جریان فاضلاب در رودخانه‌های همدان
فاطمه کاظمی-خبرنگار
مردم همدان از گذشته‌های دور در کنار رودخانه‌هایی که از الوند جاری می‌شد، شهر خود را ساختند. همدان هشت رودخانه مهم داشت که منبع مهم تأمین آب آشامیدنی مردم به شمار می‌رفت و برای آنها مقدس بودند، طوری که حاضر نبودند آن را آلوده کنند. اما در چند سال اخیر شهرداری و سایر دستگاه‌های مربوطه طی اقدامی فاضلاب شهری را به سمت این رودخانه‌ها هدایت کردند و باعث شدند فضاهای تفریحی طبیعی همدان به محل تجمع زباله و فاضلاب تبدیل شود.
در ادامه شهروندان به بوی نامطبوع فاضلاب و زباله اعتراض کردند و شهرداری به جای حل مشکل، صورت مسأله را پاک و اقدام به سرپوشیده کردن بیشتر این رودخانه‌ها کرد. برای مثال از یک دهه پیش روی بخشی از رودخانه الوسجرد آسفالت و در این مدت برج های بلندی روی این رودخانه ساخته شد.کارشناسان معتقدند عواقب منفی پوشاندن رودخانه‌ها هنگام بارش‌های طولانی‌مدت مشخص می‌شود و اگر این اتفاق بیفتد در مرحله نخست برج‌هایی که روی این رودخانه‌ها ساخته شده فرو خواهد ریخت. از طرفی این رودخانه‌ها هنوز هم می‌توانند منبعی برای تأمین آب آشامیدنی باشند اما از پساب آنها برای نیروگاه برق استفاده می‌شود. این را هم نباید فراموش کرد که فضای اطراف رودخانه‌ها، زیستگاه طبیعی انواع گونه‌های جانوری و پرندگان است و پوشاندن آنها یک فضای طبیعی را از بین می‌برد.
ورود آلاینده‌ها به رودخانه‌ها
مدیرکل اداره حفاظت محیط‌زیست استان همدان درباره جاری‌شدن فاضلاب در رودخانه‌ها و آسیب‌های محیط‌زیستی که دارد، توضیح می‌دهد: طبق قانون، حفظ حریم کمی و کیفی رودخانه‌ها بر عهده وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای استان است. یکی از دغدغه‌هایی که در استان همدان داریم، این است که به دلیل کنترل‌نشدن جدی این حریم، منابع آلاینده وارد رودخانه‌های استان شود. اگرچه این کار در حال پیگیری است و دوستانمان در شرکت آب منطقه‌ای اقدامات مربوط به ساماندهی را آغاز کرده‌اند، اما درباره پوشاندن رودخانه‌ها باید بگویم در هیچ کجای دنیا روی چنین اکوسیستم‌هایی که می‌تواند جدا از ظرفیت‌های بسیار مطلوب شهری، محیط‌های گردشگری سالم با آب و هوای خوب باشد را نمی‌پوشانند.
محسن جعفری ادامه می‌دهد: اصولا این کار در علم مدیریت منابع آب منطقی نیست مگر این‌که الزامی برای آن وجود داشته باشد. مانند مدیریت بحران و سایر مسائل این‌چنینی یا این‌که وجود رودخانه چالش‌های اساسی برای مردم ایجاد کرده باشد. امیدواریم پوشاندن رودخانه‌ها در همدان بر اساس یک نگاه منطقی اتفاق افتاده باشد اما هیچ دلیلی برای این‌که فاضلاب وارد این رودخانه‌ها شود، وجود ندارد.
اهمیت تکمیل شبکه فاضلاب
می‌پرسم اگر حفظ حریم رودخانه‌ها در حیطه وظایف آب منطقه‌ای است، چرا شهرداری هر سال برای پوشاندن رودخانه‌ها ردیف اعتباری مشخص می‌کند، که جعفری توضیح می‌دهد: شهرداری حتما باید برای این کار از شرکت آب منطقه‌ای مجوز بگیرد. به دلیل استفاده فاضلاب در سبزی‌کاری‌ها و صیفی‌جات، کمیته پایش مشترکی بین اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست، مرکز بهداشت، شرکت آبفا و حتی شهرداری تشکیل و این موضوع تا جایی ساماندهی شده است اما تا زمانی که شبکه جمع‌آوری فاضلاب تکمیل نشود، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم این ساماندهی هم کامل صورت بگیرد. ضمن این‌که اگر شهرداری اقدامی در حوزه رودخانه‌ها انجام می‌دهد، حتما باید با نظارت و اخذ مجوز از آب منطقه‌ای باشد.
آینده رودخانه‌های همدان
اما معاون پایش و نظارت اداره‌کل محیط‌زیست استان درباره اتفاقی که در آینده و همزمان با اجرای طرح جامع برای رودخانه‌های همدان می‌افتد، توضیح می‌دهد: ای کاش رودخانه‌هایی که از شهر همدان عبور می‌کنند را نمی‌پوشاندیم، زیرا هم به زیبایی شهر کمک می‌کرد و هم در تعادل کیفیت هوای شهر هم موثر بود. اما موضوع فاضلاب‌های شهری و روستایی، موضوع کلان کشوری است که حل نشده باقی مانده و دولت نتوانسته به صورت کامل این مسئله را حل کند.
سید عادل عربی می‌افزاید: ما دو ماده قانون مستقیم در این رابطه داریم؛ یکی تبصره 3 ماده 2 قانون توزیع عادلانه آب، که گفته «حریم منابع آبی اعم از رودخانه به عهده وزارت نیرو است و در صورت تجاوز به این حریم این دستگاه باید برخورد کند». و ماده 46 قانون توزیع عادلانه آب، که گفته «مقابله و برخورد با آلودگی آب‌ها با سازمان حفاظت از محیط‌زیست است». همین ماده 46 یک آئین‌نامه دارد. ضمن این‌که ما قانون تاسیس شرکت آب و فاضلاب را هم داریم، که گفته «هر واحدی که آب می‌گیرد باید فاضلابش را هم تحویل شرکت آبفا دهد». که این بخش قانون به صورت کامل اجرا نمی‌شود. واقعیت این است که شبکه فاضلاب شهر همدان کامل نیست و این یک موضوع کشوری است. ما هم جزئی از این بدنه هستیم. قدم‌هایی برداشته شده، اما بسیار کوچک. بخشی از کار را دولت در روستاها شروع کرده و در شهر همدان هم کار اصلی، تکمیل شبکه آب و فاضلاب است.
تاسیسات سنتی
مدیر عامل شرکت آبفای همدان با بیان این‌که تاسیسات فاضلاب در همدان بیشتر سنتی است، می‌گوید: فاضلاب و پسابی که وارد تصفیه‌خانه می‌شود، نزدیک به 800 لیتر بر ثانیه است، در صورتی که این رقم باید 1200 لیتر بر ثانیه باشد. دلیل این اختلاف کنتورهای سنتی هستند که باید به شبکه اصلی وصل باشند و پساب آنها به تصفیه‌خانه منتقل شود. این همان بخش 46 درصدی است که هنوز روی آن کار نشده است. فقط 54 درصد فاضلاب استان به شبکه فاضلاب سراسری متصل است.
می‌پرسم در چه بازه زمانی این شبکه به عدد 100 درصد نزدیک می‌شود که سید هادی حسینی‌بیدار پاسخ می‌دهد: این امر به اعتبارات ربط دارد و حتی اگر اعتبارات خوبی به دست ما برسد ساماندهی شبکه فاضلاب کار خیلی سختی است.
پوشاندن رودخانه‌ها؛ دولت یا شهرداری؟
اما محمدرضا فیضی‌منش ، مدیر شهرداری منطقه سه هم با دفاع از طرح پوشاندن رودخانه‌ها در مورد وضعیت نامناسب برخی از آنها مانند رودخانه پایین تپه امام‌گل توضیح می‌دهد: اصلا پوشاندن رودخانه‌ها وظیفه شهرداری نیست بلکه دولت باید برای آن هزینه کند اما اکبر کاووسی امید، عضو شورای شهر همدان می‌گوید: در شورا برای پوشاندن این رودخانه‌ها ردیف اعتباری تعریف شده است. حالا معلوم نیست اگر ساماندهی رودخانه‌ها بر عهده دولت است چرا شورا از جیب مردم برای آن هزینه می‌کند و اگر وظیفه شهرداری است چرا رودخانه‌های همدان به این وضع افتاده‌اند؟
