوه بر اینها، چین در سال گذشته بیش از 20میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در کشورهای عربی داشته؛ سرمایه‌گذاری‌هایی که عمدتا مربوط به زیرساخت‌های اساسی نظیر حمل‌ونقل و ارتباطات نوین است. در مقابل، حجم سرمایه‌گذاری‌های عربی در چین کمتر از 4میلیارد دلار اعلام شده است.
بسیاری از کشورهای عربی براساس چشم‌انداز پروژه یک کمربند یک راه (جاده ابریشم جدید) از اهمیت بالایی برای چین برخوردار هستند. طی سال‌های گذشته پکن سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در کشورهایی نظیر الجزایر، امارات یا حتی عربستان‌سعودی داشته و همچنان تلاش می‌کند جای پای خود را در منطقه عربی تحکیم کند؛ ازجمله این تلاش‌ها می‌توان به ارائه خدمات زیرساختی یا حتی تکنولوژی‌های فوق‌پیشرفته ارتباطی در ازای استفاده از شبکه‌های تجاری کشورهای عربی اشاره کرد. این در حالی است که ائتلاف غربی به رهبری آمریکا و اتحادیه اروپا تلاش می‌کند روابط هند با کشورهای عربی را با هدف مهار نفوذ چین در این منطقه تقویت کند. پیش‌بینی می‌شود این تلاش‌ها با روی کار آمدن دولت بایدن و کاهش اختلافات میان آمریکا و اروپا دوچندان شود، اما پکن حرکت خود در مسیر توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عربی را با سرعت طی می‌کند. بر همین اساس قرار است پنجمین نشست همکاری‌های اقتصادی چین و جهان عرب در اواخر مرداد‌ماه برگزار شود.

چین به‌دنبال توافق تجارت آزاد با کشورهای خلیج‌فارس
بسیاری از مقامات چینی طی سال‌های گذشته از تمایل این کشور برای انعقاد توافق‌های تجارت آزاد با کشورهای عربی خلیج‌فارس به‌طور جداگانه یا حتی کلیت شورای همکاری سخن گفته‌اند. آخرین مورد به اظهارنظر صریح وانگ‌یی، وزیر خارجه چین در سفر به ریاض برمی‌گردد. او در جریان این سفر که‌ماه گذشته انجام شد، گفت: کشورهای عربی خلیج‌فارس از اهمیت ویژه‌ای نزد پکن برخوردار هستند و ما از هر فرصتی برای تقویت روابط اقتصادی، افزایش حجم مبادلات، سرمایه‌گذاری و همکاری‌ها در زمینه تولیدات با این کشورها استقبال می‌کنیم. پس از این سفر، هیأتی مشترک از سوی 6کشور عربی خلیج‌فارس به فاصله کوتاهی برای رایزنی درباره سازوکارهای توافق و تعیین مصادیق تجارت‌های دوجانبه براساس نیازهای کالایی و خدماتی کشورهای عربی عازم چین شد. اگرچه هرگونه پیشنهادی از سوی چین برای افزایش روابط اقتصادی به‌طور رسمی مورد استقبال جدی کشورهای عربی خلیج‌فارس واقع می‌شود، اما نمی‌توان آینده این روابط را بدون توجه به عوامل اقتصادی و مخصوصا موضع آمریکا لحاظ کرد. روزنامه العربی‌الجدید در این‌باره می‌نویسد: نفوذ چین در بازارهای منطقه‌ای و مشخصا مراکز حساسی نظیر فرودگاه‌ها، بنادر و زیرساخت‌های ارتباطات با واکنش تند آمریکا روبه‌رو می‌شود. اگرچه فرانسه در توقف روابط تجاری الجزایر با چین موفق نبود، اما به‌نظر نمی‌رسد آمریکا به‌سادگی اجازه دهد پکن حیاط‌خلوت این کشور در خاورمیانه را به تصرف خود درآورد.
جالب آنکه عربستان و امارات به‌عنوان 2متحد اصلی آمریکا در حوزه عربی خلیج‌فارس بیشترین حجم روابط اقتصادی با چین را به ثبت رسانده‌اند. اهمیت این دو کشور برای چین، علاوه بر بازارهای داخلی به موقعیت کانونی آنها در تجارت منطقه‌ای برمی‌گردد. بر این اساس گفته می‌شود پکن بنادر جده و جبل علی امارات را 2پایگاه مهم برای صادرات ثانویه کالاهای خود به کشورهای منطقه‌ای می‌داند. برای درک بهتر اهمیت خلیج‌فارس در چشم‌انداز پروژه جاده ابریشم کافی است بدانیم حجم روابط تجاری میان چین با این کشورها از 68میلیار دلار در سال 2009با رشد بیش از 180درصدی به 240میلیار دلار در سال گذشته رسیده است. ساختار روابط اقتصادی کشورهای عربی خلیج‌فارس با چین نیز از الگوی نسبتا ساده‌‎ای پیروی می‌کند؛ انرژی در مقابل کالا و خدمات. بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود توافق تجارت آزاد میان طرفین نتایج تضمین شده و موفقیت‌آمیزی را به‌دنبال داشته باشد. به گزارش شبکه العربیه هم‌اکنون 80درصد از صادرات کشورهای عربی به چین را نفت خام و 20درصد از آن را محصولات پتروشیمی تشکیل می‌دهد. این شبکه گزارش می‌دهد، درصورت انعقاد توافق تجارت آزاد، حجم بالایی از درآمدهای فروش انرژی به چین با اجرای پروژه‌های زیربنایی بزرگ نظیر ساخت راه، بنادر یا تاسیس شبکه‌های نسل جدید اینترنت در کشورهای عربی تامین خواهد شد. البته برخی کشورهای عربی نظیر قطر، عربستان و کویت تا‌کنون توافق‌های جداگانه اقتصادی با شرکت‌های خصوصی و دولتی چین به امضا رسانده‌اند که ارزش آنها مجموعا کمتر از 50میلیارد دلار ارزیابی می‌شود. با این حال، انعقاد توافق مستقیم با شورای همکاری، نقطه عطفی بی‌سابقه در روابط چین و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس خواهد بود.

روابط اقتصادی کشورهای عربی خلیج‌فارس با چین در سال 2020
حجم مبادلات تجاری کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس با چین طی یک سال گذشته در سایه بحران کرونا و کاهش مصرف انرژی در جهان کاهش حدودا 10درصدی داشته و به 162میلیارد دلار رسیده است. البته باید توجه داشت این عقب‌نشینی صرفا بر اثر کاهش صادرات کشورهای عربی به چین است؛ چراکه واردات این کشورها از چین روند رو به رشد سال‌های گذشته را حفظ کرده است.