هوای کوهپایه‌ای و تنوع گونه‌های گیاهی، زیستگاهی مناسب در شمال شهر برای پرندگان فراهم آورده است
پرندگان سعدآباد
شهره کیانوش راد
اقلیم کوهپایه‌ای، جاری شدن رودخانه پرآب دربند در محوطه سعدآباد، پوشش گیاهی غنی و درختان بلندقامت در مجموعه سعدآباد زیستگاه امنی را برای‌گونه‌های متنوع پرندگان فراهم کرده است. «معصومه رضوان فر» مسئول مرکز مطالعات باغ‌موزه سعدآباد می‌گوید: «در مجموعه سعدآباد ۵۵گونه پرنده شناسایی شده که در پوشش جنگلی و قسمت‌هایی که دره‌های پر آب و نهرها جاری است، لانه‌گذاری و زادآوری دارند. شرایط استثنایی این مجموعه باعث می‌شد تا در فصول مختلف پرندگان مهاجر بسیاری به سمت سعدآباد پرواز کنند.» به گفته رضوان‌فر، پرندگان سعدآباد به ۳ بخش بومی، مهاجر و عبوری تقسیم می‌شوند. مرکز مطالعات باغ‌موزه از سال ۱۳۹۲ فعالیت خود را با هدف انجام پژوهش‌های علمی و مطالعه تنوع زیستی در مجموعه سعدآباد شروع کرد و همزمان پژوهش و عکاسی پرنده‌ها توسط «قاسم چابک» انجام شد.
پری شاهرخ
۲۴ سانتیمتر طول دارد. خجالتی و هم اندازه توکاست. هنگام مهاجرت بیشتر از آنکه دیده شود صدایش شنیده می‌شود. در پرواز، دم نسبتاً کوتاه به نظر آمده و شبیه دارکوب‌ها پروازش اندکی موجی شکل است که بر اثر کج گردن آرام بال‌ها حالت پروازش تغییر می‌کند. روی شاخه‌ها و معمولاً روی نوک درخت می‌نشیند و میان شاخ و برگ‌ها پنهان می‌شود. این پرنده درخت زی است و در بوستان‌ها، جنگل‌های با درختان پهن برگ، میوه‌زارهای کهن و سواحل رودخانه‌ها به سر می‌برد و به ندرت در فضای باز دیده می‌شود و لابه‌لای شاخه‌های افقی درختان به‌صورت آویزان آشیانه می‌سازد. در ایران تابستان‌ها فراوان است و به‌صورت مهاجر عبوری در همه جا دیده می‌شود.
سارگپه جنگلی
۵۰ تا ۵۷ سانتیمتر طول بدنش و رنگ پر و بال در این پرنده خیلی متنوع است. سطح پشتی آن قهوه‌ای پررنگ و سرش خاکستری است. سطح شکمی پر از نقوش دالبری قهوه‌ای پررنگ و گاهی کاملاً قهوه‌ای یکدست است. از لارو زنبورها و گاهی موش، پرندگان کوچک و تخم پرندگان تغذیه می‌کند. این پرنده اغلب در حاشیه جنگل‌ها یا نواحی باز وسط جنگل‌ها به‌خصوص درختان برگ‌ریز به سر می‌برد. در ایران اغلب به‌صورت مهاجر عبوری در شمال و غرب ایران به وفور دیده می‌شود.
پیغوی کوچک
پرنده ماده ۳۳ سانتیمتر و پرنده نر ۲۹ سانتیمتر طول دارد. پرنده نر شبیه قرقی است؛ با این تفاوت که دمش کوتاه‌تر و انتهای آن گردتر است. این پرنده ۲ نژاد دارد که در‌نژاد ایرانی، پرنده نر دارای روتنه خاکستری کمرنگ با انتهای بال‌های تیره و زیر تنه سفید کرمی است. این پرنده در بیابان‌ها و شیب‌های درخت‌دار و مناطق جنگلی که درخت‌های پراکنده‌ای دارد به سر می‌برد و روی درختان آشیانه می‌سازد. در ایران به‌صورت مهاجر تابستانی، درشمال و شمال شرقی و در زمستان در جنوب‌شرقی و جزیره قشم نیز دیده می‌شود.
دم جنبانک ابلق
۱۸ سانتیمتر طول دارد و به واسطه پر و بال سیاه و سفیدش به آسانی از سایر دم جنبانک‌ها متمایز می‌شود. دم جنبانک ابلق در مناطق باز، اغلب نزدیک جوامع انسانی، شهرها و بوستان‌ها و کشتزارهای آبیاری شده و کنار رودها به سر می‌برد و در سوراخ دیوارها، پل‌ها و دیواره ساحلی رودخانه‌ها تولید مثل می‌کند. در ایران بومی و فراوان است و تعداد فراوانی نیز به‌صورت مهاجر، زمستانی به ایران وارد می‌شوند.
دلیجه کوچک
۲۸ تا ۳۳ سانتیمتر، طول و شباهت بسیار با دلیجه دارد. اما اندکی کوچک‌تر و لاغرتر است و بال‌هایش اندکی باریک‌تر و کوچک‌تر با رنگ روشن‌تر و بال زدن‌های سریع‌تر است. این پرنده معمولاً از حشرات در حال پرواز تغذیه می‌کند. دلیجه در باغ‌های قدیمی و دره‌های سنگی به سر می‌برد و به‌صورت گروهی در سوراخ‌های دیوارها و شکاف صخره‌ها، همراه با کبوترها و گنجشک‌ها آشیانه‌سازی و تولید مثل می‌کند. در ایران خصوصاً تابستان‌ها فراوان است.
