رشد 27درصدی تعداد زنان سرپرست خانوار

آمارها از رشد 27درصدی تعداد زنان سرپرست خانوار حکایت دارد. این موضوع در شرایطی که بازار کار زنان ایران که زیر ضربات سنگین تحریم و به‌ویژه کرونا، در 15‌ماه گذشته به‌شدت تخریب شده، زنگ خطری بزرگ را به صدا درآورده است؛ تا جایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در تازه‌ترین گزارش خود افزایش پدیده خانوارهای دارای سرپرست زن را یک معضل اجتماعی معرفی کرده و تأکید می‌کند: این گروه از زنان اغلب با عوامل آسیب‌زایی همچون تبعیض‌های فرهنگی، ضعف دسترسی به فرصت‌های شغلی، بیسوادی یا کم‌سوادی، نداشتن درآمد مستمر و مشکلات روحی و روانی مواجه هستند که درصورت حمایت نشدن، هزینه‌های بیشتری را به جامعه تحمیل می‌کنند.
این وزارتخانه از ناهماهنگی بین دستگاه‌های مرتبط با زنان سرپرست خانوار و محدودیت منابع مالی دولت به‌عنوان 2مشکل جدی زنان سرپرست خانوار یاد می‌کند و می‌گوید: در تمام برنامه‌ریزی‌ها باید به سطح اقتصادی خانوارهای دارای سرپرست زن توجه شود. از سوی دیگر پدیده زنان خودسرپرست شامل زنان بیوه، مطلقه یا همسران مردان مهاجر، متواری، زندانی، مفقودالاثر و... و دخترانی که هرگز ازدواج نکرده‌اند، هم در حال افزایش است که باید برای کم کردن از مشکلات آنها تدبیری جدی اندیشیده شود تا جلوی آنچه زنجیره آسیب‌های اجتماعی خوانده شده گرفته شود.

نگاهی به آمارها
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در آخرین گزارش خود اعلام کرده از 83میلیون و 75هزار جمعیت ایران، 50.6درصد آن را مردان و 49.4درصد را زنان تشکیل می‌دهد. طبق این آمار در بازه زمانی 8ساله 90تا 98درصد رشد جمعیت مردان بیش از زنان بوده است.
 براساس این گزارش، تعداد مردان سرپرست خانوار از 18میلیون و 360هزار نفر در سال90 به 22میلیون و 168هزار نفر در سال98 رسیده، درحالی‌که در این مدت تعداد زنانی که خرج خود و خانواده تحت سرپرستی‌شان را تامین می‌کردند از 2میلیون و 773هزار نفر در سال90 به 3میلیون و 517هزار نفر افزایش یافته است.  این آمارها نشان می‌دهد در یک بازه زمانی 8ساله که ایران در بیشتر سال‌های آن با رشد منفی اقتصادی، به‌ویژه بر اثر تحریم‌ها مواجه بوده، رشد خانوارهای دارای مردان سرپرست خانوار 20.6درصد بوده، درحالی‌که خانوارهای دارای زنان سرپرست خانوار و خودسرپرست، رشدی 27درصدی داشته است. در چنین وضعیتی مردانه شدن بازار کار ایران و افزایش نرخ بیکاری در بین زنان، بر اثر شیوع کرونا و تشدید تحریم‌ها در 2سال گذشته، تهدیدی جدی است که معیشت و سلامت خانوارهایی را که زنان وظیفه امرار‌معاش آن را عهده ‌دارند، تحت‌تأثیر منفی قرار داده است.
همشهری پیش از این با بررسی وضعیت بازار کار ایران در ۵ سال منتهی به سال99 گزارش داده بود؛ روند بهبود این بازار که از اواسط دهه۹۰ آغاز شده بود، یکباره در دوره کرونا معکوس شده و فقط در عرض یک سال، نرخ مشارکت اقتصادی ۲.۱درصد کاهش یافته، در این دوره پاندمی کرونا مشاغل زنان را هدف گرفته و شیوع کرونا، ضمن کاهش شاغلان و متقاضیان شغل، چهره بازار کار ایران را نیز مردانه‌تر کرده است.

رشد 1.4برابری زنان خودسرپرست
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار می‌گوید: نسبت زنان سرپرست خانوار به کل سرپرست خانوار، از 13.1درصد در سال97 به 13.7درصد در سال98 رسیده که رشدی 7درصدی را تأیید می‌کند. نسبت زنان خودسرپرست به زنان سرپرست خانوار از 37.3درصد در سال90 به رقم 41.5درصد در پایان سال98 رسیده، به این معنا که رشد تعداد زنان خودسرپرست در بازه زمانی 8ساله، یعنی از سال90تا 98، معادل 41.4درصد برآورد می‌شود، این ارقام، از 1.4برابر شدن تعداد زنان خودسرپرست حکایت دارد. توجه داشته باشیم، زنان خودسرپرست شامل زنان و دختران مجرد، که با خانواده خود زندگی می‌کنند، اما درآمد مستقل دارند، نمی‌شود. تازه‌ترین آمارهای رسمی، نشان می‌دهد؛ در سال90 به ازای هر 100سرپرست مرد خانوار، 15زن سرپرست خانوار وجود داشته، در پایان سال98 این نسبت به 16نفر رسیده است.

آمارها نشانه چیست؟
آمارهای رسمی می‌گوید نسبت زنان به مردان سرپرست خانوار در سال98، یعنی تا قبل از اوج‌گیری پاندمی کرونا، 13.7درصد بوده، این نسبت در استان‌های سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران و گیلان در شمال ایران رکورد شکسته و به 20.1درصد رسیده و پس از آن استان‌های همدان، خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی، زنجان، اردبیل، خراسان رضوی، گلستان، کرمان، فارس، کرمانشاه، قزوین، البرز و آذربایجان شرقی قرار دارند.
طبق داده‌های آماری، کمترین نسبت زنان سرپرست خانوار به استان آذربایجان غربی با 9.9درصد، کردستان 10.1درصد و هرمزگان 10.8درصد مربوط می‌شود. افزون بر اینها در 9استان خراسان جنوبی، یزد، گیلان، مازندران، قزوین، آذربایجان شرقی، مرکزی، زنجان و البرز بیش از نیمی از جمعیت زنان؛ سرپرست خانوار یا خودسرپرست تک‌نفره هستند. در 15استان نسبت زنان خودسرپرست در مقایسه با زنان سرپرست خانوار بالاتر از نسبت آن در کشور(به میزان 41.5درصد) است. همچنین در بین استان‌های ایران، اردبیل، قم و قزوین به‌ترتیب بیشترین و هرمزگان، لرستان و تهران کمترین درصد زنان خودسرپرست را در بین کل خانوارهای خودسرپرست به‌خود اختصاص داده‌اند.

بازار کار زنان سرپرست خانوار
وزارت کار گزارش می‌دهد جمعیت فعال زنان سرپرست خانوار در طول سال‌های90تا 98 از 356هزار و 117نفر به 439هزار و 985نفر افزایش یافته که رشدی 23.6درصدی را نشان می‌دهد؛ با این حال جمعیت شاغل زنان سرپرست خانوار از 339هزار و 284نفر به 417هزار و 566نفر رسیده که رشدی 23.1درصدی را روایت می‌کند. آمارهای رسمی، نرخ بیکاری زنان خودسرپرست خانوار را در سال 98معادل 5.1درصد و در بین زنان خودسرپرست 6.5درصد برآورد کرده است.
طبق این آمار، بالاترین نرخ بیکاری در بین زنان سرپرست خانوار مربوط به استان‌های بوشهر 17.5درصد، البرز 14.8درصد و سیستان و بلوچستان 13.8درصد بوده است، در مقابل نرخ بیکاری زنان سرپرست خانوار در استان‌های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، اردبیل، ایلام، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، زنجان، سمنان، فارس، قزوین، کردستان، کرمان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و یزد صفر برآورد شده است.

ترکیب زنان سرپرست خانوار
طبق این گزارش، بیشترین درصد زنان خودسرپرست هرگز ازدواج نکرده، به‌ترتیب مربوط به استان‌های بوشهر 18درصد، خوزستان 12.3درصد، هرمزگان 11.2درصد و کمترین هم مربوط به استان‌های مازندران و قم (صفر درصد) و گلستان 6دهم درصد بوده است.
شاخص نسبت زنان سرپرست خانوار به کل سرپرست خانوار برحسب گروه‌های سنی هم نشان می‌دهد: در سال98 بیشترین درصد زنان سرپرست خانوار به‌ترتیب مربوط به رده‌های سنی کمتر از 15سال و پس از آن مربوط به زنان 70تا 74ساله بوده و کمترین هم به گروه‌های سنی 30تا 34ساله و 25تا 29ساله اختصاص دارد؛ آماری که نمایانگر این واقعیت است که در سال98 تعداد 498دختر زیر 15سال مسئولیت سرپرستی خانواده خود را داشته‌اند.