نجوای گفت‌وگو پشت دیوار‌های بی‌اعتمادی

امیرمحمد حسینی ـ خبر‌نگار

    6سال پس از اینکه ساختمان سفارت عربستان در تهران همچنان بسته است و دیوارهای سفیدش به تابلویی پرنقش‌ونگار از اعتراضات دی‌ماه94 تبدیل شده است، زمزمه‌هایی از گفت و گو میان دو کشور شنیده می‌شود. ادعای مذاکره میان مقامات دو کشور را ابتدا روزنامه انگلیسی «فایننشال‌تایمز» منتشر کرد؛ ادعایی که به سرعت به خبر اول تحولات خاورمیانه تبدیل شد و البته مقامات رسمی دو کشور تا لحظه تنظیم این گزارش به آن واکنش نشان ندادند. این روزنامه انگلیسی به نقل از سه مقام آگاه نوشت که ایران و عربستان مذاکرات «نتیجه‌بخشی» در بغداد داشته‌اند و حتی دور بعدی مذاکرات نیز هفته آینده برگزار می‌شود. یک دیپلمات عراقی که نام او هم فاش نشده برگزاری این مذاکرات را تأیید کرد. اما در میان سکوت مقامات رسمی دو کشور، توییتر شبکه قطری الجزیره از قول مقامی عربستانی که نامش را نبرد، خبر روزنامه فایننشال‌تایمز را دروغ خواند.شبکه المیادین هم به نقل از یک مقام ایرانی این خبر را رد کرد.
فایننشال‌تایمز که ازجمله مهم‌ترین روزنامه‌های اقتصادی و سیاسی دنیاست، ادعا کرده بود که میانجیگری بین دو کشور از سفر مصطفی کاظمی نخست‌وزیر عراق به ایران آغاز شد. سفری دوروزه در مرداد۹۹ که کاظمی در جریان آن با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهوری دیدار کرد. بسیاری از تحلیلگران در همان مقطع نیز تأکید کردند که این سفر حاوی پیام‌ها و پیامدهای مهم سیاسی و امنیتی در منطقه است؛ هرچند به‌نظر نمی‌رسد آنچه بین ایران و عربستان گذشته با چنین سفرهایی دچار دگرگونی شود.

 بین ایران و عربستان چه گذشت؟
احیای رابطه ایران و عربستان پس از 6سال در آستانه احیای برجام، پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی بسیاری به همراه خواهد داشت؛ آن هم در شرایطی که اروپایی‌ها و رژیم اسرائیل در منطقه همواره تلاش کرده‌اند تا از منازعه میان دو کشور بهره سیاسی ببرند. حتی در بهمن‌ماه۹۹ رئیس‌جمهوری فرانسه خواستار مشارکت عربستان در مذاکرات هسته‌ای با ایران شده بود؛ موضوعی که با واکنش و مخالفت ایران همراه شد. با این همه وزارت خارجه ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم دست‌کم در مواضع خود خواستار گفت‌وگو با عربستان پیرامون اختلافات دو کشور شده است. اما تنش‌های فروکش‌کرده بین دو کشور با اعدام شیخ نمر در دی‌ماه۹۴ بار دیگر اوج گرفت. عربستانی‌ها پس از پایان دولت اصلاحات هرگز به تلاش‌های دولت‌ احمدی‌نژاد برای بازسازی روابط، پاسخ مثبت نداده بودند و روابط به‌تدریج به تیرگی گرایید. حسن روحانی اما از ابتدا بنا را برای بازسازی رابطه و بازگرداندن آن به دولت اصلاحات داشت؛ ولی اعدام شیخ نمر، روحانی منتقد و از رهبران شیعه عربستان که با اعتراض‌هایی در سراسر جهان روبه‌رو شد، در ایران هم به تجمع در مقابل سفارت عربستان منجر شد، حمله جمعی به سفارت عربستان رقم خورد و این آغاز دوران جدید در روابط دوطرف بود.3ماه قبل یعنی اوایل مهر94 فاجعه‌ای در مراسم حج و در منا رخ داده بود  که در پی آن حدود 8هزار حاجی، ازجمله 465حاجی ایرانی به شهادت رسیدند.  این رویداد اعتراض گسترده‌ ایران را به دنبال داشت. بعد از حمله به سفارت عربستان کنسولگری عربستان در مشهد نیز به سرنوشت مشابهی دچار شد. این اتفاق موضع بین‌المللی ایران در برابر عربستان را که به‌دلیل اعدام شیخ نمر تقویت شده بود به‌شدت تضعیف کرد و کشور را در جایگاه متهم نشاند. بلافاصله پس از آن نیز عربستان اعلام کرد تمام روابط دیپلماتیک با ایران را قطع می‌کند و دیپلمات‌های ایرانی را هم از خاک خود بیرون کرد. در ایران از رئیس‌جمهوری گرفته تا رئیس قوه قضاییه، فرمانده وقت سپاه تهران و امامی‌کاشانی، امام‌جمعه موقت تهران، حمله به سفارت را محکوم کردند. غلامحسین محسنی اژه‌ای، سخنگوی وقت قوه ‌قضاییه هم از دستگیری تعدادی از مهاجمان خبر داد. اما اتفاق رخ داده بود و روابط ایران و عربستان به بدترین شکل خود پس از انقلاب رسید.آخرین مذاکره تهران و ریاض به دی 95 و مذاکرات بر سر از سرگیری حج ایرانیان بازمی‌گردد که سبب شد مراسم اعزام حجاج ایرانی به عربستان بعد از یک سال توقف در سال 96 از سرگرفته شود.

روزنه‌های گفت‌وگو
پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، روابط ایران و عربستان بیش از پیش دچار تنش شد. ترامپ عربستان را «گاوی شیرده» نامید که از آمریکا تسلیحات می‌خرد و در برابر آن امنیت خود را تامین می‌کند.  با این همه حمایت او از عربستان و فشار همه‌جانبه به ایران روزنه‌های گفت‌وگو میان دو کشور را مسدود کرد. در این مدت سخنان بی‌پروای حاکمان کم‌تجربه سعودی علیه ایران ادامه داشت.  ولیعهد عربستان در اظهاراتی گفته بود که باید فشارها و تحریم‌ها علیه ایران را افزایش داد و اگر مسیر سیاسی راهگشا نبود از راه‌حل نظامی استفاده کرد. او ادعا کرده بود که عربستان جنگ را به خاک ایران می‌کشاند. با این همه محمدجواد ظریف بارها عربستان را دعوت به گفت‌وگو کرد و تأکید کرد که ایران به سوی همسایگان خود دست دوستی دراز می‌کند.ناکامی‌های عربستان در منطقه در سال‌های اخیر و تغییر صحنه قدرت در آمریکا، سعودی‌ها را به این نتیجه رسانده که شرایط با ایران تغییر کرده است. در چنین فضایی خبر مذاکره بین دو کشور پس از 6سال می‌تواند منطقه را دستخوش تغییرات بسیاری کند. به‌گفته تحلیلگران مذاکره بین ایران و عربستان بر مذاکرات وین برای احیام برجام نیز اثرگذار خواهد بود؛ چراکه محدوده اختلافات ایران و عربستان از سوریه و عراق آغاز می‌شود و در جنگ یمن به اوج خود می‌رسد؛ جایی که 6سال یمنی‌ها زیر بمباران عربستان سعودی، امارات و بحرین هستند و سازمان ملل آن را بزرگ‌ترین فاجعه قرن نامیده است. آیا دوباره روزنه‌های گفت‌وگو از میان دیوارهای بلند جنگ باز شده است؟ باید منتظر ماند و دید.