وقتی تیسترها پیش‌مرگ می‌شدند

پیشرفت تکنولوژی و ‌گذار از سنت به مدرنیته بسیاری از شغل‌ها را به‌دست فراموشی سپرده است. با ساخت دستگاه‌های صنعتی و مکانیزه، استفاده از نیروی انسانی دیگر مفهوم خودش را از دست داده و این دستگاه‌ها همان کارها را با دقت بالاتری انجام می‌دهند. این قانون نا‌نوشته‌ای است که با پیشرفت روزافزون تکنولوژی برخی از شغل‌ها عملا از بین می‌روند و به خاطره‌ای در ذهن مردم بدل می‌شوند. شاید باورش سخت باشد که در ایران شغلی وجود داشته به نام «چارواداری» که امروزه هیچ نشانی از آن باقی نمانده است. چاروادارها کسانی بودند که با چهارپا از تهران به شهرهای مختلف بار می‌بردند و در ازای آن مواد غذایی به پایتخت می‌آوردند. با وجود مسیرهای هوایی و قطارهای باربری شغل چارواداری عملا نابود شد و بسیاری از شغل‌های دیگر هم به سرنوشت مشابهی دچار شدند. این اتفاق در خارج از کشور، به‌خصوص در کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته با سرعت بیشتری رخ داده و برخی کارهایی که به قول معروف سکه بودند حالا در بایگانی تاریخ جا خوش کرده‌اند.

 بیدارکننده

شاید باورش سخت باشد که در کشورهای اروپایی عده‌ای با ابزار ساده و درعین حال مضحکی که در این تصویر می‌بینید به پنجره خانه‌های مردم می‌کوبیدند تا آنها را از خوب بیدار کنند. شغل «بیدار‌کننده» درعصری که هنوز ساعت اختراع نشده بود، در بسیاری از کشورهای دنیا رواج داشت اما با پیشرفت علم و تکنولوژی و ورود ساعت‌هایی که قابلیت کوک‌شدن داشتند عملا از بین رفت. البته بیدار‌کردن مردم با ابزارهایی از این دست در ایران هم حسابی رواج داشته و یک رسم قدیمی بوده است. مثلا عده‌ای که به آنها چاوش‌خوان می‌گفتند در سحرگاه ‌ماه رمضان به محله‌ها سرک می‌کشیدند و با خواندن اشعار کهن ایرانی مردم را بیدار می‌کردند. از این‌رو چاوش‌خوانی شباهت زیادی به شغل بیدارکن‌ها داشت با این تفاوت که چاوش‌خوان‌ها فقط در‌ ماه رمضان با صدای بلند آواز می‌خواندند تا مردم بیدار شوند و در سایر روزهای سال، کسب‌وکار دیگری پیشه می‌کردند.

 فود تیستری

 در سال‌های دور که سوء‌قصد به جان پادشاهان یک امرعادی تلقی می‌شد، تیسترها یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین شغل‌ها را داشتند. آنها کسانی بودند که قبل از پادشاه یا سلطان، غذا را میل می‌کردند تا گزندی به خاندان سلطنتی وارد نشود. در واقع تیسترها جزو معتمدترین افراد دربار بودند و معمولا پیش‌مرگ پادشاه می‌شدند. آنها همیشه بهترین و لذیذترین غذاها را میل می‌کردند و حقوق خوبی هم می‌گرفتند اما با جانشان معامله می‌کردند و این احتمال وجود داشت که قربانی توطئه و سوء‌قصد به جان پادشاه شوند. تیسترها، جزو ثابت خدمه دربار پادشاه عثمانی بودند و آنطور که در کتاب‌های تاریخی آمده بسیاری از آنها قربانی نقشه درباری‌ها برای ترور پادشاه شده‌اند و گاهی اوقات هم به‌خاطر طعم غذا مورد غضب پادشاه قرار گرفته‌اند.

 قیچی تیزکنی

در سال‌های دور، مردم روش‌های سنتی و جالبی برای تیز‌کردن چاقو ابداع می‌کردند. مثلا لبه چاقو را به پشت نعلبکی می‌کشیدند و چاقو بر اثر سایش و اصطکاک تیز می‌شد. این روش برای تیز‌کردن ساطور و کاردهای بزرگ‌تر کاربرد نداشت و به همین دلیل باید توسط افراد متخصص انجام می‌شد. در این مواقع مردم به مغازه‌های چاقو‌تیزکنی می‌رفتند و با روشی که در این تصویر می‌بینید چاقو، قیچی و ساطورها را تیز می‌کردند. فکرش را بکنید اگر چاقو تیز نباشد بسیاری از کارها مثل آشپزی و قصابی و حتی آرایشگری آسیب می‌بیند و به همین دلیل چاقو‌تیزکنی جزو شغل‌های سنتی و مهم به شمار می‌رفت. این روش از ابتدای دهه ۱۹۷۰ در انگلستان و بسیاری از کشورهای اروپایی منسوخ شده؛ چرا که چاقوهایی با آلیاژهای جدید ساخته شد که به راحتی تیز می‌شدند. علاوه بر این برای تیز‌کردن ساطور و قیچی هم دستگاه‌های پیشرفته روانه بازار شد و به این ترتیب مردم از مراجعه به چاقو تیزکن‌های سنتی بی‌نیاز شدند.

 اپراتور تلفن

اختراع وسایل ارتباط جمعی، انقلابی به پا کرد و زندگی مردم دنیا دستخوش تغییرات جدی شد. تلفن یکی از مهم‌ترین وسایل برقراری ارتباط بین مردم بود اما این کار به سادگی انجام نمی‌شد و بدون دخالت شخص سوم امکانپذیر نبود. استفاده از تلفن‌های قدیمی اصلاً کار ساده‌ای نبود و روال نسبتا پیچیده‌ای داشت. به همین دلیل شرکت‌های مخابراتی، افرادی را تحت عنوان«اپراتور» استخدام می‌کردند و کار اپراتورها این بود که ارتباط تلفنی بین مشتری‌ها را برقرار کنند. آنطور که در تاریخچه استفاده از تلفن در کشورهای اروپایی آمده از سال 1880زن‌ها کار اپراتوری را انجام می‌دادند و مدیران شرکت‌های مخابراتی برای سپردن این ماموریت به زن‌ها یک دلیل عجیب داشتند. آنها معتقد بودند که زنان بیشتر از مردان، ادب و احترام را رعایت می‌کنند و برای جلب رضایت مشتری آنها را به‌عنوان اپراتور استخدام می‌کردند. به ‌مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی، اپراتوری هم به جرگه شغل‌هایی که دیگر وجود ندارند پیوست. خدا را چه دیدید. شاید با ساخت روبات‌های پیشرفته بسیاری از شغل‌های امروزی هم به خاطره در ذهن انسان‌های معاصر بدل شوند.

 روشن‌کننده لامپ

قبل از اختراع لامپ‌های برقی و در دوره‌ای که استفاده از لامپ‌های گازی رواج داشت، عده‌ای کوچه به کوچه می‌رفتند و با وسایل مخصوص، این لامپ‌ها را روشن می‌کردند. لامپ روشن‌کن‌ها با یک میله بلند که نوک آن به مواد اشتعال‌زا آغشته بود، لامپ‌های گازی را روشن می‌کردند و وظیفه روشنی‌بخشیدن به کوچه و خیابان‌های شهر را برعهده داشتند. لامپ روشن‌کن‌ها معمولا جزو نیروهای خدماتی شهر بودند و برخلاف بیشتر مردم، کارشان با تاریکی هوا شروع می‌شد. لامپ‌های گازی هنگام خاموش‌شدن گازهای سمی متصاعد می‌کردند و به همین دلیل لامپ روشن‌کن‌ها مدام در معرض آسیب قرار داشتند. با اختراع برق و ساخت لامپ‌های برقی، چراغ کسب‌وکار لامپ روشن‌کن‌ها هم خاموش شد. این لامپ‌ها برای استفاده در خانه مناسب نبودند و فقط در معابر و خیابان‌ها از آنها استفاده می‌شد.