بحران جمعیت در پرجمعیت‌ترین کشور جهان

سرعت رشد جمعیت در پرجمعیت‌ترین کشور جهان به پایین‌ترین میزان در 70سال گذشته رسیده است. کاهش چشمگیر نرخ زادوولد و بالا رفتن سن نیروی کار، حزب کمونیست چین را با یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های اجتماعی و اقتصادی خود روبه‌رو کرده است.
براساس نتایج سرشماری سال2020 چین که سه‌شنبه گذشته اعلام شد، جمعیت این کشور با 5.38درصد افزایش نسبت به سال2019 به 1.41میلیارد نفر رسیده است. جمعیت چین نسبت به سرشماری قبلی که سال2010 انجام شده بود، فقط 72میلیون نفر بیشتر شده است. این کمترین افزایش از نخستین سرشماری دولت چین در سال1953تاکنون است. آمارها نشان می‌دهد که این کشور نتوانسته به اهدافی که در سال2016 ترسیم کرده بود، یعنی جمعیت 1.42میلیارد نفری در سال2020 دست پیدا کند.
نرخ زاد و ولد در چین برای چهارمین سال پیاپی کاهش داشته است و پیش‌بینی می‌شود این روند همچنان ادامه پیدا کند. سال گذشته تنها 12میلیون کودک در چین به دنیا آمدند که کمترین آمار از سال1961 تاکنون است‎؛ در آن سال، قحطی گسترده موجب مرگ میلیون‌ها نفر شده بود و فقط 11.8میلیون کودک متولد شدند. گفته می‌شود همه‌گیری کرونا عامل مهمی در کاهش نرخ زادوولد در سال2020 بوده است.
براساس آمار جدید، میانگین نرخ رشد سالانه جمعیت چین در طول یک دهه گذشته به 0.53درصد رسیده، درحالی‌که این میزان در دهه2000تا 2010، 0.57درصد بوده است. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده هند با پشت سر گذاشتن چین، عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان را از آن خود کند.

سیاست تک‌فرزندی
مشکلات جمعیتی چین تا حد زیادی نتیجه سیاست‌هایی است که دولت طی سال‌های گذشته اجرا کرد. این کشور سیاست تک‌فرزندی را در سال1980 برای کاهش رشد جمعیت در پیش گرفت. طبق اعلام دولت چین، اجرای این طرح از تولد 400میلیون نوزاد جلوگیری کرده است.
به گزارش نیویورک تایمز، کارشناسان معتقدند که بحران جمعیت پکن نشانه شکست سیاست‌های تنظیم خانواده حزب کمونیست است و جبران آن کار ساده‌ای‌ نیست. سن ازدواج در بین زنان تحصیلکرده بالاتر رفته؛ نرخ طلاق به‌طور مداوم از سال2003 روبه افزایش است؛ خیلی از خانواده‌ها حاضر نیستند زیر بار هزینه‌های بچه‌دارشدن و بزرگ کردن فرزند بروند. از سوی دیگر، چین کشور مهاجرپذیری نیست تا بتواند از این طریق، مشکل کاهش رشد جمعیت خود را جبران کند. چین همچنین به‌دنبال اجرای سیاست‌های تنظیم خانواده خود، با مشکل بزرگ جمعیت بالای مردان مجرد روبه‌رو است.
خیلی‌ها پیش‌بینی می‌کنند که چین برای جبران عقب‌ماندگی‌های خود به سیاست تشویق فرزندآوری رو بیاورد، اما به‌نظر نمی‌رسد این تغییر رویه کار ساده‌ای باشد. سال‌هاست که محدودیت‌ها کمتر شده و از سال2016 دولت به خانواده‌ها اجازه داده تا 2فرزند داشته باشند. سقف فرزندآوری در برخی مناطق حتی به 3فرزند هم رسیده است. با این حال، همچنان بیشتر چینی‌ها به‌دلیل مسائل مالی ترجیح می‌دهند که فقط یک فرزند داشته باشند. طبق آمار سال2020، نرخ تعداد اعضای خانوار در چین به 2.62رسیده است. نرخ کلی باروری -تعداد فرزندانی که یک زن در طول زندگی خود به دنیا می‌آورد- نیز هم‌اکنون 1.3 است. رویترز در گزارشی نوشت که سازمان ملل متحد پیش‌بینی می‌کند که روند کاهشی جمعیت چین از سال2030 آغاز خواهد شد. با این حال برخی کارشناسان معتقدند که این اتفاق خیلی زودتر و احتمالا طی امسال و سال آینده روی خواهد داد.

پیرشدن جمعیت
از سوی دیگرجمعیت چین به سرعت در حال پیر شدن است. افراد بالای 65سال هم‌اکنون 13.5درصد جمعیت چین را تشکیل می‌دهند. این میزان در سال2010، 8.9درصد بود. این درحالی است که جمعیت زیر 14سال فقط 18درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. همین افرادی که حالا به سنین بالای 65سال رسیده‌اند، در سنین جوانی و میانسالی، یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های چین بودند. تا دهه‌ها جمعیت فعالی که به درآمد کم قانع بودند، چرخ اقتصاد این کشور را می‌چرخاندند. اما این روزها در برخی مناطق، کارخانه‌ها با بحران کمبود نیروی کار روبه‌رو هستند. برخی شرکت‌ها نیز به‌دلیل اینکه نمی‌توانند نیروی انسانی جذب کنند، به استفاده از ربات رو آورده‌اند. مشکل دیگر، ضعف نظام سلامت و ارائه خدمات اجتماعی به جمعیت رو به رشد سالمند است. دولت چین قصد دارد برای کنترل مشکل پرداخت مستمری، سن بازنشستگی را در مردان به 60سال و در زنان به 50سال افزایش بدهد. تحقیقات حزب کمونیست نشان می‌دهد که درصورت ادامه سیاست‌های فعلی، صندوق بازنشستگی چین که به درآمدهای مالیاتی کارمندان متکی است تا سال2036 با کسری بودجه روبه‌رو خواهد شد. اما اینکه افراد مدت طولانی‌تری کار کنند، مشکلات خاص خود را به‌دنبال دارد؛ ازجمله اینکه خیلی از جوانان نگران هستند این طرح بازار کار را اشباع ‌کند و باعث افزایش بیکاری شود.

تهدید اقتصادی
صنایع چین مدت‌هاست که به جمعیت فعال این کشور متکی هستند. پکن با تکیه بر همین پشتوانه، سودای تبدیل‌شدن به بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی و غول صنعتی جهان را در سر پروراند. اما کاهش سرعت رشد جمعیت که احتمالا در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت، بزرگ‌ترین تهدید برای دستیابی به این هدف است.
با توجه به روند نزولی شمار نیروی کار در چین، این کشور مسیر دشواری را برای رقابت اقتصادی با کشورهای دیگر در پیش خواهد داشت. به اعتقاد خیلی از کارشناسان، مسائل جمعیتی دست‌کم در آینده نزدیک به اقتصاد چین اجازه نمی‌دهد که آمریکا را پشت‌سر بگذارد و تبدیل به بزرگ‌ترین اقتصاد جهان شود.