یادداشت
افزایش آتش‌سوزی جنگل و مرتع در تابستان داغ و کم‌آب ایران
حمید فدایی‌فرد- کارشناس و پژوهشگر حوزه آب
خشکسالی اثرات منفی بسیاری بر اکولوژی، محیط انسانی و حتی حیات‌وحش برجای می‌گذارد. افزایش دما، کاهش کیفیت هوا، گسترش بیماری‌ها، افزایش نیاز آبی، گسترش فشار بر منابع آب، جنگ بر سر آب، کاهش کیفیت و حجم محصولات کشاورزی و افزایش قیمت این محصولات، مهاجرت حیات‌وحش و افزایش تعارض حیات‌وحش با مردم ازجمله اثرات وقوع خشکسالی است. یکی از اثرات مهم خشکسالی اما، فراهم شدن امکان بروز آتش‌سوزی‌های گسترده مراتع و جنگل‌هاست. کمبود بارش باعث کاهش رطوبت هوا و خشکیدگی خاک می‌شود و کاهش رطوبت و خشک شدن پوشش گیاهی را در پی‌دارد. با توجه به اینکه خشکسالی‌ها موجب افزایش دما نیز می‌شوند، خطر افزایش تعداد و وسعت آتش‌سوزی‌ها نیز بیشتر می‌شود. امسال، خشکسالی در همه رژیم‌های آب و هوایی کشور با شدت و ضعف روی داده است، اما برخی از مناطق کشور به‌علت اندک بودن متوسط بارش سالانه و گستردگی دامنه نوسانات بارندگی، از آسیب‌پذیری بیشتری برخوردارند. گسترش و استمرار خشکسالی‌ها در مناطق گسترده‌ای از کشور که از نظر اقلیمی، خشک هستند، خسارت‌بارتر است. در این مناطق که به‌طور طبیعی دارای محدودیت آب و پوشش گیاهی هستند، وقوع خشکسالی اثرات منفی بیشتری برجای می‌گذارد. ایران پوشش جنگلی محدودی دارد و بحران آتش‌سوزی در کشور از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه علاوه بر از بین رفتن پوشش گیاهی و جنگلی اندک کشور، به‌دلیل شرایط اقلیمی خشک، احیا و بازگشت مراتع و جنگل‌ها به حالت اولیه دشوار و زمانبر است. در دهه‌های گذشته آتش‌سوزی جنگل و مرتع با منشا عامل انسانی، تهدید بزرگ جنگل‌ها بود. بررسی آتش‌سوزی‌های جنگل و مرتع در ایران مشخص می‌کند که برخی آتش‌سوزی‌های مراتع و جنگل‌ها در سطوح محدود، عمدی بودند و هدف از آن استحصال زمین کشاورزی بود؛ بنابراین با توجه به افزایش فشارهای اقتصادی شدید بر مردم و همچنین گسترش بیکاری، امکان وقوع تخلفات در به آتش کشیدن جنگل و مرتع افزایش می‌یابد که با توجه به فراهم بودن شرایط اقلیمی و رطوبتی، امکان گسترش ناخواسته آتش‌سوزی و غیرقابل کنترل شدن آن بیشتر می‌شود. تابستان داغ و کم‌آب امسال، احتمال وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع را افزایش خواهد داد. براین اساس دستگاه‌های متولی همچون وزارت جهادکشاورزی، سازمان جنگل‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست، باید آموزش، فرهنگسازی و توانمندی ساکنان بومی و محلی در پیشگیری از آتش‌سوزی جنگل و مرتع و مهار آتش را در دستور کار قرار دهند. همچنین باید از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد برای مقابله با این بحران استفاده شود. در این مسیر هشدارهای قضایی برای اعلام جرم علیه قصور مدیران و مسئولین و همچنین عاملان آتش‌سوزی‌های تعمدی جنگل و مرتع ضروری است.
