نگاه
ناشناختگی موج کره‌ای نتیجه دورافتادن دانشگاه از جامعه
صادق پیوسته-پژوهشگر جامعه‌شناسی
درگیر شدن قشری از نوجوانان با صنایع فرهنگی و جهان سرگرمی کره‌ای از پدیده‌هایی است که این روزها در جامعه کاملا مشهود است. دلایل این موج اجتماعی، از ابعاد و جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است؛ نخستین نکته، فراگیری پدیده است و پس از آن نسبتی که این پدیده با مسائل اجتماعی دیگر برقرار می‌کند. در این زمینه لازم است به پاسخ چند پرسش فکر کنیم؛ فراگیری فیلم کره‌ای احتمالا نتیجه نبود چه پدیده‌های جایگزینی در جامعه ماست؟ چه ربطی به نوع سرمایه‌گذاری در صنعت سینما و سریال ایران دارد؟ این پدیده تا چه اندازه با موضوعات مشابه خود همانندی دارد و چقدر مقایسه‌پذیراست؟ آیا فراگیری سریال‌های کره‌ای، مانند فراگیری سریال‌های ترکیه‌ای است که در سال‌های گذشته همه‌گیر شده‌اند یا کمتر و بیشتر است؟ نفوذ آن چطور؟ بسته سرگرمی‌های کره‌ای شامل فیلم و سریال و موسیقی و نمادها و... چه تأثیری در ژرفا بخشیدن به نفوذ آن در میان نوجوانان دارد؟
با بررسی این پرسش‌هاست که ما می‌توانیم درک دقیق‌تری از داده‌های مرتبط با این پدیده داشته باشیم، اما متأسفانه این موارد فعلا برای ما مشخص نیست و به‌نظر می‌رسد یکی از مسئولان این بی‌اطلاعی، نهاد دانشگاه و سایر مراجع پژوهشی هستندکه به مسائل روزمره توجه چندانی ندارند یا بررسی این مسائل را در حد شأن علمی خود نمی‌دانند؛ مگر اینکه پیامدهایی آشکار و مشکلاتی جدی پدید آید.
واقعیت این است که دانشگاه با جامعه سر و کار چندانی ندارد؛ یعنی مسئله خود را از متن جامعه بیرون نمی‌آورد و بیشتر درگیر بازی‌‌های علمی و نظری تخصصی خود است. چندین سال است که صنعت سرگرمی کره‌ای با هزینه بالا و بازارسازی خوب به میان سبد مصرف فرهنگی بسیاری از کشورها ازجمله ما آمده، اما هنوز هیچ ذهنیت دقیقی از این نداریم که آیا این پدیده در ایران مسئله است یا نه؟ و اگر مسئله هست، چقدر اهمیت دارد؟ کسی پاسخ این سؤال‌ها را نمی‌داند؛ چون بررسی خاصی در مورد آن نشده است. این صنعت چه میزان نفوذ دارد و بیشتر در کدام گروه سنی، جنس و قشر تأثیر و مصرف‌کننده داشته است؟ فیلم، موسیقی و دیگر صنایع فرهنگی کره‌ای چه مختصاتی دارند؟ دانشگاه نه در قامت طرح‌های پژوهشی مفصل که متأسفانه حتی در حد مقالات همایشی و سخنرانی‌های روزمره هم به چنین پدیده‌ای توجه نکرده است.
مجموعه این اتفاقات از قبیل افزایش مصرف‌کنندگان صنعت سرگرمی ترکیه و کره پس از آمریکا، هند و سایر کشورها یا حتی نحوه برخورد با آنها در کشور ما زمینه‌ای از ناشناختگی و اظهارنظرهای احساسی را ایجاد می‌کند.
مسائل پیچیده و مزمن می‌شوند، اما دانشگاه همگام با پیچیده‌شدن میدان بررسی یعنی همان جامعه، جلو نیامده است.
احتمال دارد پنهان ماندن مسائل نوجوانان و جوانان بر اثر پالایش‌های ایدئولوژیک در داخل کشور و نادیده گرفتن آنها در فضای رسمی، زمینه‌هایی را برای تأثیر صنایع سرگرمی کشورهای دیگر که به درستی مطالعه و سرمایه‌گذاری بازاری کرده‌اند، ایجاد کرده باشد. وقتی نوجوانان جامعه میان مفاهیمی مثل بلوغ، عشق، هویت و مانند آنها سرگشته شده‌اند، آشکار است که موج جذابی از سینما و سریال‌ها در این مورد را به آغوش می‌کشند.
آنچه تاکنون از صنعت سرگرمی کره‌ای می‌توان برداشت کرد، صنعتی نسبتا جوان با مفاهیم دست دوم و آزموده و به‌طور ملی تقلیدی از سینمای هالیوود، سریال‌های موفق جهانی و موسیقی غربی است؛ البته حتما نکات قابل‌توجهی هم در این صنعت وجود دارد که موفقیت بازاری را برای آن در بر داشته است. اگر می‌بینید ما با وجود غنای تاریخی و تمدنی چنین موفقیتی را کسب نکرده‌ایم، دلیلش این است که منطق بازاری صنعت سرگرمی را جدی نگرفته‌ایم. با تمام این اوصاف این نکته را هم نباید از یاد برد که صنعت سرگرمی کره‌ای مانند هر صنعت سرگرمی دیگر احتمالا تأثیرات مثبتی هم دارد که از قضا آن هم- به‌دلیل فقدان بررسی‌های آکادمیک- هنوز چندان بر ما آشکار نیست. باید این را بررسی کنیم که تداخل فرهنگی حاصل از این محصولات تا چه اندازه با جامعه ما همساز است.
نکته دیگری که در این میان اهمیت می‌یابد، برداشتی است که نسل نوجوان علاقه‌مند به محصولات فرهنگی کره‌جنوبی از این کشور دارند. آنها تصوری همچون تمدنی باستانی و بزرگ در سطح چین از کره دارند و دلیل چنین تصوری – که چندان هم با واقعیت مطابقت ندارد- تصویری است که در فیلم‌ها و سریال‌های کره‌ای از تاریخ و تمدن این کشور ارائه شده است. این مسئله درسی است برای ما که بدانیم وقتی تاریخ کشور ما به‌عنوان تمدنی باستانی و کشوری پایدار در طول سالیان، به شکل جذابی ارائه نشده باشد، نوجوان و جوان حاضر به خواندن آن نخواهد شد. در پایان باید گفت در کشور ما به‌طور بسیار محدود در حوزه هنر و سرگرمی سرمایه‌گذاری شده است. این مسئله باعث شده مخاطبان معمولا نتوانند عادت کنند تماشاگر شکلی از سرگرمی باشند که در کشور خودشان و از واقعیت‌ها و رؤیاهای خودشان ساخته شده است؛ به همین دلیل به‌طور طبیعی به‌دنبال محصولاتی می‌روند که ایده‌آل‌ها، مسائل و رویاهای آنان را به بهترین شکل منعکس کرده باشد.
