پکن، بهترین خواهرخوانده تهران

سبا ثروتی ـ روزنامه‌نگار

شباهت، شاید مهم‌ترین شاخصه برای ایجاد رابطه خواهرانه میان شهرهای جهان باشد. کافی است به یکی از شهرهایی که با تهران یا هر شهر دیگری در ایران رابطه خواهرخواندگی دارند سفر کرده باشید. برای مثال اگر به اشتباه در یکی از روزهای داغ تابستان گذرتان به شهر بوداپست افتاده باشد و در ترافیک خیابان‌های باریک آن گیر افتاده باشید، آلودگی و بوی اگزوز اتوبوس‌ها، گرما، آلودگی صوتی و صدای بوق و فریاد رانندگان در دم پرتابتان می‌کند وسط یک روز گرم مردادی در دل خیابان‌های شهر تهران. بوداپست به همان اندازه شلوغ و پرهیاهو و در بیشتر موارد آلوده است که تهران. اگرچه نباید دیدنی‌های تاریخی و هنری این شهر را نادیده گرفت، همانطور که تهران مالک گنجینه‌ای تاریخی و فرهنگی است. همچنین نباید فراموش کرد علاوه بر تشابه ظاهری، شبات‌های فرهنگی، سیاسی و حتی ایدئولوژیک یا داشتن سمبل‌های مشابه می‌توانند روند خواهرخواندگی شهرها را سرعت ببخشند. هدف از امضای پیمان خواهرخواندگی میان شهرهای مختلف جهان عموما بهبود روابط فرهنگی و انسانی، سرعت بخشیدن به توسعه پایدار شهرها، ارتقای گردشگری میان دو شهر و تبادل اطلاعات در حوزه مدیریت شهری است که به مورد تهران و خواهرانش به‌ندرت می‌توان شکل تحقق یافته این اهداف را مشاهده کرد.

قدمت خواهرخواندگی شهرها به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. پس از جنگ جهانی دوم در سال 1945 امضای قرارداد خواهرخواندگی شهرها با هدف ایجاد رابطه دوستانه و ایجاد درک متقابل میان فرهنگ‌های مختلف و برقراری و احیای صلح میان دشمنان سابق و همچنین همفکری برای حل معضلات شهری آغاز شد. اگرچه براساس مدارک و اسناد سازمان جهانی شهرهای خواهرخوانده، نخستین پیمان خواهری میان دو شهر به نام تولدو، یکی در اسپانیا و دیگری در آمریکا در سال 1931 بسته شده است. خواهری شهرها درواقع نوعی توافقنامه قانونی یا اجتماعی میان دو موقعیت است که از نظر جغرافیایی یا سیاسی مجزا از یکدیگر هستند تا روابط تجاری ازجمله گردشگری و روابط فرهنگی این دو موقعیت بهبود پیدا کند. این پیمان هیچ تعهدی برای طرفین قرارداد ایجاد نمی‌کند و نوعی پیمان همکاری در فضایی غیرحقوقی و غیررسمی به شمار می‎رود. تا سال 2000 پیوند خواهری با هدف ایجاد روابط تجاری بین‌المللی و استراتژیک میان شهرها رواج زیادی پیدا کرد. اگرچه ایجاد پیمان خواهری میان شهرها گاه با اهداف کاملا سیاسی انجام می‌گیرند. برای مثال در سال 2013 میان دو شهر دیوندیوش در مجارستان و شوشی در آذربایجان پیمان خواهری بسته شد که براساس آن مجارستان شوشی را قانونا به‌عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت می‌شناخت، اگرچه این شهر تا سال 2020 تحت سلطه نیروهای ارتش ارمنستان بود. به‌گفته سازمان جهانی شهرهای خواهرخوانده، روابط خواهری میان شهرها منفعتی دوجانبه و فراتر از تبادل‌های سنتی برای جوامع خواهد داشت و قادر خواهد بود کیفیت زندگی را در هر نقطه‌ای جوامع بهبود بخشد.

خواهرخواندگی و دیپلماسی شهری
عقد پیمان خواهرخواندگی میان شهرها اصلی حیاتی برای تقویت دیپلماسی شهری است که در موازات با دیپلماسی دولتی در حرکت است و در نهایت قرار است به واسطه تعامل با دیگر شهرها و سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی و گسترش ارزش‌ها و هنجارها به بهبود روابط میان ملت‌ها و کشورها منجر شود. تهران در دوره‌های مختلف مدیریت شهری در این حوزه اقدامات فراوانی انجام داده است و با احتساب شهر ماناگوآ که در دی‌ماه سال  99 به‌عنوان خواهرخوانده جدید تهران معرفی شد، نزدیک به 22خواهرخوانده دارد. شهر ماناگوآ پایتخت نیکاراگوئه است. دوطرف قرارداد هدف از امضای قرارداد تهران با پایتخت نیکاراگوئه را همبستگی، همکاری و انتقال تجارب به‌ویژه در حوزه توسعه شهری و همچنین افزایش دوستی و نزدیکی میان دو شهر عنوان کردند. از آنجایی که پیمان‌های خواهرخواندگی هیچ التزام و تعهد حقوقی یا سیاسی در خود ندارد، بیشتر پیمان‌های خواهرخواندگی تهران هم فراتر از پیمانی کاغذی نرفته است و ردپای چندانی از این پیمان‌ها جز لیستی از اسامی شهرهای خواهرخوانده یا خیابان‌هایی به نام شهرهای خواهر تهران به جا نمانده است: سئول، لس‌آنجلس، بیشکک، پکن، هاوانا، پرتوریا، مسکو، کاراکاس، منسک، سارایوو، صنعا، خارطوم، قدس، برازیلیا، دوشنبه، مانیل، بغداد، کابل، آنکارا، تفلیس، بوداپست و به‌تازگی ماناگوآ.

اولین‌ها
سئول نخستین شهری است که در سال 1351 به‌عنوان خواهرخوانده تهران انتخاب شد و به این ترتیب خیابانی به نام تهران در منطقه تجاری و گران‌قیمت گنگنم سئول و خیابانی به نام سئول در تهران نامگذاری شدند. روابط میان دو شهر تا همین چند سال پیش و پیش از آغاز تحریم‌های دوباره آمریکا علیه ایران، بسیار دوستانه و نزدیک بود اما مکدر شدن روابط دو دولت برسر اموال بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی، بر روابط دو شهر هم تأثیر گذاشت. پس از انقلاب، بیشکک نخستین شهری است که طی پیمانی که در سال 1373 بسته شد، به سومین خواهرخوانده تهران تبدیل شد. از آن زمان تا به امروز مشکلاتی که به واسطه تحریم‌های طولانی مدت و در سال‌های اخیر به واسطه خروج آمریکا از برجام برای روابط ایران با دیگر کشورهای جهان رخ داد، بر دیپلماسی شهری و روابط مدیران شهری با یکدیگر هم تأثیر گذاشته است؛ زیرا پیمان‌های خواهرخواندگی همواره تحت‌تأثیر شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده‌اند و رونق و رکود این روابط بر ضعف و استحکام دیپلماسی شهرها هم تأثیرگذار بوده است. از این‌رو شاید درحال حاضر بهترین شهر خواهرخوانده تهران، به واسطه روابط دوستانه و پررونق دولت‌های ایران و چین، شهر پکن باشد.

خواهران هفت ساله
تهران و پکن از سال 1392 طی قراردادی میان محمدباقر قالیباف و وانگ آنشون، شهرداران وقت دو شهر، خواهرخوانده یکدیگر شدند. از آن سال تا به امروز روابط گرم و صمیمانه میان دو کشور، روابط دو شهر را هم تقویت کرده است و مدیران شهری مشابه مدیران سیاسی در دو شهر رابطه‌ مستحکم با یکدیگر را حفظ کرده‌اند. در دوران همه‌گیری کرونا شهرداری تهران به واسطه نمایش پیامی روی برج میلاد تهران با مردم چین و پکن ابراز همدردی کرد و شهرداری پکن هم در راستای کمک به تهران برای مقابله با همه‌گیری 30تن اقلام ضروری بهداشتی را تحویل شهرداری تهران داد. همچنین در آبان سال 99 تهران به‌عنوان یکی از خواهرخوانده‎های پکن در نشستی مجازی با حضور 26شهر خواهرخوانده پکن شرکت کرد، نشستی که با هدف تبادل نظر و اطلاعات مدیران شهری درباره روش‌های پیشگیری، کنترل و مبارزه با ویروس کرونا برگزار شد.

آنکارا و خواهران اروپایی تهران
تهران و آنکارا هم در سال 1392 و در دوران مدیریت محمدباقر قالیباف رابطه خواهرخواندگی خود را آغاز کردند. ملیح گوکچک شهردار وقت آنکارا هدف از امضای این قرارداد را افزایش ارتباطات شهری، افزایش تعاملات و مناسبات شهری و تبادل اطلاعات و تجربیات در حوزه مدیریت و توسعه شهر عنوان کرد. بغداد دیگر شهر نزدیک به ایران است که در سال 1396 با هدف گسترش مناسبات با تهران طی قراردادی به خواهرخوانده تهران تبدیل شد.
بوداپست و سارایوو درحال حاضر تنها خواهرخوانده‌های اروپایی تهران به شمار می‌روند. البته اگر تفاهمنامه همکاری و دوستی میان دو شهر تهران و پاریس و خواهرخواندگی خطوط راه‌آهن تهران و پاریس را درنظر نگیریم. پیمان خواهرخواندگی تهران با بوداپست در سال 1394 و با سارایوو در سال 1395 به امضا رسید. از آنجایی که اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مشترک فرهنگی یا هنری یا بهداشتی و حتی اجرای طرح‌های مشترک در حوزه توسعه شهری ازجمله نشانگرهای تأثیرگذاری پیمان‌های خواهرخواندگی در میان شهرهاست، جز مواردی خاص مانند رابطه حال حاضر پکن و تهران، می‌توان با اطمینان گفت که پیمان‌های شهری امضا شده میان تهران و دیگر شهرها، شاید به‌دلیل وجود مستمر تحریم‌های بین‌المللی و شاید به‌دلیل بی‌میلی و ‌همکاری نکردن مدیران شهری، در حد پیمانی روی کاغذ باقی مانده‌اند و نتوانسته‌اند اهدافی مانند توسعه صنایع، اقتصاد و گردشگری شهری، بهبود روابط مدیران شهری و به‌طور کلی ارتقای دیپلماسی شهری را که خواهرخواندگی شهرها دنبال می‌کند، اجرایی سازند.