گزارش
ترس به سبک ایرانی
«آنها» سریال‌های شبکه نمایش خانگی را به ویروس ژانر ترسناک مبتلا می‌کند؟
یاور یگانه- روزنامه‌نگار
قسمت اول سریال ترسناک «آنها» به نام «بُت چین» پنجشنبه 6خرداد از سامانه ویدئوی درخواستی فیلم‌نت پخش شد. این نخستین بار نیست که یک سریال شبکه نمایش خانگی سعی می‌کند بخت خود را در ژانر ترسناک بیازماید و با ترس و وحشت برای خود تماشاگرانی دست و پا کند. «احضار» ساخته رامین عباسی‌زاده سریالی 11قسمتی بود که در سال 1397 در شبکه نمایش خانگی توزیع شد اما مجوز پخش نگرفت و حتی صحنه‌هایی از آن در فضای مجازی دستمایه شوخی و خنده شد. احضار محصول گران‌قیمتی نبود و قصد داشت با هزینه کم ـ که یکی از ویژگی‌های تولیدی محصولات ترسناک است ـ از بازار گرم سریال‌های شبکه نمایش خانگی سود ببرد و به‌اصطلاح از این نمد به کلاهی برسد. اما کم‌خرج بودن موفقیت هیچ فیلم و سریال ترسناکی را تضمین نکرده است. تولید ارزان و سریع به شرایط تولیدی مرتبط است که مسلما روی جنبه‌های مختلف کیفیت محصول نهایی هم اثر خواهد گذاشت، اما الزاما باعث موفقیت آن نمی‌شود. کیفیت احضار نشان از آن داشت که سازندگانش، بیش از فیلمنامه، کارگردانی، موسیقی، طراحی صحنه و لباس، چهره‌پردازی و بازی بازیگران، به ارزان بودن اندیشیده بودند و در این وضعیت، هیچ‌چیز ترسناک‌تر از ساخت فصل دوم این سریال نبود که اتفاق نیفتاد. در ضمن، نباید فراموش کرد که اساسا ساخت فیلم ترسناک در سینمای ایران به‌دلیل مهارت بالایی که می‌طلبد و نیز ممیزی موضوعات مربوط به آن عملی به‌نظر نمی‌رسد. آیا «آنها» می‌تواند در این مسیر قدم بردارد و به موفقیت برسد؟
شکستن طلسم انحصار با «آنها»
«آنها» محصول سامانه ویدئوی درخواستی فیلم‌نت است که اسمش از دو رقیب دیگرش، یعنی فیلیمو و نماوا، کمتر شنیده شده. از پروژه‌های مهم فیلم‌نت در گذشته می‌توان به توزیع سریال «شهرزاد» اشاره کرد و اخیرا هم تاک شوی «شب‌آهنگی» با اجرای حامد آهنگی را عرضه کرده است. فیلم‌نت متعلق به مؤسسه فرهنگی و دیجیتال آینه جادو است که مدیرعامل هر دو محمد صراف است. صراف که رئیس انجمن «شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین» است سال گذشته کوشید، برای اکران آنلاین فیلم‌ها، هماهنگی‌هایی را بین شرکت‌های نمایش ویدئوی آنلاین انجام دهد که این اقدام او گویا به مذاق فیلیمو و نماوا خوش نیامد و از عضویت در این انجمن انصراف دادند.
اواخر آبان سال پیش، خبرگزاری مهرگفت‌وگویی با او انجام داد و صراف در این گفت‌وگو به‌وضوح از انحصار دو سامانه بزرگ ویدئوی درخواستی آنلاین در پخش آنلاین فیلم‌های سینمایی گله کرد. او درباره وضعیت اکران آنلاین گفته بود: «نسبت به اکران آنلاین در ابتدا اقبال خوبی شد چون در ابتدا هیجانی وجود داشت، بیماری کووید -۱۹ و تعطیلی سینماها باعث شده بود که برای مردم این فضای جدید جذاب باشد. طبیعتاً از این موضوع استقبال شد اما رفته‌رفته این اتفاق رو به افول رفت چون از اول ساختار درستی برای این موضوع طراحی نشده بود. از همان ابتدا بحث ما بر سر فیلم «خروج» هم همین بود؛ یعنی اکران آنلاین اگر بخواهد راه بیفتد اگر سینماها امروز براساس یک قاعده‌ای دست به اکران می‌زنند و با هماهنگی‌هایی این اتفاق می‌افتد، در اکران آنلاین هم باید چنین هماهنگی‌هایی داشته باشیم. مانند اینکه مردم چطور بتوانند از این اکران استفاده کنند و همچنین برای محتوایی که پخش می‌شود موضوعاتی مانند قاچاق و سرقت پیش نیاید. شاهد این بودیم که به‌دلیل رعایت این موارد تمامی فیلم‌ها به سرقت رفتند و تهیه‌کنندگان
متضرر شدند. بنابراین نبود ساختار مناسب از ابتدا، هیجان‌زدگی و متأسفانه جوگیری برخی مدیرانی که احساس می‌کنند همیشه باید اول باشند، منجر به این شد که اکران اینترنتی به‌درستی شکل نگیرد. همین امر باعث شد اکران اینترنتی رو به افول برود.»
او درباره فروش خوب آنلاین برخی فیلم‌ها چنین اظهار کرده بود: «برخی از فیلم‌ها به‌خاطر کیفیت و اعتبار کارگردان حتماً مورد توجه واقع می‌شوند، اگر این حوزه از انحصار خارج شود و جز دو سامانه، سرویس‌های دیگر هم می‌توانستند به ارائه خدمات در این زمینه بپردازند طبعاً آن یک میلیارد فروش یک فیلم، به دو میلیارد افزایش پیدا می‌کرد.» حالا، گویا فیلم‌نت تصمیم گرفته در زمینه سریال‌سازی هم با رقبای دیرینه‌اش به رقابت بپردازد و انحصار را با احضار از دست آنها خارج کند.
موفقیت یا فرمول وحشت
ادغام عمودی اصطلاحی است برای توصیف نظام استودیویی که سه مرحله تولید، توزیع و نمایش را به‌صورت کامل در اختیار دارد. در این نظام، همه‌‌چیز از فیلمنامه تا تدوین براساس قوانین و فرمول‌های استودیو انجام می‌شود و همچنین برای آن، مفهوم ژانر مفهومی حیاتی است؛ چراکه ژانر نه‌تنها نوع محصولی را که باید تولید شود تعیین می‌کند بلکه انتظارات و پیش‌فرض‌های تماشاگر را نیز شکل می‌دهد. از طرف دیگر، ژانر در فرایند سه‌گانه تولید، توزیع (بازاریابی) و مصرف نقش مهمی دارد و به حفظ هنجارها و نیز در عین حال نوآوری در محصولات یاری می‌رساند. ساختار سامانه‌های ویدئوی درخواستی یا نمایش ویدئوی آنلاین نیز تا حدودی مشابه ساختار نظام استودیویی است. اول از همه قاعده ادغام عمودی درباره آنها صدق می‌کند چراکه تولید، توزیع و نمایش را در انحصار خود دارند. دیگر اینکه این سامانه‌ها روی نوعی از محصولات سرمایه‌گذاری می‌کنند که پیش‌تر نمونه‌های مشابه‌شان در جذب مخاطب و سوددهی مالی به موفقیت رسیده باشند (حفظ هنجارها). نکته دیگری که سازوکار این سامانه‌ها را مشابه نظام استودیویی می‌سازد، به نوآوری (البته در حداقلی‌ترین شکل آن) در تولیداتی برمی‌گردد که نمونه‌ای از آنها در بازار وجود ندارد و چنانچه محصولی برای پر کردن این خلأ در بازار عرضه شود، ممکن است به موفقیت برسد. سریال‌های کمدی هنجاری‌ترین نوع سریال‌هایی هستند که در شبکه نمایش خانگی تولید و عرضه شده‌اند. این سریال‌ها، فارغ از کیفیت‌شان که عموما هم بدساخت و سطحی و ملالت‌بارند، نبض بازار را در دست دارند. حضور چند بازیگری که در ژانر کمدی به آیکون تبدیل شده‌اند، مهم‌ترین عنصر سازنده سریال‌های کمدی است که حتی از ابعاد دیگری مثل فیلمنامه، کارگردانی و... برای تولیدکنندگان و دست اندرکاران این محصولات مهم‌تر است.
برای نمونه، مهران مدیری که یکی از پیشگامان ساخت سریال برای شبکه نمایش خانگی است و سریال‌هایی مثل «قهوه تلخ»، «گنج مظفر»، «ویلای من»، «شوخی کردم»، «عطسه»، «هیولا» و «دراکولا» را در شبکه نمایش خانگی (و نه صرفا برای سامانه‌های ویدئوی درخواستی) ساخته، تقریبا هر بار دو مجموعه شبیه هم به بازار عرضه کرده (حفظ هنجار) زمانی که دیگر آن جواب نداده، فرمولش را برای ساخت سریال بعدی تغییرداده است(نو آوری). فیلیمو و نماوا در چند سال اخیر بیشتر روی سریال‌های درام و عاشقانه سرمایه‌گذاری کرده و توانسته‌اند بازار را به تسخیر خود درآورند، اما حالا فیلم‌نت با شناسایی خلئی که در ژانر ترسناک در بازار سریال شبکه نمایش خانگی وجود دارد، سعی کرده مصرف‌کنندگان را به سمت محصولی که مشابهی در بازار ندارد سوق دهد. پیش‌تر موفقیت سریال «قورباغه» هومن سیدی که در ژانر جنایی ـ معمایی بود و استقبال تماشاگران از آن نشان داد که ظرفیت‌های امتحان نشده و بکری در بازار سریال‌سازی وجود دارد که محصولی با کمی تفاوت (و نه حتی خلاقیت) می‌تواند از آن بهره‌مند شود. حالا باید صبر کرد و دید آیا «آنها» برای استفاده از ظرفیت مغفول بازار سریال‌های شبکه نمایش خانگی در ژانر ترسناک موفق خواهد بود یا نه.
خصوصا که ساخت سریال و فیلم ترسناک در ایران، به‌دلیل مسائل مختلف، کاری سخت است و ریسک سرمایه‌گذاری در آن بالاست.
