درباره موزه «رضا عباسی» که به‌تازگی از موزه‌های برتر تهران شناخته شده است
یک روز مهمان تاریخ
شقایق عرفی‌نژاد
موزه «رضا عباسی» در محله سیدخندان، از موزه‌های شناخته‌شده تهران است.
در این موزه که موزه تاریخ هنر است، اشیایی از ۷ هزار سال پیش تا اواخر دوره قاجار نگهداری می‌شود و بهشتی است برای کسانی که به تاریخ و باستان‌شناسی علاقه دارند و محل جذابی است برای دیدن اشیایی بازمانده از اعماق تاریخ. از سفال و فلز و سکه و جواهر گرفته تا کاغذ و منسوجات و خط و نقاشی. این موزه در هفته‌های گذشته توانسته جایزه اول ایکوم را در حفاظت و نگهداری از اشیا و همین‌طور معرفی موزه دریافت کند.
ایکوم کمیته ملی موزه‌های ایران است که در بهمن ۱۳۲۸ توسط کمیسیون ملی یونسکو برای ایجاد ارتباط بین موزه‌های ایران با موزه‌های کشورهای دیگر و استفاده از آخرین مطالعات و تحقیقات مربوط به موزه و جلب توجه مردم به موزه‌ها تشکیل شد. این موزه هر سال از میان موزه‌های کوچک محلی، موزه‌های متوسط و موزه‌های بزرگ بهترین موزه را در رشته‌های مختلف معرفی می‌کند. «پریسا گردبیگلو»، امین اموال موزه رضا عباسی، درباره موزه و اینکه چطور این جایزه را دریافت کرده است، توضیح می‌دهد.
امین اموال موزه، همان‌طور که از اسمش هم بر می‌آید، امانتداری است که تمام آثار منقول و غیرمنقول موزه تحت ابواب‌جمعی اوست و مسئول نگهداری از آنهاست. گردبیگلو با چنین سمتی توضیح می‌دهد که ایکوم هر سال در یک مراسم در سیزده شاخصه موزه‌های برتر را در میان موزه‌های کوچک و محلی، موزه‌های متوسط و موزه‌های بزرگ انتخاب می‌کند و موزه رضا عباسی توانسته در دو شاخصه مقام اول را به دست آورد.
ضمن اینکه در دو شاخصه دیگر هم با موزه‌های متوسط دیگر مشارکت داشته است. دو شاخصه‌ای که این موزه مقام اول را با در نظر گرفتن آنها به دست آورده، یکی معرفی و دیگری نگهداری و حفاظت از اموال بوده است. گردبیگلو درباره مؤلفه معرفی موزه می‌گوید: «معرفی به معنای داشتن یک ایده و یک کاربرد در مفهوم کلی برای پیشبرد اهداف موزه و معرفی آن به جامعه است که می‌تواند به شکل‌های دائمی، موقت، سیار و مجازی صورت گیرد. با توجه به اینکه در شرایط کرونا هستیم و نمی‌توانیم بازدید‌کننده داشته باشیم، باید می‌توانستیم موزه را به شکل‌های مختلف به مخاطب معرفی کنیم. همیشه ارتباط ما با مخاطب به‌صورت رودررو بوده و بازدیدکنندگان بلیت می‌خریده‌اند و وارد موزه می‌شده‌اند.
اما در زمان کرونا یک صفحه اصلی در اینستاگرام ساختیم و این بار با این صفحه به منازل مخاطبان رفتیم. در این صفحه با توجه با دسته‌بندی آثار موزه در هر هفته ۳ شئ را معرفی می‌کردیم و شناسنامه عمومی و تخصصی آن را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دادیم. درباره تکنیک اثر و هنرمند اطلاعات می‌دادیم و از طریق همین اینستاگرام با مردم در گفت‌وگو بودیم. به این‌ترتیب، فرصتی ایجاد شد که دانشجویان و محققانی که خارج از ایران بودند هم بتوانند به این شکل موزه را ببینند و بتوانند در تحقیقاتشان از آن استفاده کنند.»
- حفاظت
پریسا گردبیگلو/امین اموال موزه رضا عباسی
آن‌طور که گردبیگلو می‌گوید، حفاظت شامل تمامی فعالیت‌هایی می‌شود که موزه با توجه به استانداردها و نیازها انجام می‌دهد تا آثار داخل موزه حفظ شوند و ترمیم آنها با موفقیت انجام گیرد: «این ترمیم‌ها هم محیطی و فیزیکی است و هم نرم‌افزاری و سخت‌افزاری. تمام آثاری که در موزه‌ها هستند از حساسیت برخوردارند و شرایط محیطی آنها مثل دما و رطوبت باید مدام کنترل شود.
در روزهایی که موزه تعطیل است، طبیعی است که نمی‌توانیم هر روز به آن سر بزنیم. ولی دیتالاگرهایی در تالارها قرار داده شده که رطوبت و دمای تمام تالارهای نمایش را به ما اطلاع می‌دهد و به محض کم یا زیاد شدن دما یا رطوبت می‌توانیم به آن رسیدگی کنیم.» او از فعالیت دیگری هم که برای حفاظت از مجموعه‌های پارچه‌ای موزه تدارک دیده شده، صحبت می‌کند: «پروژه بزرگی داشتیم که در آن همه آثار پارچه‌ای و منسوجات مخزن قارچ‌زدایی و ساماندهی شدند و به رطوبت استاندارد نسبی رسیدند. از تمام این فعالیت‌ها هم فیلم و گزارش تصویری روی صفحه اینستاگرام گذاشته شد.»
- ورک شاپ
علاوه بر این، از طریق فضای مجازی، ورک‌شاپ‌هایی در موزه برگزار می‌شد و استادان مطرح در حوزه ترمیم گزارش‌هایی از روند ترمیم آثار می‌دادند که به‌صورت فایل صوتی همراه با عکس در اینستاگرام ارائه می‌شد و این‌طور که گردبیگلو می‌گوید، مورد توجه هم واقع شده است: «اصولاً کار ترمیم از فعالیت‌های پشت‌پرده موزه‌ها محسوب می‌شود و مقابل چشم مردم انجام نمی‌شود. ولی به این طریق توانستیم روند مرمت اشیا را هم برای علاقه‌مندان نمایش دهیم.»
- اهالی محل و موزه
بسیاری از مراجعان چند باره موزه از اهالی محل هستند. گردبیگلو می‌گوید: «خیلی از بازدیدکنندگان موزه هم‌محله‌ای‌ها و از همسایگان هستند و حتی از کاسبان محله که قبل از کرونا و بسته شدن موزه از بازدیدکنندگان ثابت اینجا بودند. جالب است که در یکی از صفحه‌های تهران‌گردی که در فضای مجازی هم زیاد است، منطقه سیدخندان معرفی شده بود و از پیشینه آن گفته شده بود. زیر این پست معرفی در اینستاگرام کامنت‌های زیادی گذاشته شده بود که نوشته بودند این محله یک موزه مهم هم دارد. بیشتر آنها اهالی محله بودند و برای من جالب بود که در مورد این موزه این‌قدر تعصب دارند.»
- مکان‌یابی موزه
می‌شود تصور کرد که موزه رضا عباسی می‌توانست در هرجای دیگری از تهران هم ساخته شده باشد، اما به‌راستی مکان فعلی چه امتیازهایی دارد. گردبیگلو می‌گوید: «بر خلاف آنچه تصور می‌شود که موزه‌ها باید در مناطق مرکزی تهران، مثل منطقه ارگ و کاخ گلستان، باشند، من فکر می‌کنم بسیار خوب است که این موزه در این محل و خارج از مرکز تجمع موزه‌های تهران ساخته شده است. چون اولاً موجب جذابیت فرهنگی این منطقه شده و مرکز فرهنگی قوی و غنی‌ای برای این منطقه است. بعد هم به پراکندگی فرهنگی در تهران کمک کرده است. چرا باید تمام موزه‌ها در منطقه‌های مرکزی باشند؟ این پراکندگی باعث می‌شود مردم مناطق مختلف دسترسی به موزه‌ها و مراکز فرهنگی داشته باشند.
- شما هم بدانید
«پریسا گردبیگلو» امین اموال موزه رضا عباسی این ۳ اثر را از میان آثار فراوان موزه به ما معرفی می‌کند:
- ریتون قافلانتو
ریتون یا تکوک قافلانتو جام بسیار بزرگ از طلا و شمش است که به شکل سر قوچ طراحی شده و متعلق به دوره مادهاست. این جام از نظر تکنیک اجرا و زیبایی بصری و نیز به دلیل قدمت آن منحصربه‌فرد است.
- مجموعه نقاشی‌های رضا عباسی
«رضا عباسی» نگارگر عصر صفوی است که تعدادی از کارهای او در تالار نگارگری موزه به نمایش درآمده است.
- مجسمه بانو با نوزادی در آغوش
جنس مجسمه از سفال است و قدمتش به هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد.
