3476 هزار میلیارد تومان کجاست؟

تحریم و کرونا به اضافه کسری بودجه دولت مساوی شد با رشد 40.6درصدی نقدینگی در پایان سال99؛ احتمال تکرار این وضعیت رشد نقدینگی و پایه پولی درصورت برداشته نشدن تحریم‌ها با درنظر گرفتن بودجه به‌شدت انبساطی1400 وجود دارد. دیروز بانک مرکزی میزان نقدینگی در پایان سال۹۹ را بیش از ۳هزار و ۴۷۶ هزار میلیارد تومان اعلام کرد که نسبت به سال98 رشد 40.6درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که رشد نقدینگی در سال ۹۸ معادل ۲۶.۳درصد و در سال‌های۹۷و۹۶ حدود ۲۵درصد افزایش یافته بود و ضریب فزاینده نقدینگی در پایان سال گذشته 7.6 بوده که ۸.۸درصد نسبت به پایان سال۹۸ رشد داشته است.
اما نقدینگی 3476هزارمیلیارد تومانی کجاست؟ از کل حجم نقدینگی، 6هزار و 910میلیارد تومان آن در قالب پول معادل 19.9درصد قرار دارد که 2.1درصد آن همان اسکناس و سکه‌هایی است که در دست مردم قرار دارد و در خرید‌ها و دادوستدها به‌صورت نقدی معامله می‌شود. 17.8درصد هم پولی است که در حساب‌های جاری مردم قرار دارد که از آن به‌عنوان سپرده‌های دیداری یاد می‌شود.
به گزارش همشهری، 2785هزار میلیارد تومان نقدینگی دیگر هم شبه پول است؛ یعنی پولی که مردم نزد بانک‌ها به 2شکل سپرده‌های قرض‌الحسنه و یا سپرده سرمایه‌گذاری نگه داشته‌اند که از کل این مبلغ 6.5درصد سهم سپرده‌های قرض‌الحسنه، 29.3درصد سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت، 31.7درصد سپرده‌های سرمایه‌گذاری یکساله و 10.7درصد هم سپرده‌های سرمایه‌گذاری دوساله است و مابقی آن یعنی 2درصد باقیمانده نقدینگی هم به سپرده‌های سرمایه‌گذاری 3سال و بیشتر اختصاص دارد؛ بنابراین به هر میزان که از سهم شبه پول کاسته شود و بر سهم پول اضافه شود، زنگ خطری است که نشان می‌دهد بخشی از مردم به هر دلیلی تصمیم گرفته‌اند سپرده‌های خود را از بانک‌ها خارج و آن را در قالب پول چه به‌صورت اسکناس یا چه در حساب‌های جاری‌شان نگه‌دارند و آن را تبدیل به کالا یا دارایی دیگری کنند. بانک مرکزی می‌گوید: سهم پول از کل نقدینگی از 17.3درصد در پایان سال 98به 19.9درصد در پایان سال گذشته رسیده و در مقابل سهم شبه پول از 82.7درصد به 80.1درصد کاهش یافته است.

ردیابی نقدینگی از مسیر دیگر
بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات و اعتبارات نمی‌توانند روی نقدینگی که به شکل اسکناس در دست مردم است، حساب باز کنند و به همین دلیل مانده پولی که در دست بانک‌هاست، معادل 97.9درصد از کل نقدینگی پایان سال99 است که باید دید 3403هزار میلیارد تومان را کجا خرج کرده‌اند؟ از کل این میزان نقدینگی 11درصد آن معادل 376هزار میلیارد تومان را بانک‌ها براساس قوانین و مقررات نزد بانک مرکزی به‌عنوان ذخیره نگه می‌دارند. 6درصد دیگر هم معادل 209هزار میلیارد تومان براساس الزامات ترازنامه بانک‌ها در قالب سایر دارایی بانک‌ها تعریف می‌شود که شامل ساختمان، ملک، اسکناس و مسکوک، ارز و طلا و... می‌شود. به این ترتیب آنچه می‌ماند 2818هزار میلیارد تومان نقدینگی یعنی 83درصد دیگر از مانده سپرده‌های بانکی است که بانک‌ها ‌ با آن وام می‌دهند که این وام‌ها شامل تسهیلات بانکی و اوراق مشارکت بخش دولتی است و در دخل و خرج بانک‌ها در قالب بدهی بخش دولتی و غیردولتی تعریف می‌شود. براساس جدید‌ترین آمار بانک مرکزی، طلب بانک‌ها از بخش‌های غیردولتی 2101هزار میلیارد تومان و از بخش دولتی شامل خود دولت و شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به دولت حدود 358هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.

چرا پول پرقدرت چاپ می‌شود؟
سؤال مهم اینجاست که چرا بانک مرکزی پایه پولی را افزایش می‌دهد و به‌اصطلاح به چاپ پول روی می‌آورد. نشانه‌ای از اینکه چرا بانک مرکزی اقدام به چاپ پول می‌کند را می‌توان در رشد خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی رصد کرد که نشان می‌دهد دولت دلارهای داشته یا نداشته‌اش را چه به‌صورت مستقیم و چه غیرمستقیم به‌ویژه تحت فشار تحریم‌ها و کرونا هزینه‌ کرده و ریال آن را هم گرفته است. اثر این رفتار مالی دولت تحت فشار تحریم و کرونا را می‌توان در رشد 43.8درصدی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و 27.4درصدی آن در 2 سال98و99 به وضوح دید.

دارایی و بدهی بانک‌ها
بانک مرکزی می‌گوید میزان دارایی‌های خارجی در این بخش با ۴۷.۹درصد رشد نسبت به پایان سال قبل همراه بوده و به 9993هزار میلیارد ریال رسیده است. حجم اسکناس و مسکوک نیز با ۲۴.۹ درصد افت به ۶۷.۶هزار میلیارد ریال رسیده. سپرده بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی نزد بانک مرکزی با ۳۲.۹درصد افزایش نسبت به سال۹۸ به 3757هزار میلیارد ریال رسیده است. همچنین بدهی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی به بانک مرکزی نیز در پایان سال۹۹ با ۸.۷ درصد افزایش به ۱۲۰۳هزار میلیارد ریال رسیده است.
این گزارش نشان می‌دهد: میزان دارایی‌های خارجی بانک‌های تجاری کشور در پایان سال۹۹ معادل ۱۳۵۱هزار میلیارد ریال است که نسبت به‌مدت مشابه سال پیش ۷۵.۵درصد رشد نشان می‌دهد و سپرده بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی نیز ۶9۱.۵هزار میلیارد ریال بوده که ۲۴.۵درصد افزایش یافته است.