همشهری معضل قاچاق سوخت در استان‌های مرزی را بررسی کرده است
روزنه‌های خروج سوخت از کشور
چند سال پیش ستاد مبارزه با قاچاق کالا میانگین روزانه قاچاق سوخت را 11 میلیون لیتر اعلام کرده و گفته بود که این رقم در سال 98 به 8/8 دهم رسیده است. این در حالی است که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت میزان قاچاق سوخت به خارج از ایران را در سال 97، 20 تا 40 میلیون لیتر در روز اعلام کرده بود و فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی هم سال گذشته از افزایش 25درصدی قاچاق در سال 98 نسبت به سال قبل‌تر خبر داده بود. این اعداد نشان می‌دهد همان‌طور که خود مسئولان هم اذعان می‌کنند آمار دقیقی از قاچاق سوخت در کشور در دست نیست، اما آنچه مشخص است اینکه، استان‌های مرزی بیشتر از بقیه استان‌ها شاهد قاچاق سوخت هستند و چالش بیشتری در این زمینه دارند. در میان استان‌های مرزی هم برخی چون سیستان‌وبلوچستان و کردستان به دلیل بیکاری و محرومیت مرزنشینان از قاچاق سوخت در سطح کلان تا سوخت‌بری به صورت غیرمجاز توسط مردم را شاهد هستند. از آنجایی که برخی مرزنشینان این استان‌ها به ویژه در سیستان و بلوچستان با سوخت‌بری امرار معاش می‌کنند، با پیگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و هماهنگی وزارت کشور، وزارت نفت و استانداری سیستان و بلوچستان «طرح رزاق» را در این استان اجرا کردند تا سوخت‌بران از قاچاقچیان سوخت جدا شوند. بر اساس این طرح قرار است اهالی سوخت را به صورت قانونی از مراکز وزارت نفت بخرند و به کشورهای همسایه بفروشند که البته درباره شیوه و محدوده اجرای این طرح هم انتقادهایی وجود دارد. کارشناسان اقتصادی اما راه‌حل کلان خروج غیرقانونی سوخت از کشور را اصلاح قیمت در داخل می‌دانند.
سیستان و بلوچستان
بیکاری، نبود اشتغال در نواحی مرزی استان سیستان و بلوچستان به ویژه در نوار مرزی شهرستان سراوان، ارزان بودن قیمت سوخت اعم از بنزین و گازوئیل در ایران و بالا بودن قیمت این کالا در پاکستان و فعالیت دلالان و مافیای سوخت موجب شده است قاچاق سوخت در نوار مرزی به یکی از معضلات چند ساله شرق استان و شهرستان سراوان تبدیل شود. هرچند در ماه‌های اخیر به دلیل بسته شدن نوار مرزی از سوی دولت پاکستان زمینه قاچاق سوخت از سیستان و بلوچستان به کشور همسایه و میزان قاچاق این کالا نسبت به سال‌های گذشته به شدت کاهش پیدا کرده است، اما این به معنی بسته شدن پرونده قاچاق نیست. به هرحال قاچاق سوخت وجود دارد و دلالان و مافیای سوخت قاچاق را از نقاط مختلف کشور و از بیراهه‌ها، وارد استان و از مرز خارج می‌کنند. سوخت‌کش‌ها به دلیل سرعت بالایی که دارند، موجب ناامنی جاده‌های ارتباطی و زمینه‌ساز تصادف‌های زیادی شده‌اند که این حوادث منجر به کشته شدن تعداد زیادی از مرزنشینان و ساکنان منطقه می‌شود. علاوه بر حوادث جاده‌ای، سوخت‌کش‌ها موجب نابودی جاده‌ها و راه‌های روستایی و زیرساخت‌ها نیز می‌شوند که این مساله از دیگر آثار مخرب فعالیت قاچاقچیان و سودجویان سوخت قاچاق در منطقه است.سپاه پاسدران انقلاب اسلامی برای رونق اقتصاد خانواده‌های مرزنشین طرح رزاق را اجرا کرده که در این طرح یک کارت سوخت به 5 خانوار تعلق می‌گیرد که از این طریق سهمیه سوخت به آن‌ها داده می‌شود که افراد با تهیه این کارت و کسب سهمیه ماهانه، سوخت دریافتی مورد نظر را به صورت رسمی در آن‌سوی مرزها به فروش می‌رسانند و درآمد حاصل از این داد و ستد به حساب شخص دارنده کارت ریخته و بین خانوارها تقسیم می‌شود. قبلا این کارت سوخت به خانوارهای تا شعاع ۳۰ کیلومتری نوار مرزی تعلق می‌گرفت که اکنون این شعاع به ۵۰ کیلومتر ارتقا یافته است. در حال حاضر روزانه حدود 5 هزار لیتر بنزین و گازوئیل توسط نیروهای یادشده در بیراهه‌ها و بیغوله‌های مرزی توقیف می‌شود که گاه شاهد توقیف تانکرهای سوخت‌کش نیز هستیم.
خراسان جنوبی
سوخت‌بری یکی از روش‌های قاچاق سوخت در کشور است. در این روش یک فرد به وسیله خودرو یا هر نوع وسیله نقلیه دیگر، مقداری سوخت از هر نوع را خریداری و سپس بدون کسب مجوزهای قانونی به یکی از کشورهای همسایه منتقل می‌کند. یکی از دلایل اصلی قاچاق سوخت در استان خراسان جنوبی تفاوت فاحش قیمت فرآورده‌های نفتی در داخل کشور و کشورهای همسایه است.سال 98 یک میلیون و ۵۰ هزار لیتر سوخت قاچاق در خراسان جنوبی کشف شد، اما قاچاق سوخت در سال 99 به دلیل نوسان نرخ ارز و شیوع ویروس کرونا ۲۱/۰۶ درصد کاهش یافت. در گذشته شاهد بیشترین رقم قاچاق بنزین در شهرستان مرزی نهبندان به سمت سیستان و بلوچستان بودیم که با تشدید اقدامات مقابله‌ای در حال حاضر به کمترین میزان خود رسیده است.راه‌اندازی و ارتقای سامانه‌های کنترلی از جمله سامانه هوشمند سوخت، سامانه سدف، شیوع کرونا، نوسان قیمت ارز و سامانه‌های کنترل باک دیجیتالی در مرز ماهیرود از دلایل مهم کاهش قاچاق سوخت در استان است.سال 99، 5376 بازدید و کنترل کمی و کیفی در استان انجام و در این مدت ۱۳جلسه کمیته تخلفات برگزار شد که بر اساس آن ۳۷۳ پرونده رسیدگی و ۱۰ میلیارد و ۶۶۱ میلیون و ۶۰۲ هزار ریال غرامت اخذ و به خزانه دولت واریز شده است. بیش از ۸۵ درصد سوخت قاچاق در خراسان جنوبی از نوع نفت‌گاز (گازوئیل) و قاچاق بنزین کمتر از ۱۰ درصد است.کاهش قاچاق سرمایه ملی تحت تاثیر عوامل مختلف دستاورد مهمی است که برای حفظ و تداوم آن باید تلاش کرد و در این زمینه فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به جوامع محلی نیز نقش بسیار اثرگذاری دارد.
خوزستان
بندر ماهشهر در خوزستان یکی از مرزهایی است که قاچاقچیان برای انتقال سوخت از آن استفاده می‌کنند. قاچاقچیان به بهانه صیادی و فعالیت تجاری، سوخت یارانه‌ای دریافت و پس از چند روز بدون هیچ فعالیت صیادی و دریانوردی اقدام به فروش سوخت به شناورهای کشورهای همسایه می‌کنند. طی یک ماه گذشته قاچاقچیان نفت در ماهشهر در اقدامی عجیب از لوله اصلی انتقال نفت با ایجاد انشعاب ۵ کیلومتری در حال قاچاق سوخت بودند. ماموران دریابانی پس از شناسایی محل متوجه شدند قاچاقچیان از لب جاده به سمت خوریات اقدام به سرقت و قاچاق سوخت می‌کنند. این لوله‌ها پس از کشف جمع آوری و قاچاقچیان دستگیر شدند. اما این تنها یک نمونه از قاچاق سوخت در بندر ماهشهر است و از ابتدای امسال چند شناور صیادی حامل سوخت قاچاق در این بندر هنگام خروج از آب‌های کشور متوقف شده‌اند. سال گذشته نیز ده‌ها فروند شناور صیادی و باری در خورها، آبراه‌ها، مناطق ساحلی خوزستان و آب‌های سرزمینی در شمال غرب خلیج‌فارس توقیف شدند و تاکنون بیش از یک میلیون لیتر سوخت (گازوییل)کشف و ضبط شده است.
آذربایجان غربی
آذربایجان‌غربی تنها استان کشور است که با 3کشور مرز زمینی دارد. این مرزها اغلب کوهستانی هستند و قاچاق سوخت در آن‌ها علاوه بر کوله‌بران، از سوی راننده‌های اتوبوس، کامیون و بیشتر به مقصد ترکیه انجام می‌شود. اختلاف بسیار زیاد قیمت گازوئیل در ایران با کشورهای همسایه به ویژه ترکیه که نتیجه نوسان دلار بین 15 تا 20 هزار تومان به ازای هر لیتر است موجب می‌شود انگیزه کافی برای قاچاق سوخت وجود داشته باشد. شیوه برخورد با قاچاق سوخت و مدیریت عرضه سوخت در این استان فشار مضاعفی را بر مصرف‌کنندگان عادی و صنایع ایجاد می‌کرد و آن‌ها مجبور به تهیه حواله کاغذی و طی پروسه‌های طولانی اداری برای تهیه مقدار کمی سوخت برای واحد صنعتی خود بودند، اما در حال حاضر 2راهکار عمده برای مقابله با قاچاق سوخت در این استان انجام می‌شود؛ توزیع سوخت از طریق سامانه‌های نرم‌افزاری و سیستمی شدن اندازه‌گیری میزان موجودی سوخت باک کامیون‌ها که امکان قاچاق و نصب باک‌های اضافی را از بین برده است. با این راهکار در سال گذشته بیش از 413میلیارد تومان از محل کنترل و نظارت‌های الکترونیکی فروش سوخت به وسایل نقلیه خروجی از مرزهای بازرگان، سرو، رازی و پلدشت صرفه‌جویی صورت گرفته است.با کاهش قیمت دلار به محدوده 21 هزار تومانی روند کاهشی قاچاق سوخت هم رخ داده است، زیرا با اعمال جرایم سنگین ریالی و برخورد با قاچاقچیان، سود و زیان قاچاق سوخت همخوانی ندارد.در مدت یک سال منتهی به اردیبهشت بیش از 8 میلیون لیتر سوخت به صورت خرده‌فروشی در بازارچه‌های رسمی شهرهای مرزی و بیش از 50 میلیون لیتر هم به خودروهای باری و مسافری فروخته شد که پیش از این بخش قابل توجهی از این سوخت‌ها به خارج از کشور قاچاق می‌شد.با اقدامات صورت گرفته قاچاق سوخت در استان محدود به کوله‌بری، وانت یا قاچاق‌های موردی 10 تا 200 هزار لیتری بوده و با اعمال محدودیت‌های بیشتر در مرزها از خروج حدود میلیاردها تومان سوخت جلوگیری می‌شود.
کرمانشاه
کرمانشاه ۳۷۱کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق و ۲مرز رسمی و 5 بازارچه مرزی دارد. مرز قصرشیرین با ۱۸۶کیلومتر طول و ۲معبر رسمی پرویزخان و خسروی بیشترین حجم مبادله‌های اقتصادی، تجاری و صادرات کالا به اقلیم کردستان و حکومت مرکزی عراق را به خود اختصاص داده است.کرمانشاه یکی از مبادی قاچاق سوخت در کشور است، اما بنابر آمار و آنچه پلیس استان می‌گوید خروج غیرمجاز سوخت و قاچاق آن در کرمانشاه قابل قیاس با استان‌های جنوبی کشور نیست. سال گذشته حدود ۴۰۰ هزار لیتر سوخت قاچاق از کرمانشاه کشف شده است.مرز رسمی پرویزخان روزانه شاهد حجم بالایی از ترانزیت کالاهای صادراتی و تانکرهای سوختی و تردد مسافران و گردشگران به اقلیم کردستان عراق است. روزانه بیش از هزار کامیون از مرز بین‌المللی پرویزخان و ۵۰۰ کامیون از مرز خسروی کالاهای صادراتی به عراق را حمل می‌کنند. همچنین کرمانشاه یکی از استان‌هایی است که بیشترین قاچاق دام در آن انجام می‌شود. دام به صورت زمینی به مناطق مرزی انتقال پیدا می‌کند.
ایلام
قاچاق سوخت، کالا و ارز در ایلام با وجود ۴۳۵ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق با توجه به شرایط جغرافیایی مرز، مذهبی و مقید بودن مردم به مقررات و تسلط و حضور نیروهای اطلاعاتی و انتظامی به نسبت سایر استان‌های کشور شرایط بسیار بهتری دارد و می‌توان گفت استانی ناامن برای عرض اندام قاچاقچیان است. اما این پدیده تا حدودی در حال گسترش است که باید راهکارهای مبارزه با آن اندیشیده شود.کارشناسان معتقدند قاچاق سوخت و اشتغال کاذب ناشی از آن در ایلام موجب نابودی فعالیت‌های سالم مرزنشینان از جمله کشاورزی و دامداری می‌شود. ایلام از نظر قاچاق کالا در زمره استان‌های سطح3 با حداقل قاچاق کالاست و معمولا کالاهای قاچاق و سوخت از مرز مهران رد می‌شود. قاچاق سوخت در مرز مهران به طور معمول از داخل کشور به خارج از کشور می‌رود و تاکنون قاچاق کالا و سوخت بیرون از مرز به داخل کشور انجام نشده است. بیشتر کالاهای کشف شده در گمرک تجاری مهران، دارو و تجهیزات پزشکی، آهن و سوخت نفت گاز بوده. سال گذشته ۳۸ پرونده قاچاق کالا در گمرک شهرستان مرزی مهران کشف شده است.
کردستان
کردستان با ۲۲۷کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق در شهرستان‌های سروآباد، مریوان، سقز و بانه یکی از مبادی ورودی انواع کالای قاچاق به داخل کشور شناخته می‌شود. یکی از مهم‌ترین عوامل گرایش مرزنشینان استان به قاچاق کالا، نبود صنایع و واحدهای تولیدی، معضل بیکاری و توسعه‌نیافتگی اقتصادی نسبت به دیگر مناطق کشور در مناطق مرزی است که این امر موجب گرایش بسیاری از بیکاران به قاچاق کالا در این استان شده. پارچه، لوازم برقی، لباس، گوشت، مواد غذایی، دام، سیگار، دارو و حتی مواد مخدر از مواردی است که در کردستان قاچاق می‌شود.
قاچاق انواع احشام سبک و دام هم سال گذشته افزایش چندصد درصدی داشته است. سوخت هم یکی موارد قاچاق در استان کردستان است که بیشترین حجم آن از مرز باشماق صورت می‌گیرد. در حال حاضر میانگین سهمیه قانونی و روزانه خروج سوخت از مرز باشماق ۱۷۰ تانکر به مرز عراق است. بر اساس آمار اعلام شده از سوی مسئولان کردستان میزان کشف سوخت در سال گذشته ۵۰۰ هزار لیتر بوده است که این میزان کشف نسبت به سال پیش از آن ۶۵ درصد رشد را نشان می‌دهد.امسال هم تا امروز در مرز باشماق در کردستان ۱۵۰ هزار لیتر سوخت کشف و ضبط شده است. البته مسئولان کردستان معتقدند قاچاق اتهامی است که به کردستان وارد می‌شود، اما حجم قاچاق در این استان بالا نیست.
بوشهر
بنا به گفته سردار ولی‌الله رضایی‌نژاد، فرمانده مرزبانی بوشهر در سال ۹۹ بیش از ۴۴۸هزار و ۳۰ لیتر گازوئیل توسط ماموران دریابانی کشف و ۱۶نفر از قاچاقچیان دستگیر و به همراه ۲۵ فروند شناور توقیف و تحویل محاکم قضایی شده‌اند. این در حالی است که در ۲ماه ابتدای امسال حدود ۵۵ هزار و ۷۵۰ لیتر گازوئیل از ۸ فروند شناور که از بنادر گناوه،کنگان و بوشهر به مقصد کشورهای عربی حوزه جنوبی خلیج فارس بارگیری شده بود، کشف و در این زمینه ۳ نفر بازداشت شدند.
در همینه زمینه :
چهره روز
اینترنت
نکته روز
