مسیر ناهموار صادرات نفت ایران

بازار جهانی نفت، بازار بازی بزرگان است و دست برتر را بازیگرانی دارند که تولید و صادرات‌شان افزون‌تر باشد و بازیگرانی که هم تولیدشان و هم توان صادراتی‌شان کمتر باشد، بیشتر در جست‌وجوی راهی جهت افزایش سهم خود در دنیای رقابت پیچیده خریداران و فروشندگان طلای سیاه هستند. ایران به‌عنوان یکی از بنیانگذاران سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) پس از اتحاد اوپک پلاس تلاش کرده تا مسیر تولید و صادرات نفت خود را هموارتر سازد، اما فشار تحریم‌ها هرچند باعث شده تا میزان صادرات نفت به میزان قابل ملاحظه‌ای افت کند اما هرگز به صفر نرسید. حالا اما معادلات آینده بازار جهانی طلای سیاه در حال تغییر است و دیپلماسی نفتی ایران به سمت گشودن راه‌های بسته شده صادرات سوق پیدا کرده و گره اصلی در این مسیر همچنان تحریم‌هاست.
به‌گزارش همشهری در شرایطی که گزارش‌های متفاوت عمدتا از سوی رسانه‌های خارجی در ارتباط با رشد صادرات نفت ایران به سمت بنادر چین منتشر می‌شود، به‌نظر می‌رسد سیاست اصلی وزارت نفت در وضعیتی که چشم‌انداز احیای برجام متفاوت و پیچیده شده، این است که بازار از دست رفته صادرات نفت کشور پس گرفته شود؛ سیاستی که هدف آن متنوع‌کردن مسیرهای صادراتی و مقاصد نفتکش‌های حمل‌کننده نفت ایران است اما مانع اصلی دست‌کم هم‌اکنون همچنان فشار تحریم‌هاست که مسیر صادرات نفت کشور را ناهموار و خریداران احتمالی طلای سیاه ایران را دچار تردید کرده است.
تازه‌ترین خبرهای منتشر شده توسط برخی رسانه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که چین همچنان خریدار اصلی نفت ایران است و در ماه‌های اخیر خرید خود از ایران را به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش داده و به گزارش بلومبرگ، ترافیک سنگین نفتکش‌های ایرانی در بنادر چین نشان می‌دهد که صادرات نفت کشورمان به این کشور 2برابر شده است. این گزارش می‌افزاید: درحالی‌که به‌دلیل نگرانی از تحریم‌های آمریکا کشورهای خریدار نفت  واردات از ایران را متوقف کرده‌اند، چین با قدرت هرچه بیشتری به خرید نفت از ایران می‌پردازد، به‌طوری که گفته می‌شود این موضوع به ازدحام نفتکش‌های ایرانی در بنادر این کشور منجر شده است.
برخی بازرگانان و تحلیلگران نفتی جهان گفته‌اند که ورود محموله‌های نفت ایران به استان شاندونگ چین، محل استقرار یک چهارم ظرفیت پالایشی این کشور در‌ماه جاری میلادی به‌شدت افزایش یافته است و پیش‌بینی می‌شود واردات نفت چین از ایران در این‌ماه 2 برابر فوریه شده باشد؛ آن هم در شرایطی که در ژانویه و فوریه نیز صادرات نفت ایران افزایش یافته بود.
آنها ادعا می‌کنند که ایران برای اینکه نفت بیشتری بفروشد، تخفیف 3تا 5دلاری به ازای هر بشکه برای خریداران درنظر گرفته و مقامات وزارت نفت ایران در ماه‌های اخیر به‌ویژه پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن در آمریکا، تماس‌های خود با مشتریان قدیمی را افزایش داده‌اند و یکی از این خریداران پالایشگاه‌های هندی است که مذاکرات برای خرید نفت از ایران را از مدتی قبل شروع کرده‌اند.
مؤسسه کپلر در گزارش جدید خود اعلام کرده که واردات نفت چین از ایران در‌ماه مارس به 856هزار بشکه در روز رسیده که بیشترین مقدار در 2سال گذشته است و رشد 129درصدی را نسبت به فوریه نشان می‌دهد. این در حالی است که بعد از خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها، میزان صادرات رسمی نفت ایران از بیش از 2.5میلیون بشکه در روز تقریبا به هیچ رسید و تولید نفت ایران حدود 2میلیون بشکه در روز افت کرد.
به گزارش همشهری، مقامات وزارت نفت ایران هرچند پس از خروج آمریکا از برجام جزئیاتی از تولید و صادرات نفت را اعلام نکرده‌اند اما می‌گویند صادرات نفت ایران از مسیرهای خاکستری ادامه داشته و هرگز صادرات نفت به صفر نرسیده است. گزارش کپلر نشان می‌دهد که ازدحام نفتکش‌ها در بنادر شاندونگ چین به قدری زیادشده که زمان انتظار برای تخلیه بار نفتکش‌ها 12روز برآورد می‌شود، درحالی‌که پیش از این زمان انتظار حدود 8روز بوده است.
کپلر ادعا می‌کند: نفت ایران که توسط چین خریداری می‌شود گاهی برچسب نفت عمان، خاورمیانه یا مالزی می‌خورد. براساس داده‌های این مؤسسه، چین در 2019 و 2020 بیش از 12میلیون تن نفت‌خام از مالزی وارد کرده است. این مقدار تقریبا 2برابر مقدار واردات چین از این کشور در سال2017 و پیش از اعمال تحریم‌ها بوده است.
برخی تحلیلگران ادعا می‌کنند که با افزایش صادرات نفت ایران، قیمت جهانی طلای سیاه ممکن است کاهش یابد و این یک ریسک برای کشورهای صادرکننده نفت به‌حساب می‌آید. این در حالی است که در سال‌های افت صادرات نفت ایران بیشترین سهم بازار ایران را کشورهایی چون روسیه، عربستان و عراق به‌خود اختصاص داده‌اند و وزیر نفت ایران هم بارها اعلام کرده که با برداشته شدن تحریم‌ها، صادرات نفت کشور در کمترین زمان ممکن افزایش خواهد یافت چرا که ایران مشمول محدودیت سقف‌های تعیین شده توسط اوپک پلاس نمی‌شود.

افزایش تولید نفت ایران
تازه‌ترین گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) هم نشان می‌دهد که تولید نفت کشورهای عضو اوپک در ‌ماه فوریه۲۰۲۱ به ۲۴‌میلیون‌و۸۵۰ هزار بشکه در روز رسید که نسبت به‌ماه قبل میلادی ۶۵۰هزار بشکه کاهش یافت. این در حالی است که تولید نفت ایران به ۲میلیون‌و۱۲۰ هزار بشکه رسید که نسبت به ‌ماه قبل ۳۵هزار بشکه افزایش یافت. به گزارش همشهری ایران از مدت‌ها پیش با سرمایه‌گذاری داخلی تلاش کرده تا تولید نفت خود از میدان‌های مشترک با دیگر کشورها به‌ویژه عراق را افزایش دهد که بارزترین نشانه این تلاش را می‌توان در بهره‌برداری از نفت میدان نفتی مشترک با عراق در میدان آذر در استان ایلام مشاهده کرد. اوپک به نقل از منابع ثانویه اعلام‌کننده میزان تولید و صادرات روزانه نفت کشورها اعلام کرده که تولید روزانه نفت ایران از 2میلیون‌و356هزار بشکه در روز در سال2019 میلادی به حدود یک‌میلیون‌و985هزار بشکه در سال2020 کاهش یافته و طی ماه‌های دسامبر2020 و ژانویه و فوریه2021 میزان تولید روزانه نفت کشورمان به بالای 2میلیون‌بشکه رسیده و اکنون ایران روزانه بیش از 2میلیون‌و120هزار بشکه نفت تولید می‌کند. همشهری پیش از این در گزارشی با عنوان دلارهای از دست رفته هشدار داده بود که ایران در سال‌های تحریم‌ با چالش از دست‌دادن سهم خود از بازار جهانی نفت مواجه شده و بیشترین بهره را کشورهای رقیب ازجمله عربستان، روسیه و عراق از این فرصت برده‌اند. بررسی‌ها از 21سال تولید و صادرات نفت ایران از سال نخست ریاست‌جمهوری محمد خاتمی تا پایان سال1396 نشان می‌دهد که ایران دلارهای زیادی را به سبب تحریم نفتی از دست داده است. دولت حسن روحانی که با مذاکرات هسته‌ای موفق شده تا بخشی از سهم خارج شده از بازار و دلارهای از دست‌رفته ایران را باز پس بگیرد، در 2سال 97 و 98 درست پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها با چالش جدی‌تری حتی نسبت به دوران تحریم‌ها در دولت احمدی‌نژاد مواجه شده و برآوردها نشان می‌دهد که در اوج فشار تحریم‌ها، صادرات نفت ایران در روز به کمتر از 500هزار بشکه هم رسیده است.

   سهم ایران از افزایش قیمت
بالا رفتن قیمت جهانی نفت البته در شرایط شکننده بازار تا اندازه‌ای به بهبود وضعیت درآمدهای ارزی ایران کمک کرده تا جایی که اوپک می‌گوید: قیمت نفت سنگین ایران در ‌ماه فوریه۲۰۲۱ به قیمت ۶۰دلار و ۶۶ سنت رسید که نسبت به‌ماه قبل ۶ دلار و ۲۸ سنت افزایش داشت. دولت امیدوار است با برداشته شدن تحریم‌ها میزان صادرات نفت ایران به روزانه 2.3میلیون بشکه در روز برسد و رشد 11.5درصدی ارزش هر بشکه نفت صادراتی سنگین ایران، نشان می‌دهد که درصورت توافق بر سر مسئله هسته‌ای و بازگشت کشورها به میز برجام و برداشته شدن تحریم‌ها، هم صادرات و هم تولید نفت ایران افزایش یابد.