با احترام به گذشته بنگر

خسرو دهقان ـ منتقد 

۱) نخستین مورخ سینمای ایران فرخ غفاری بود. در روزگار قدیم که همه نگاه‌ها به آن سوی آب‌ها بود و کسی سینمای ایران را جدی نمی‌گرفت، غفاری نگاهش را معطوف به داخل کرد. فرخ غفاری در تاریخ‌نگاری سینمای ایران نه فقط آغازگر که جدی‌ترین و کلیدی‌ترین فرد است. با غفاری بررسی سینمای ایران، جمع‌آوری اسناد و مدارک و یافتن آنچه مربوط به گذشته است اهمیت می‌یابد.
۲) مسیری که غفاری آغاز کرد رهروانی یافت. بعد از او محمد تهامی‌نژاد، جمال امید، غلام حیدری و مسعود مهرابی آمدند و هر کسی از ظن خود شد یار من.
هر کدام راه خودشان را رفتند. به سیاق خود کار کردند و با زاویه دید و دیدگاه خودشان با سینمای ایران طرف شدند. جدای از اینها مقالات روزنامه‌ها و نشریات را هم داریم که خودش بحثی مفصل و جداگانه می‌طلبد که خارج از بحث ماست.
 ۳) راهنمای فیلم سینمای ایران تالیف حسن حسینی، حاصل گزینشی هدفمند از سینمای ایران است. روایت حسینی از سینمای ایران، حکایت فیلم خاص و آدم خاص است. خودش را ملزم نکرده همه را به هم جوش بدهد و از الف تا ی را بیاورد. از الف تا ی کار غلام حیدری است. حسینی گزیده کاری را سرلوحه قرار داده؛ انتخاب کرده و از دل این انتخاب، مسیری را پی گرفته است.
۴) حسن حسینی جزو منتقدان برآمده در سال‌های بعد از انقلاب است که شناختش از سینمای ایران درست و دقیق است. در این حوزه سال‌ها کار کرده، مقاله نوشته، تدریس کرده و خلاصه صلاحیت پرداختن به موضوع (تاریخ نگاری سینمای ایران) را دارد. در این کتاب هم از دل این گزیده‌ها به نوعی تاریخ‌نگاری می‌کند. از نویسندگان نسل‌های مختلف هم در نگارش مدخل‌ها یاری گرفته که این هم تصمیم درست و هوشمندانه‌ای است. از دل این انتخاب‌ها، این مدخل‌ها و این فیلم‌ها، یک جور تاریخ سینما روایت می‌شود که شاید با آن تعریف کلاسیک و جاافتاده‌اش در اینجا خیلی همخوان نباشد؛ کتاب راهنمای فیلم تحلیلی‌تر وگزیده‌گوتر است. انتخاب‌ها از یک سرنخ‌هایی می‌آید. معیارهای معلوم و مشخصی مبنای انتخاب فیلم‌ها بوده است. این کتاب درباره فیلم‌هایی است که تعیین کننده، مسیریاب، نقطه عطف و جریان‌ساز بوده‌اند.
۵) مثل همه کتاب‌های مرجع، راهنمای فیلم سینمای ایران هم یک جلد کم دارد. همیشه جای خالی جلد دومی حس می‌شود که باید نمایه کتاب باشد. یک دفترچه راهنما و فهرست مطالب و فیلم‌ها که بشود راحت متوجه شد کی به کی است. منتظر دفترچه راهنمای کتاب، می‌مانیم.
۶) نکته کلیدی حسن حسینی نگاهش به گذشته و فیلم‌های قدیمی سینمای ایران است؛ نگاهی که تحقیرآمیز نیست و همراه با احترام و جدی گرفتن ماجراست. درحالی‌که روحیه عمومی و رویه نقد فیلم در اینجا جدی نگرفتن فیلمفارسی بوده، او این پدیده را جدی گرفته. به گذشته با احترام نگاه شده. نگاهی برآمده از سواد و بینش و اخلاق شخصی و کاری حسینی که نتیجه‌اش شده راهنمای فیلم سینمای ایران که در آن فیلمفارسی سرسری گرفته نشده، فحاشی قدما تکرار نشده، هیچ اصلی بدیهی فرض نشده و جایش همه فیلم‌ها دوباره و سه‌باره دیده شده است. کتاب محصول جدی گرفتن همه جانبه است و حاصلش هم احترام به‌خود به خواننده و سینمای ایران است.