میراث
گره ناامیدی بر قالی بزچلو
حمیده پازوکی ـ خبرنگار
«بزچلو» در مرز میان استان مرکزی و همدان، موطن یکی از زیباترین دست‌بافته‌های ایرانی است. فرش بزچلو سال گذشته به ثبت ملی رسید و در خارج از ایران بازار خاص خود را دارد اما امروز همچون بسیاری دیگر از صنایع‌دستی در حال فراموشی است. روستاهای میلاجرد در محدوده شهرستان کمیجان محل اصلی بافت این فرش هستند؛ فرشی که فقط یک تولیدکننده دارد و بافندگان امیدی به تامین معاش از راه فرش‌بافی ندارند.
فقط یک کارگاه داریم
فعال حوزه فرهنگی کمیجان که برای ثبت ملی این اثر تلاش زیادی کرده است به همشهری می‌گوید: «فرش بزچلو بهمن سال گذشته به ثبت ملی رسید. این قالی متعلق به ایل منطقه بزچلو در غرب استان مرکزی است و مشتریان بسیاری در اروپا دارد اما هم‌اکنون تعداد بافندگان آن بسیار کاهش یافته است.»
احسان قاسمخانی، با بیان اینکه این فرش در دسته فرش‌های روستایی قرار دارد و معمولا درشت‌باف، پرزبلند و یک پوده است، اظهار می‌کند:«تا چند دهه قبل 10کارگاه قالی‌بافی در منطقه فعالیت داشتند اما درحال حاضر فقط یک تولیدکننده فرش در کمیجان با قالی‌بافان در ارتباط است و کار تهیه مواداولیه را برعهده دارد.»
وی با اشاره به اینکه از قدیم الایام فرش‌بافی بخشی از معیشت مردم این منطقه را تشکیل داده است، می‌افزاید: «با ثبت ملی، مشکلات فرش بزچلو تمام نشده است. این فرش قابلیت بررسی و مطالعه بسیار دارد و از سوی دیگر می‌تواند برای بسیاری از روستاییان منطقه درآمدزا باشد.»
بافندگی بدون سود مالی
فرج‌الله خوش‌آبادی، تنها تولیدکننده فرش بزچلو در استان مرکزی است. او که در خانواده‌ای تولیدکننده فرش به دنیا آمده و اکنون پیشه خانوادگی خود را دنبال می‌کند، درباره وضعیت بافت فرش بزچلو می‌گوید: «هم‌اکنون در میلاجرد و روستاهای اطراف آن حدود 500خانواده مشغول بافندگی فرش بزچلو هستند که به‌طور میانگین هر خانوار در سال 4متر فرش تولید می‌کند.»
او با بیان اینکه بافت فرش برای بافنده سود مالی ندارد، ادامه می‌دهد: «دستمزد یک بافنده فرش دستباف از کارگر یک کارخانه فرش ماشینی بسیار کمتر است. بافنده‌ها فقط به‌دلیل نیاز کار میکنند مثلا بعضی از آنها که خیاطی بلد هستند، از این کار 5برابر قالی‌بافی درآمد دارند.»
خوش‌آبادی به‌عنوان تنها تولیدکننده فرش بزچلو با مشکلات بسیاری مواجه است. او که تهیه مواداولیه برای بافندگان را هم برعهده دارد، می‌گوید: «در منطقه فقط من مانده‌ام. به سختی توانسته‌ام سر پا بایستم و اگر فروشگاه لوازم خانگی و باغداری نبود، نمی‌توانستم همچنان به این کار ادامه دهم. بیشتر نخ و مواد مورد نیاز این قالی‌ها از استان اصفهان خریداری و در همدان رنگرزی می‌شود. ما هم مثل سایر بخش‌های تولیدی با مشکل گران شدن مداوم مواد و لوازم تولید مواجهیم. هزینه تولید مدام بالا می‌رود ولی تاجر و صادرکننده قبول نمی‌کند فرش را گران‌تر بخرد. البته مشکل دیگری هم داریم و به‌دلیل کاهش تقاضا فرش بافته‌شده یک تا 3سال ممکن است فروخته نشود.»
تنها تولیدکننده فرش بزچلو می‌افزاید: «ما فقط با همان اعتباری که در بازار داریم، مواد اولیه می‌خریم و کمک دولتی یا وامی در کار نیست. با این وضعیت هیچ امیدی نیست. این کار شغل پدری من است وگرنه آن را ادامه نمی‌دادم. مگر یک نفر چقدر می‌تواند این شرایط را از سر بگذراند؟ سعی من این است که این کار را روی پا نگه دارم. اگر میخواهند این فرش همچنان وجود داشته باشد، باید به آن توجه کنند. بافندگی فرش باعث اشتغال مستقیم و غیرمستقیم افراد زیادی در این منطقه می‌شود، اما الان همین تعداد بافنده هم وضع خوبی ندارند.»
سرمایه‌گذار لازم است
مسیب جاویدراد، قدیمی‌ترین تاجر زنده فرش بزچلو است. او که 88سال دارد از جوانی به تولید و فروش فرش بزچلو پرداخته است. او درباره سابقه بافت این فرش می‌گوید: «آن زمان در هر خانه‌ای گاهی تا 3دار قالی داشتند، فرقی نمی‌کرد کشاورز باشند یا کارگر هرکسی که دختری در خانه داشت دار قالی هم در خانه‌اش بود. این بافنده‌ها یک قالی دو زرع بزچلو را بین 40روز تا 2ماه‌ونیم می‌بافتند و با عایدی بافتن یک قالی می‌توانستند بخش زیادی از نیازهای یک سال خود را رفع کنند.»
جاویدراد که پیشینه این فرش را خیلی خوب می‌شناسد، ادامه می‌دهد: «اولین بار حدود 160سال پیش بود که قالی بزچلو را به همدان بردند. از ترکیه به همدان میآمدند و این قالی را می‌خریدند و به کشورهای دیگر مثل روسیه و آمریکا میفرستادند.»
او می‌گوید: «فراگیر شدن بافت فرش نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. دولت می‌تواند برای افرادی که به شغل نیاز دارند مثل زنان سرپرست خانوار منطقه، امکانی فراهم کند که آموزش ببینند و در خانه خودشان فرش ببافند.»
در همینه زمینه :