چالش مشارکت سیاسی در ماراتن 1400
براساس نظرسنجی ایسپا تنها 26.1درصد مردم اخبار و مباحث مربوط به انتخابات را دنبال می‌کنند
9روز دیگر ثبت‌نام داوطلبان سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری آغاز می‌شود. در کنار تشدید رقابت‌ها میان داوطلبان برای مورد اجماع واقع‌شدن میان جریان‌های سیاسی، نرخ و میزان مشارکت مردم در انتخابات یکی از موضوعات پربحث این ایام است؛ به‌ویژه اینکه انتخابات پیشین در سال۹۸ برخلاف تمام پیشبینیهای مجریان و ناظران پایین‌ترین سطح مشارکت ادوار انتخاباتی را در رقابت‌های مجلس یازدهم رقم زد. بنا بر اعلام وزارت کشور۴۲.۵۷درصد افراد واجد شرایط رأی دادن در این انتخابات، پای صندوق‌های رأی آمدند و در تهران این آمار 22درصد بود. اعداد و ارقامی که برای نخستین‌بار دغدغه مشارکت انتخاباتی را ایجاد کرد. (میانگین مشارکت مردم در انتخابات 10دوره گذشته مجلس شورای اسلامی حدود ۶۱ درصد بوده است.)
حال هم در آستانه کارزار انتخابات 1400با پیشبینیها و نظرسنجیهای انتخابات ریاستجمهوری سیزدهم شرایط تغییر چندانی با انتخابات ۲سال قبل نکرده است و همچنان اکثریت مردم اخبار مربوط به انتخابات را دنبال نمیکنند و تنها ۳۲.۸درصد آنان براساس آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران معتقدند با تغییر دولت وضعیت کشور بهتر می‌شود. تا فروردین۱۴۰۰ نیمی از مردم از زمان برگزاری انتخابات در ۲۸خردادماه امسال نیز خبر نداشتند. پیمایش‌ها و نظرسنجیهای داخلی با توجه به تجربه حداقل یک دور انتخابات قبلی کشور برآوردهای دقیق و قابل اعتنایی را از میزان مشارکت انتخاباتی ارائه نمیکنند. نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما میزان تمایل به مشارکت حتمی را 32.2درصد در دی‌ماه سال گذشته اعلام کرده بود؛ درحالی‌که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، ایسپا در بهمن‌ماه این آمار را 43.6درصد و در اسفندماه کمی بیش از 42درصد اعلام می‌کند.
در آخرین انتخابات ریاستجمهوری که در سال1396انجام شد، ایسپا توانست با خطای کمتر از یک‌درصد نتیجه انتخابات را پیش‌بینی کند که این خطا در انتخابات مجلس یازدهم در سال1398به حدود 10درصد رسید. ایسپا در آخرین نظرسنجیهای انتخابات مجلس یازدهم که یک هفته قبل از انتخابات انجام شده بود، برآورد کرده بود نرخ مشارکت حدود ۵۲درصد است. عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان ۳۰بهمن همان سال در نشست خبری پیش‌بینی کرده بود مشارکت خوبی داشته باشیم و بعد هم افزوده بود: «همیشه میانگین مشارکت مردم کمتر از ۵۰ درصد نبوده و در این دوره هم انشاءالله شاهد همین میزان خواهیم بود.» جمال عرف، رئیس ستاد انتخابات کشور و معاون وزیر کشور هم در یک برنامه تلویزیونی در مورد پیش‌بینی حضور مردم در انتخابات مجلس یازدهم گفته بود: «برآورد ما ۵۰ درصد حضور است، اما امیدواریم این عدد بیشتر شده و به میانگین 10دوره گذشته یعنی ۶۰درصد نزدیک شود.»
دغدغه مشارکت مردمی از چه زمانی مطرح شد؟
نخستین تغییر در پذیرش واقعیت‌های مشارکت انتخاباتی از زمستان سال گذشته آشکار شد. عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور ششم بهمن‌ماه سال گذشته با ابراز نگرانی از فضای سرد و ساکت انتخابات ۱۴۰۰ گفته بود: «وقتی این دوره از انتخابات را با ۴ سال گذشته مقایسه می‌کنیم برای ما کمی نگران‌کننده است. آمار ما در دور قبل، در نظرسنجی‌ها از افرادی که نظر داده بودند در انتخابات شرکت می‌کنند و از روند انتخابات آگاهی دارند، تقریبا دوبرابر آمار و ارقامی است که اکنون در اختیار داریم.»
بالاترین نرخ پیشبینیها در انتخابات ریاستجمهوری۹۶ مربوط به ۳روز قبل از انتخابات اردیبهشت‌ماه همان سال با رقم ۷۲درصد بود که اگر همان را ملاک سخنان رحمانی‌فضلی قرار دهیم تا قبل از عید۱۴۰۰ پیش‌بینی مشارکت مردم برای رقابت‌های انتخابات ریاستجمهوری سیزدهم از محدوده ۳۰درصد بالاتر نرفته بود. نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما در دی‌ماه۹۹ حکایت از آن داشت که ۳۲.۲درصد مردم برای مشارکت در انتخابات ریاستجمهوری تمایل دارند، که قرابت زیادی با صحبت‌های رحمانی‌فضلی داشت.
براساس نظرسنجی فروردین‌‌ماه ایسپا ۴۱.۹درصد جامعه آماری این مرکز اعلام کرده‌اند اصلا اخبار مربوط به انتخابات را پیگیری نمیکنند و ۲۶.۱درصد نیز آن را کم دنبال می‌کنند. ۴۳.۳درصد اعلام کرده‌اند قطعا در این انتخابات شرکت می‌کنند که در مقایسه با بهمن‌ماه سال گذشته ۰.۳درصد نیز کاهش داشته است. روند تمایل به شرکت در انتخابات طی ماه‌های شهریور، آذر و بهمن۹۹ و فروردین۱۴۰۰ به‌ترتیب ۴۴.۷، ۴۲.۱، ۴۳.۶ و ۴۳.۳ درصد بوده است. بر این اساس همچنان پیش‌بینی مشارکت زیر ۵۰درصد و در حد انتخابات مجلس یازدهم است. 4سال قبل نظرسنجی روزهای سوم و چهارم اردیبهشت ایسپا از تمایل 58درصدی مردم برای شرکت در دوازدهمین انتخابات ریاستجمهوری حکایت داشت.
مردم چه می‌خواهند؟
در یکی از محورهای معنادار این نظرسنجی درخصوص دیدگاه مردم نسبت به سطح اختیارات رئیس‌جمهور برای اداره کشور تنها ۳۳.۹درصد آن را زیاد دانسته‌اند و بقیه یا به آن پاسخ نداده‌اند یا میزان اختیارات رئیس‌جمهور را کم و نسبی اعلام کرده‌اند. این پاسخ به وضوح حکایت از آن دارد که افکار عمومی بیش از آنکه در مرحله قیاس بین نامزدهای انتخاباتی سرگردان باشد، سؤالات کلان و اساسی درخصوص جایگاه ریاستجمهوری و دایره نفوذ و تأثیر آن بر احوالات کشور دارد. این در حالی است که تاکنون هیچ نامزد کلیدی و برنامه مشخصی برای تحویل امور اجرایی کشور به فرد بعدی وجود نداشته است. این مسئله بر پیشبینیهای کاهش مشارکت اثرگذار بوده است. اگر امید می‌رفت در فروردین و اردیبهشت کاهش محسوس تمایل به مشارکت انتخاباتی با فعالیت جدی‌تر نامزدهای انتخاباتی جبران شود، اسامی، تیم کاری، برنامه‌ها و وعده‌ها همگی مشروط هستند؛ آنها منتظر پیام مثبت جامعه به حضور در انتخابات هستند و مردم در انتظار معجزه‌ای برای عبور دادن کشور از شرایط تحریم‌زده و فشارها و تنگناهای معیشتی؛ هر دو منتظر هم.
عدم‌همراهی با پرسشگران
نکته قابل توجه در این نظرسنجی‌ها میزان توجه و تمایلی است که مخاطبان برای شرکت در آنها نشان می‌دهند. درنظرسنجی تلفنی اخیر ایسپا از هر ۱۰۰نفر ۳۵نفر به درخواست مصاحبه پاسخ منفی داده‌اند. براساس قاعده نظرسنجی‌ها درصد قابل‌توجهی از جامعه خاموش آرا در همین بخش قرار دارند که در محاسبه نهایی پیش‌بینی مشارکت با ضریب‌هایی اعمال میشوند. درنظرسنجی سال۹۸ ایسپا ۴۶.۵درصد مصاحبه‌شوندگان گفته بودند حتما در انتخابات مجلس شرکت می‌کنند و درنهایت پیش‌بینی مشارکت ۵۲درصد اعلام شد. آمار رسمی ۴۲.۵۷درصدی مشارکت مجلس یازدهم پس از انتخابات نشان داد عدد نخست صحیح‌تر بوده است. مهدی رفیعی، سرپرست ایسپا همان قبل از انتخابات سال۹۸ درباره این آرای خاموش توضیحات قابل توجهی داده بود. به‌گفته او «سنجش نرخ مشارکت در انتخابات یکی از مسائل اصلی نظرسنجیهای انتخاباتی است به این دلیل که همیشه تعدادی از پاسخگویانی که طبق نمونه‌گیری انتخاب میشوند حاضر به همکاری با پرسشگران نمی‌شوند و معمولاً کسانی که با پرسشگران همکاری نمیکنند تمایل کمتری به شرکت در انتخابات دارند؛ لذا همیشه باید نرخ عدم‌همکاری‌ها را در فرمول محاسبه نرخ مشارکت لحاظ کرد. با توجه به اینکه الگوی عدم‌همکاری در تهران با سایر نقاط کشور متفاوت است؛ لذا شیوه محاسبه نرخ مشارکت در تهران نیز با سایر نقاط متفاوت است.»
مکث
رقابت آزاد مقوم مشارکت
حسین سبحانی‌نیا/ نماینده سابق مجلس
انتخابات ریاستجمهوری سیزدهم از نظر داخلی و تأثیرات بین‌المللی آن کم‌اهمیت‌تر از ادوار گذشته انتخاباتی نیست. حضور و مشارکت بالای مردم در انتخابات حائز اهمیت است و هیچ‌کدام از جریانات سیاسی کشور به هیچ بهانه‌ای نباید این مشارکت را وجه‌المصالحه فعالیت‌های سیاسی خود کنند. اصل بر جلب مشارکت حداکثری مردم است که می‌تواند پشتوانه دولت آینده از هر جناحی باشد و بر روابط ما در عرصه بین‌الملل اثر داشته باشد. کاهش مشارکت نفع ملی ندارد و در ابعاد سیاست خارجی نیز پیام مثبتی به خارج از کشور مخابره نمی‌کند. ارتباطات بین‌المللی ایران در دولت آینده از هر گروه سیاسی که باشد همچنان باید محفوظ باقی بماند تا برنامه‌های رشد و توسعه کشور به درستی دنبال شود. انتخابات‌های ریاستجمهوری میانگین مشارکت بالاتری در مقایسه با سایر انتخابات‌ها در کشور داشته‌اند، ولی در این مقطع شیوع کرونا و ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی، محدودیت‌های تبلیغاتی ایجاد شده و تنگناهای معیشتی مشارکت را در معرض آسیب قرار داده است. برآورده نشدن خواسته‌ها و مطالبات مردم و نگاهی که امروز نسبت به مسئولان اجرایی حاصل شده نیز می‌تواند تأثیر منفی بر مشارکت مردم در انتخابات داشته باشد. راهکار چیست و چگونه می‌توان مشارکت را افزایش داد؟ به‌نظر می‌رسد فضای رسانه‌ای کشور ازجمله صداوسیما باید زمینه طرح آزادتر مطالبات مردم و جریان‌ها را فراهم و انتخابات را گرم‌تر کنند. نباید فضای مجازی را تهدید انگاشت. بهتر است با مشارکت فعال همه نیروهای سیاسی از آن به نفع مردم و مشارکت بهره گرفت. نامزدهایی که از مرحله بررسی صلاحیت‌های شورای نگهبان عبور می‌کنند، مورد وزن‌کشی مردم قرار می‌گیرند؛ وزن آنهاست که مشخص می‌کند چقدر می‌توانند مردم را پای صندوق بکشانند. اگر مردم بتوانند در رقابت خوب و آزادی شرکت کنند و گزینه خودشان را در میان نامزدها داشته باشند، یکی دیگر از عوامل انگیزه‌ساز مشارکت هم رقم خورده است.
