کتاب
جایی برای کم‌کتاب‌ها هست
گزارش‌های سی‌و‌یکمین نمایشگاه کتاب -1
مرتضی کاردر/ خبر‌نگار
روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب نزدیک می‌شوند. ناشران در تکاپوی آماده‌سازی کتاب‌ها و غرفه‌های نمایشگاه هستند و آماده می‌شوند تا حاصل تلاش یک سال گذشته خود را در نمایشگاه کتاب عرضه کنند و مخاطبان کتاب از تهران و اقصی‌نقاط ایران می‌آیند تا در بزرگ‌ترین رویداد حوزه کتاب ایران شرکت کنند. ازاین پس با سلسله گزارش‌هایی، خبرها و اتفاقات نمایشگاه کتاب را دنبال می‌کنیم.
تمهیدی برای کم‌کتاب‌ها
شورای سیاستگذاری نمایشگاه اعلام کرده است که ناشرانی می‌توانند در نمایشگاه کتاب شرکت کنند که دست‌کم 40 کتاب به انتشار رسانده باشند؛ چالشی دیگر برای ناشران تازه‌کار و ناشران گزیده‌کار؛ معیاری که بیشتر کمّی است تا کیفی. هستند ناشرانی که یکی دو سال از آغاز به کارشان نمی‌گذرد اما آثاری منتشر کرده‌اند که تأثیرگذار بوده است. از سوی دیگر ناشرانی هستند که با انتشار کتاب‌هایی نظیر گزیده‌های متون کهن یا کتاب‌هایی که فرایند تولید پیچیده‌ای ندارد، به سرعت شمار کتاب‌های خود را زیاد می‌کنند.
یکی از نمونه‌های ناشران تأثیرگذار در سال‌های گذشته نشر مینوی خرد بوده است؛ ناشری که در حوزه نظریه ادبیات و مباحث نظری هنر، کتاب‌های درخور توجهی منتشر کرده بود، اما به دلیل گزیده کاری تا چندسال شمار کتاب‌هایش آنقدر نبود که بتواند حد نصاب لازم را برای شرکت در نمایشگاه کسب کند.
محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان در این‌باره به همشهری می‌گوید: «بله، ما از اول با اعلام 40عنوان کتاب مخالف بودیم اما شورای سیاستگذاری نمایشگاه این تصمیم را گرفت. فرایند تولید یک کتاب برای ناشری که فرهنگ یا دایره‌المعارف منتشر می‌کند، چند سال زمان می‌برد اما ناشرانی هستند که با کتاب‌سازی تعداد آثار خودشان را زیاد می‌کنند. در همین یکی دو سال گذشته ناشران تازه‌کاری بوده‌اند که کتاب‌های بسیار خوبی منتشر کرده‌اند و به‌نظرم شایستگی حضور در نمایشگاه را دارند. اتحادیه ناشران از ابتدا با این شرط مخالف بوده است. ما به ناشرانی که تعداد کتاب‌هایشان به 40تا نمی‌رسد اعلام کرده‌ایم در سایت نمایشگاه ثبت‌نام کنند. الان هم کمیته‌ای تشکیل داده‌ایم که مشغول بررسی آثار این ناشران هستند و ناشرانی که کارهایشان از کیفیت لازم برخوردار باشد، به نمایشگاه راه پیدا می‌کنند.»
کتابفروشی محله خود را هم زنده نگه داریم
نشر قطره با شعار «کتابفروشی محله خود را زنده نگه داریم» در اطلاعیه‌ای اعلام کرده است که در نمایشگاه کتاب شرکت نمی‌کند.
بحث درباره اینکه آیا نمایشگاه باید جایی برای فروش آثار باشد یا جایی برای نمایش آثار، از بحث‌هایی است که هرساله در آستانه برگزای نمایشگاه کتاب تهران مطرح می‌شود و اغلب به نتیجه نمی‌رسد. باید بپذیریم که نمایشگاه کتاب تهران جایی است برای فروش کتاب‌ها و تولیدات ناشران و علاوه بر مخاطبان تهرانی انبوه مخاطبان شهرستانی نیز به نمایشگاه کتاب می‌آیند و به‌دنبال ناشرانی می‌گردند که نمی‌توانند کتاب‌هایشان را در شهرستان‌ها پیدا کنند.
در چنین شرایطی بهتر است که همه ناشران در نمایشگاه کتاب حضور پیدا کنند، به‌ویژه ناشران بزرگی که معمولا همه آثارشان را نمی‌شود در کتابفروشی‌ها یافت. این مشکل برای مخاطبان شهرستانی که دسترسی کمتری به کتاب‌ها دارند، دوچندان است. نمایشگاه کتاب تنها فرصتی است که همه ناشران و کتاب‌های منتشرشده را در یک جا جمع می‌کند و مخاطبان شهرستانی می‌توانند کتاب‌های مورد نیازشان را تهیه کنند. هیچ‌کدام از نمایشگاه‌های استانی نمی‌توانند چنین فرصتی را فراهم آورند.
اما بهرام فیاضی، مدیر نشر قطره می‌گوید: «روز به روز کتابفروشی‌های بیشتری دارند تعطیل می‌شوند. من به نشانه اعتراض این کار را نکرده‌ام. تعطیلی کتابفروشی‌ها دلایل متعددی دارد که یکی از آنها به شیوه توزیع و نحوه فروش برمی‌گردد، اما نمایشگاه هم یکی از دلایلی است که سبب کم شدن فروش کتاب در کتابفروشی‌ها می‌شود. این کار هشداری است برای توجه به وضعیت کتابفروشی‌ها.»
محمود آموزگار درباره شرکت نکردن نشر قطره در نمایشگاه کتاب می‌گوید: «بهتر بود که نشر قطره در نمایشگاه شرکت می‌کرد اما برای حمایت از کتابفروشان آثارش را صرفا برای نمایش عرضه می‌کرد. خانم شهلا لاهیجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان درحالی‌که گرفتار مراقبت از خواهر بیمار خود در آمریکا بود، در این روزها برای شرکت در نمایشگاه به ایران آمده است و آثار خود را صرفا برای نمایش عرضه می‌کند، نه فروش. چنین تصمیمی شایسته‌تر است و ما وظیفه خود می‌دانیم که در نخستین فرصت از طرف اتحادیه ناشران و کتابفروشان از ایشان تقدیر کنیم.» اما آیا بهتر نبود که قطره نیز چنین کاری می‌کرد؟ فیاضی در پاسخ به این سؤال به همشهری می‌گوید: «معدودند ناشرانی که فقط برای نمایش آثار خود در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند. من هم بدم نمی‌آمد که فقط برای نمایش کتاب‌ها در نمایشگاه شرکت کنم اما نمی‌شود که به مخاطبان گفت در نمایشگاه شرکت کنید اما در آنجا بعضی ناشران کارهایشان را برای فروش عرضه می‌کنند و برخی برای نمایش. به‌نظرم باید سیاست واحدی بر نمایشگاه حاکم باشد.»
