فرهنگ غریب دریانوردی

علیرضا برازجانی  - خبرنگار

  عبدالرسول غریبی، چهره‌ای آشنا در حوزه فرهنگی بوشهر است. او ‌زاده جفره ماهینی در بندر بوشهر است؛ مهد دریانوردان و ماهیگیران با اصالت جنوبی. او روزگار جوانی را روی قایق کوچکش با ناخدایی و ماهیگیری به پیری پیوند زده است. البته ماهیگیری تنها هنر ناخدا نیست و او از نقاشان چیره‌دست استان هم محسوب می‌شود که خودآموز این هنر را فراگرفته. ناخدا غریبی در هرجایی دستی بر آتش دارد، از مدیریت در تعاونی و اتحادیه صیادان گرفته تا نوشتن مقالات. او از احیاکنندگان آوا‌ها و نواهای دریایی مثل نی‌مه‌خوانی که در ردیف میراث فرهنگی ناملموس استان بوشهر ثبت ملی شده هم هست. کتاب 141صفحه‌ای «قهوه‌خانه ساحلی» اثر ناخدا عبدالرسول غریبی به تازگی از سوی انتشارات زمزمه‌های روشن روانه بازار کتاب شده است. گفت‌وگوی همشهری با این نویسنده بوشهری را در ادامه می‌خوانید.

«قهوه‌خانه ساحلی» چندمین اثر شماست؟
این کتاب، دومین اثرم در حوزه تاریخ و فرهنگ بوشهر محسوب می‌شود. قبل از این، کتاب «جفره ماهینی» با موضوع تاریخ و جغرافیای بندر صیادی جفره منتشر شده است که می‌توان آن را دانشنامه استان بوشهر دانست.
از کتاب «قهوه‌خانه ساحلی» کمی بیشتر بگویید؟
در این کتاب 7داستان وجود دارد که سال‌هاست دریانوردان بوشهری آنها را سینه‌به‌سینه نقل می‌کنند. این داستان‌ها بیشتر مربوط به قصه‌هایی درباره هیولای دریایی یا بوسلمه است، همچنین روایتگر حوادث و اتفاقاتی است که در مسیر دریانوردی و ماهیگیری برای صیادان و جاشوها رخ داده.
به‌نظر شما ادبیات بومی توانسته است حق مطلب را درباره دریا و دریانوردی ادا کند؟
خیر. یک عمر درگیر مسائل صنفی ماهیگیران و زندگی آنها بودم و در عرصه نویسندگی آثار بومی فعالیت کرده‌ام و معتقدم در این زمینه ضعیف عمل کرده‌ایم. به‌نظر من استادان اندیشه و ادب باید به این حوزه ورود و با توجه به گستردگی و غنای فرهنگ دریانوردی در این زمینه تحقیق کنند. با وجود همه تعلقات فرهنگی که قلم به‌دستان ما به جامعه دریانوردی و ماهیگیری دارند، این فرهنگ در آثار مکتوب غریب بوده است.
کدام بخش از دریانوردی می‌تواند در ترویج و اشاعه فرهنگ بومی استان ساحلی بوشهر بیشتر مورد‌توجه قرار‌بگیرد؟
بخش فرهنگ دریا و دریانوردی، غنی، پرسوژه، تاریخی و با عقبه‌ای مملو از نوستالژی جذاب است که کمی وقت، انگیزه و تلاش مضاعف می‌تواند آن را منعکس کند. متأسفانه امروز به‌دلیل غفلت، منابع گسترده‌ای از سرمایه‌های تحقیقاتی را به‌دلیل درگذشت ناخدایان اقیانوس‌پیما از دست داده‌ایم که جبران‌ناپذیر است.
صنعت سینما و تئاتر چقدر می‌تواند در معرفی این فرهنگ غنی دریانوردی نقش داشته باشد؟
بنادر و سواحل پشتوانه عظیمی از اتفاقات، داستان‌ها و باورهای دریایی دارند که پرداختن به آن می‌تواند علاوه بر حفظ تاریخ دریانوردی، جامعه و مردم را بیشتر در جریان کار پرزحمت صیادان قرار دهد. صنعت سینما و تئاتر می‌تواند به مبارزه مردم ساحل‌نشین با طبیعت خشمگین دریا هم اشاره کنند.
آیا تلاشی در این زمینه شده است؟
 ایرج صغیری(نویسنده و کارگردان)همیشه دغدغه این موضوع را داشته است و عبدالحسین‌کنین (نویسنده و دریانورد)‌که خود با دریا در‌ارتباط بود هم علاقه‌مند به این حوزه بود.
چرا این تلاش‌ها آنطور که باید و شاید نتیجه‌ای نداشته است؟
مشکل اصلی شاید دست خالی هنرمندان برای ورود به این حوزه است. با کمال تأسف شاهد هستیم کسانی که در جوار کشور ما دارای تاریخ دریا و دریانوردی نبوده‌اند با تامین هزینه مالی برای خود فیلم و تاریخ دریایی می‌سازند و سندباد ایرانیان و ناخدا ابن ماجد کنگی را به نام خود مصادره می‌کنند. این غفلت، نابخشودنی است. حتی شهرداری‌های ما در مبلمان شهری بندر نیز به این نکته مهم بی‌توجه یا کم‌توجه بوده‌اند.
به‌نظر شما که در حوزه دریانوردی سابقه طولانی دارید و به‌دنبال احیای سنت‌ها و رسوم دریانوردی قدیم هستید، چگونه می‌توان از ظرفیت بی‌نظیر جاذبه‌ها و فرهنگ دریانوردی و ماهیگیری در توسعه شهری استفاده کرد؟
گردشگری دریایی بر اساس امکانات قدیم مثلا ساخت شناوری بزرگ با بادبان‌های ناخدایان گذشته بسیار مؤثر است یا توجه به ورزش‌های آبی قطعا مروری بر زندگی و نشاط دریایی مردم گذشته خواهد بود. ایجاد طرح‌های عمرانی ساحلی بر مبنای فرهنگ و جاذبه‌های دریایی هم راهی به‌سوی تعمیم فرهنگ دریایی است. مگر جذب توریست‌های داخلی به سمت سواحل خودی به جای دوبی کار شاقی است؟ قطعا فقط تخصص بومی و نگاه دریایی می‌خواهد.

مکث
هدف از نگارش کتاب

ناخدا عبدالرسول غریبی:‌ در کتاب «قهوه‌خانه ساحلی» بیشتر پیگیر آن بودم که انگیزه‌ای برای اهل قلم ایجاد کنم تا در زمینه بهره‌گیری از منابع مردمی و تحقیقات میدانی و غور در فرهنگ بکر دریانوردی تلاش کنند. متأسفانه فرصت غنی و قدیمی این حوزه کم‌کم از دستمان خارج می‌شود. البته اخیرا شنیدم که استاد عزیز جناب آقای دکتر غلامحسین نظامی درصدد تدوین مطالب و مستنداتی از دریا و دریانوردی هستند که امیدوارم موفق باشند.