بازی برد- برد برای حفظ میراث کن

ثریا روزبهانی

اهالی محله «کن» سال‌های سال‌هاست که باتوجه به ابلاغ و تصویب طرح‌های تفصیلی مناطق مختلف شهر تهران، از سال ۱۳۹۱ چشم‌انتظار تحقق این طرح در محله‌شان هستند.

چراکه آنها حتی اجازه حصارکشی در اطراف محوطه باغ‌هایشان را هم ندارند تا از ورود افراد متفرقه و سارقان به ملک و باغ‌های شخصی خود جلوگیری کنند. اما بالاخره صبر آنها نتیجه داد و اکنون طرح تفصیلی محله کن آماده ابلاغ است. «محمد سالاری»، دبیر کمیته معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران، این خبر را در جمع اهالی کن اعلام کرد. اکنون اهالی براساس این طرح می‌توانند ساخت‌وساز ۱۰ درصدی را در باغ‌های خود داشته باشند. این ۱۰ درصد برای باغداران و اهالی بسیار باارزش است و به سبب آن می‌توانند برای توسعه باغ‌ها و املاکشان، تصمیمات مهمی را اتخاذ کنند و انجام دهند. به بهانه ابلاغ طرح تفصیلی کن با محمد سالاری، دبیر کمیته معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران گفت‌وگو کردیم.

در این دوره بیش از ۵۰ جلسه و نشست با اهالی کن و اعضای شورای اسلامی شهر تهران برای پیگیری و تعیین تکلیف طرح تفصیلی محدوده کن و باغ‌های آن برگزار شده است. محمد سالاری، عضو شورای اسلامی شهر تهران، درباره این جلسات می‌گوید: «این تعدد جلسات در اصل، تجلی عینی مشارکت مردمی را در محدوده کن با محوریت معتمدان محله‌ها، روحانیت، شورایاری و مسئولان نشان می‌دهد.

ما هم در راستای ایفای مسئولیتی قانونی که داریم در رابطه با موضوعاتی که مهم و کارشناسانه بودند، در کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر، معاونت شهرسازی معماری، کمیسیون ماده ۵ شهر تهران و در نهایت شورای عالی و معماری شهرداری تهران، جلسات چالشی برپا کردیم و دست آخر توانستیم در جمهوری اسلامی ایران برای نخستین بار یک طرح موضعی «سامان‌دهی باغ‌ها انبوه شهر تهران» در محدوده کن و «فرحزاد»، یعنی ارزشمندترین عرصه تفرجگاهی و باغ‌های شهر تهران را با مشارکت ذینفعان و خود مردم به نتیجه برسانیم. این به این مفهوم نیست که همه مطالبات معتمدان در اصل محقق شد، بلکه به هر حال تک تک معتمدان و ذینفعان در فرایند جزئی‌ترین مسائل تخصصی و کارشناسی قرار گرفتند و کارشناسان بدنه شورای عالی معماری کشور در شهرداری به‌عنوان بالاترین مرجع تسهیل‌کننده طرح‌های توسعه شهری و کمیسیون ماده ۵ حضور داشتند.»

• کن میراث طبیعی بر جای مانده 

به گفته‌سالاری اعتراضات جدی و درستی از سوی نمایندگان کن در این‌باره مطرح شده است: «اعتراض آنها به شورا، شهرداری تهران و شورای عالی کمیسیون ماده ۵ این بود که چگونه می‌توانید همه الگوهای زیست‌محیطی و شاخص‌های کیفیت زندگی و رعایت اصول شهرسازی و معماری را در محدوده کن که هم سکونتگاه و هم باغ است، اجرا کنید. در صورتی‌که منطقه‌ای مانند منطقه ۲۲ که خارج از حریم شهر تهران و در اصل یک منطقه منابع طبیعی بوده است داخل شهر آوردید و بیشترین بارگذاری‌های بلندمرتبه‌سازی را در این منطقه انجام ‌دادید.

حال چگونه اهالی محله «کن» که پیش از آنکه تهران پایتخت و شهر شود، در اینجا سکونت داشتند، بخواهند همه مشکلات محیط‌زیستی شهر تهران را به‌عنوان ریه تنفسی به دلیل وجود باغ‌ها و فضای سبز بسیار حل کنند و نتوانند ساخت‌وساز داشته باشند یا اطراف باغ‌هایشان حصار بکشند. ولی واقعیتی وجود داشت و این سؤال مطرح بود که مگر می‌توان این درختان و باغ‌های چندصدساله را که از پیشینیان به شما ارث رسیده از بین برد.

در دوره گذشته، همکاران طرحی را ارائه داده بودندو در آن الزام شهرداری تهران به تملک کل باغ‌های کن و تبدیل آن به پارک عمومی مطرح شده بود، اما به این طرح اعتراض کردیم. چون باور داشتیم این محدوده باید به یک عرصه و تفرجگاه عمومی تبدیل شود. در اصل هرکدام از این درختانی که مردم کن و در آینده فرزندان آنها می‌بینند، از اجدادشان باقی مانده است و آنها را به یاد پیشینیان می‌اندازند. مگر می‌توان اینها را خریداری کرد؟ این باغ‌ها در اصل یک میراث طبیعی است که به آنها ارث رسیده است.»

• تفرجگاهی برای گردشگران داخلی و خارجی

پس از اعتراض مسئولان و اهالی، ۳ گزینه برای رفع مشکل طرح تفصیلی کن مطرح شد. ‌سالاری به گزینه‌های پیش رو برای به سرانجام رساندن طرح تفصیلی محله کن اشاره می‌کند: «یکی موضوع الگوی تملک تمامی باغ‌ها، گزینه دیگر تملک در اصل بینابینی و آخرین گزینه، قاعده برد – برد، یعنی احیا، بازآفرینی، ساماندهی و تهیه طرح موضعی بود به‌گونه‌ای که هم شهروندان تهرانی و هم اهالی کن از آن فضا استفاده کنند.

در نهایت شورای عالی شهرسازی و کمیسیون ماده ۵ شورای‌شهر به این نتیجه رسید که در اینجا بارگذاری حداقلی با سازه‌های سازگار با باغ‌ها در حد ۱۰ درصد برای باغ‌ها و باغداران در نظر بگیرند. در همین راستا شهرداری تهران باید عرصه‌های عمومی اعم از کوچه‌باغ‌ها، نهرها و... را ساماندهی و با بهترین متریال‌ و مصالح سازگار با این محیط، آنجا را با هزینه خود مناسب‌سازی کند. هم‌چنین نورپردازی کل این محدوده را انجام دهد تا این بخش از فضای بی‌دفاع شهری خارج شود و در نهایت براساس یک برنامه زمان‌بندی و اولویت‌بندی شده، مشاغل نامتجانس شهری را از اینجا خارج کند.

اگر این مصوبات محقق شود، از یک سو این محدوده که حدود ۱۰۷۳ هکتار وسعت دارد، به یک عرصه در مقیاس ملی و شهری تبدیل خواهد شد و از سوی دیگر، باغداران علاوه بر حفظ درختان در باغ‌هایشان، بارگذاری‌های حداقلی سبک و سازگار با فضای تفرجگاهی و پذیرایی صرف ایجاد کنند. آن زمان شهروندان و گردشگران می‌توانند از سراسر کشور به این محله مراجعه کنند و از محصولات کشاورزی که نتیجه و دسترنج باغداران است، تهیه کنند و از فضاهای شهری که در اینجا وجود دارد و هم‌چنین فضاهای بسیار مفرح، سرزنده و بانشاط که ایجاد می‌شود، لذت ببرند. این اقدام در اصل درآمدزایی قابل توجهی نصیب باغداران خواهد کرد. البته برای رفع مشکلات مربوط به پارک اتومبیل و امثال آن باید برنامه‌ریزی کرد و راهکارهایی را در دستور کار قرار داد. آن وقت این محدوده می‌تواند به یک فضای تفرجگاهی در مقیاس کشور ایران تبدیل و به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری حتی برای خارجیان محسوب شود.»

• جوانان کن متخصصان مدیریت شهری

به باور محمد سالاری، جوانان کن صدها ساعت برای رفع این مشکل تلاش کردند تا این نشست‌ها به سرانجام برسد. آنها امروز به مهم‌ترین متخصصان مدیریت شهری تبدیل شده‌اند. او می‌گوید: «اقدامات مؤثری در این زمینه انجام گرفته است، اماچون فرایند تصویب طرح توسعه شهری یک فرایند پیچیده و بوروکراتیک است، زمانی طولانی برای به ثمر نشستن آن صرف می‌شود.

یعنی طرح توسعه شهری یک فرایند بسیار زمانبر است. اجرای طرح تفصیلی محدوده کن و اقداماتی که برای آن انجام شده است، می‌تواند آن را به الگویی برای دیگر نقاط شهر و کشور تبدیل شود. اکنون بیش از ۹۰‌درصد مشکلات و اقدامات، حل و در نهایت طرح تفصیلی ابلاغ شده است. هرچند هنوز کل نقشه طرح موضعی کن بر روی سامانه بارگذاری نشده است، اما از این پس شهرداری منطقه می‌تواند برای باغ‌ها و مسکن پروانه ساخت‌وساز دستی صادر کند. البته صادر کردن مجوزهای دستی به دلیل یکسری ایرادات در بارگذاری نقشه‌ها به دلیل نداشتن سند مالکیت در برخی فضاها است که آن هم به‌زودی رفع خواهد شد.

اگرچه اصلاح کامل و جامع و پیاده‌سازی مقداری زمانبر است. چون در محدوده شرق محله که سکونتگاه و باغ‌ها قرار دارند و برخی اسناد، مشاعی و بعضی قولنامه‌ای است به موجب بخشی از قوانین املاک عمل، تا سند مالکیت نباشد، شهرداری نمی‌تواندکاری انجام دهد. اما با شهرداری به این تفاهم رسیدیم که یکسری شاخص‌هایی از جمله تأییدیه‌هایی از گروه‌های مرجع را در محله برای رفع این مشکل قرار بدهند تا طرح تفصیلی اجرا شود. منطقه ۵ گسترده و مشکلاتش زیاد است و اهالی کن به اندازه کافی برای ابلاغ طرح تفصیلی معطل شده‌اند. باید هرچه زودتر این ابلاغیه اجرایی و پروانه ساخت صادر شود تا اهالی خروجی این تلاش‌ها و جلسات را ببینند. اگر این اتفاق رخ دهد، این نگاه حاکم می‌شود که مشارکت اجتماعی به مفهوم واقعی در بستر عمومی جامعه شکل می‌گیرد و نتیجه می‌دهد. ولی اگر این پروانه‌ها صادر نشود، ‌ً‌این دل نگرانی و این دلواپسی وجود دارد که اقدامات انجام گرفته تاکنون بی‌نتیجه بوده است.»