دغدغه/ رقابت جهانی برای جذب کادر درمان

دکتر بهرام صلواتی

 تا پیش از شیوع کرونا، در جهان نبرد و رقابت سهمگینی در میان کشورها برای جذب و شکار نخبگان علمی و فناوری در جریان بود، اما حالا این رقابت، رنگ و بوی کرونایی گرفته است و با توجه به اهمیت روزافزون تامین و حفظ کادر بهداشت و درمان در دوران کرونا، مسئله حفظ یا مهاجرت کادر درمان تبدیل به یک چالش حیاتی و اولویت کلیدی برای بسیاری از کشورها شده است. چالش مهاجرت یا نگهداشتن کادر بهداشت و درمان در جهان در نتیجه بر هم کنش توأمان 2دسته نیروی رانشی و کششی است.
اکنون ما شاهد افزایش میل به مهاجرت و شکل‌گیری موج جدیدی از مهاجرت نیروهای متخصص در حوزه‌های مختلف بهداشت و درمان از سوی کشورهای کمتر توسعه‌یافته بر اثر کشش برنامه‌های جذاب پیشنهادی توسط کشورهای توسعه‌یافته هستیم. کشورهای توسعه‌یافته که همواره برای حفظ شیب رشد توسعه اقتصادی خود، از فرمول واردات و جذب سرمایه‌های انسانی دیگر کشورها به نحو مناسب بهره‌ برده‌اند، در تلاشند از این فرمول در تامین کادر بهداشت و درمان مورد نیاز خود مجدداً در دوران کرونا و حتی پساکرونا بهره بگیرند؛ بنابراین در تلاشند تا با معرفی و پیاده‌سازی‌ برنامه‌ها و تسهیلات جذاب ازجمله ویزای سریع و رایگان، معرفی فرصت‌های شغلی با درآمدهای بالا، کادر بهداشت و درمان دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه ازجمله ایران را متقاعد و متمایل به مهاجرت کنند. در یک سال گذشته، آمریکا که برای بیشتر دسته‌های مهاجرتی اعم از نیروی کار و پناهجویان و حتی دانشجویان محدودیت جدی ایجاد کرده، برنامه ویژه‌ای برای جذب کادر بهداشت و درمان از خارج درنظر گرفته است. دیگر کشورهای توسعه‌یافته ازجمله کانادا، انگلیس و آلمان هم برنامه‌های مختلفی در این زمینه دارند.
بدیهی است که کشورهای کمتر توسعه‌یافته بیشترین آسیب اقتصادی و اجتماعی را از پدیده کرونا دیده‌اند و بالطبع نیروی کادر بهداشت و درمان آنان به‌رغم تمام فداکاری‌ها و زحمات‌شان، متحمل فشار کاری روزافزون و آسیب‌های روحی بیشتری شده‌اند. در نتیجه میل به مهاجرت و نهایتاً اقدام به مهاجرت در میان کادر بهداشت و درمان این گروه از کشورها بر اثر نیروهای رانشی موجود اعم از فشارهای کاری و اقتصادی افزایش چشمگیری پیدا می‌کند.
 این فشارها برای کادر بهداشت و درمان ایران هم بیش از حد معمول بوده است. شرایط اقتصادی ناشی از تحریم که حتی اثرات قابل‌توجهی در تامین تجهیزات پزشکی و واکسن داشته و سطح حمایت‌های مالی و غیرمالی از کادر درمان که در صف مقدم مبارزه با کرونا هستند، در مقایسه با سایر کشورها ناچیز بوده یا تناسبی با فشارهای کاری و روحی آنها نداشته است. رصدخانه مهاجرت ایران در گزارشی که در بهار سال 1399منتشر کرد، نسبت به پدیده خستگی مفرط کادر بهداشت و درمان و شکل‌گیری موج احتمالی مهاجرت در میان آنها هشدار داده بود. اخیراً از سوی سازمان نظام‌پزشکی، آماری مبنی بر افزایش «میل به مهاجرت» یا «اقدام به مهاجرت» در میان کادر بهداشت و درمان نیز منتشر شده است که پدیده دور از ذهنی به‌نظر نمی‌رسد.
اما پیشنهاد به مسئولان حوزه بهداشت و درمان در این زمینه در وهله اول، ارائه و تقویت بسته‌های تشویقی و حمایتی (مالی و غیرمالی) در سریع‌ترین زمان ممکن برای بهبود روحیه کادر درمان و در وهله بعدی، با توجه به هزینه و زمان قابل توجه لازم جهت تربیت و پرورش کادر بهداشت و درمان، تشویق دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در رشته‌های پزشکی در خارج از کشور است.

* مدیر رصدخانه مهاجرت ایران (وابسته به پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف)