واکسیناسیون با واکسن ایرانی؛ احتمالا خرداد

آرام محمدی ـ روزنامه‌نگار

تاکنون مرحله نخست واکسیناسیون کادر بهداشت و درمان ایران انجام و مرحله عمومی واکسیناسیون با شروع از سالمندان آغاز شده است. طبق سند ملی واکسیناسیون کشور، واکسیناسیون افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای در اولویت بعدی قرار دارد. در فاز سوم واکسیناسیون، افراد حاضر در مراکز تجمعی ازجمله پادگان‌ها، زندان‌ها، گرمخانه‌ها و مددجویان کمپ‌های ترک اعتیاد قرار می‌گیرند. فاز نهایی، تزریق واکسن به سایر افراد جامعه براساس اولویت سنی است. طبق گفته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، واکسیناسیون عمومی کرونا با جمعیتی حدود 40میلیون نفر از مهرماه با تولید انبوه واکسن‌های داخلی آغاز می‌شود. ترتیب آماده‌سازی واکسن‌های ایرانی به این صورت پیش‌بینی شده است: 

واکسن سوبرانا
واکسن بر پایه پروتئین نوترکیب «سوبرانا» تولید مشترک انستیتوپاستور ایران و انستیتوواکسن فینلی کوباست. پیش از این، این دو کشور در ساخت واکسن هپاتیت B همکاری داشته‌اند. در روش تولید این واکسن، از پروتئین‌های تاج ویروس کرونا برای تحریک دستگاه ایمنی استفاده می‌شود. این پروتئین‌ها در مرحله بعد با سم غیرفعال کزاز که یک آنتی‌ژن قوی برای تولید آنتی‌بادی در بدن است، ترکیب می‌شود. مکانیسم واکسن سوبرانا مشابه واکسن نوواکس است که طبق نتایج ثبت‌شده، میزان اثربخشی آن دربرابر ویروس کرونا 96درصد، و دربرابر واریانت انگلیسی نیز 86.3درصد است. درحال‌حاضر این واکسن در مرحله سوم کارآزمایی بالینی قرار دارد. پیش‌بینی شده که واکسن پاستور از اواخر اردیبهشت دردسترس قرار می‌گیرد.

واکسن کووایران برکت
واکسن شرکت شفا فارمد با نام «کووایران برکت» نیز در فاز نهایی مطالعات بالینی قرار دارد و تا این مرحله هیچ عارضه‌ای در جمعیت داوطلبان دریافت‌کننده آن گزارش نشده است. در روش تولید این واکسن، از ویروس ضعیف یا کشته‌شده برای تحریک سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود. طبق اعلام دکتر حامد حسینی، مدیر مرکز کارآزمایی بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران، کارایی واکسن کووایران برکت طبق مطالعات بالینی انجام‌شده بسیار بالاست و روی ویروس جهش‌یافته انگلیسی نیز مؤثر است. نمونه‌های مشابه این واکسن در کمپانی‌های سینوفارم و سینوواک چین و باهارات هندوستان استفاده می‌شود. درحال‌حاضر، جمعیت‌های بزرگی در کشورهایی ازجمله کشورهای حوزه خلیج‌فارس، ترکیه، آمریکای جنوبی، برزیل و چین در مرحله استفاده از محصولات این کمپانی‌ها هستند. پیش‌بینی شده که  واکسم کووبرکت در خرداد ماه آماده بهره‌برداری خواهد بود.

واکسن‌های فخرا و کووپارس 
واکسن فخرا از سوی سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی (سپند) وزارت دفاع در مرحله انجام مطالعات بالینی است و پیش‌بینی شده درصورتی‌که مجوز وزارت بهداشت را کسب کند، مردادماه به تولید انبوه می‌رسد. واکسن نوترکیب پروتئین اسپایک کووید- 19 محصول مؤسسه سرم‌سازی رازی دیگر واکسن ایرانی است که قرار است بخشی از بار واکسیناسیون عمومی را برعهده گیرد. مکانیسم ساخت این واکسن نیز مشابه واکسن نوواکس است. عملکرد واکسن «کووپارس» طبق گفته دکتر مسعود سلیمانی، از اعضای تیم سازنده این واکسن، به این صورت است که قسمت‌های خاصی از پروتئین ویروس شناسایی و نمونه شناسایی‌شده بدون برداشت از خود ویروس در محیط دیگری خارج از سلول ترکیب شده و در قالب واکسن به افراد تزریق می‌شود. در این روش نمونه‌هایی از هزاران ژن موجود در ویروس جدا و به بدن برای ساخت آنتی‌ژن تزریق می‌شود. طبق گفته کارشناسان مؤسسه رازی، این واکسن سه‌مرحله‌ای کاملاً بدون خطر است و دوز اول و دوم آن تزریقی است و با تزریق این دو دوز ایمنی در بدن فرد ایجاد می‌شود، اما دوز سوم واکسن به‌صورت استنشاقی استفاده می‌شود تا فرد دیگر حتی ناقل ویروس هم نباشد. پیش‌بینی شده است که تزریق عمومی با واکسن کووپارس از اوایل شهریورماه صورت گیرد.

واکسن‌های شرکت‌های دانش‌بنیان
در میان شرکت‌های ساخت واکسن داخلی کرونا، چند شرکت دانش‌بنیان ازجمله 2شرکت درمان‌گستر رِناپ و شرکت هوم ایمن ‌زیست‌فناور نیز تحت حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در حال ساخت واکسن کرونا هستند. روش ساخت واکسن شرکت رناپ بر پایه پلتفرم mRNA  است. واکسن‌های با پلتفرم mRNA مانند واکسن‌های معروف فایزر و مدرنا انعطاف‌پذیری بالایی در برابر تغییرات ژنتیک ویروس‌ها دارند. این واکسن‌ها مانند یک پیام‌رسان با ورود به سلول، فرمان ساخت بخشی از ویروس بیماری‌زا را صادر می‌کنند و درنتیجه در بدن، آنتی‌بادی علیه ویروس ترشح می‌شود. پروژه واکسن کرونای شرکت هوم ایمن زیست فناور نیز بر پایه آدنوویروس (ویروس بدون غشای لیپیدی) و مشابه تکنولوژی واکسن آسترازنکا و جانسون و جانسون است. این شرکت‌ها در حال انجام مطالعات بالینی هستند.