بفرمایید فروردین شود اسفندهای ما

نیلوفر ذوالفقاری

فقط 20کیلومتر دورتر از خیابان‌های شلوغ و همیشه پرترافیک پایتخت و هوایی که روزهای زیادی از سال، شاخص آلودگی آن از حد مجاز هم می‌گذرد، به روستایی می‌رسیم که واقعا نام مناسبی بر آن گذاشته‌اند؛ گلزار. خیلی از پایتخت‌نشین‌ها خبر ندارند که در همسایگی شهرشان، تا چشم کار می‌کند زمین‌های گلکاری و روستایی است که شغل اصلی بیشتر ساکنان آن، پرورش گل و گیاه است؛ روستایی سرسبز و خوش آب‌و هوا که گل و گیاه موردنیاز بازارهای اصلی کشور را تامین می‌کند و بار تولید بخشی از صادرات به بازارهای جهانی را هم برعهده دارد. روستای گلزار از توابع شهرستان پاکدشت، قطب تولید گل و گیاه و البته، روستایی ناشناخته است که خیلی‌ها از وجود آن خبر ندارند. اگر شما هم چیزی از این روستا و گلخانه‌های پرتعدادش نشنیده‌اید، در این گزارش با ما همراه باشید تا با هم گشتی در این روستا بزنیم.

 

گلزاری در همسایگی پایتخت
از مرز شرقی تهران که خارج می‌شویم، تابلوهای بزرگراهی که به نام امام هشتم(ع) مزین شده، به مسافرانی که مقصدشان مشهدالرضاست، از صدها کیلومتر دورتر خوشامد می‌گویند. این بزرگراه برای آنها که راهشان به بازار گل امام رضا(ع) افتاده، مسیر آشنایی است. خاوران و پاکدشت را که پشت سر می‌گذاریم، به روستایی می‌رسیم که نام گلزار را برای آن انتخاب کرده‌اند. این روستا از شمال‌شرق با روستای آلوئک، از جنوب‌شرق با روستای خسرو و از غرب با روستای فیلستان هم‌مرز است. فاصله این روستا از شهر پاکدشت به‌عنوان مرکز بخش، مرکز شهرستان و نزدیک‌ترین شهر به روستا، 4کیلومتر و فاصله آن از تهران تنها 20کیلومتر است. از همان ابتدای بلوار اصلی روستا، گلخانه‌ها و فروشگاه‌های گل و گیاه به استقبال مسافرانی می‌آیند که اگر برای نخستین بار به روستا آمده باشند، نمی‌دانند قرار است کمی جلوتر، با چندین هکتار زمین و سوله پرورش گل و گیاه روبه‌رو شوند.

از گلزار به همه شهرها
گلزار با بیش از 1000هکتار سطح زیرکشت محصولات گلخانه‌ای، یک‌پنجم گلخانه‌های کشور را در خود جای داده است. بیش از 50درصد از تولیدات گل و گیاه کشور در این روستا تولید و توزیع می‌شود؛ بنابراین می‌توان گلزار را یکی از مراکز اصلی تولید گل و گیاه ایران دانست. علاوه بر این، 60درصد گل‌های تک‌شاخه‌ای ایران هم از این مبدا به کشورهای دیگر صادر می‌شود. بازار گل روستای گلزار، رونق بسیار زیادی دارد که علاوه بر تنوع و قیمت مناسب گل‌های تولید شده در گلخانه‌های این روستا، ماندگاری گل‌های این گلخانه‌ها نیز از شهرت خوبی برخوردارند. مثنوی می‌گوید: «ارکیده، آنتریوم، میخک، رز و داوودی، بعضی از گل‌های شاخه‌ای هستند که در این روستا تولید و به بازارهای گل کشور فرستاده می‌شوند». مثنوی معتقد است نشاء گیاهانی که در گلزار کشت می‌شود، منحصر به همین روستا و بسیار باکیفیت است؛ «نشاء‌های بهاری، بنفشه، اطلسی، شاهپسند و بسیاری از گیاهان گلدار که شهرداری‌ها در فضاهای شهری می‌کارند، در گلزار کاشته می‌شوند.» در روستای گلزار 15تا 20هزار نفر مشغول پرورش گل و گیاه هستند و در میان آنها، اتباع کشورهای دیگر به‌خصوص اهالی افغانستان هم زیاد هستند. آنطور که مسئولان شهرستان پاکدشت می‌گویند، پاکدشت از بزرگ‌ترین تعاونی‌های گل و گیاه در کشور به شمار می‌رود و سطح زیرکشت این تعاونی حدود 750واحد تولیدی است و 2روستای مشهور گلزار بالا و گلزار پایین در این شهرستان واقع شده‌اند و باغداران روستای گلزار بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گل و گیاه شهرستان پاکدشت هستند. مثنوی می‌گوید جز بازارهای گل داخلی، آنها خریداران خارجی هم زیاد دارند؛ «کشورهای همسایه مثل آذربایجان و ارمنستان، خریداران گل و گیاه گلزار هستند. اما در سال‌های اخیر، عراق مشتری گل و گیاه اینجا شده است. به‌خصوص بعد از افزایش قیمت ارز، خرید از بازار ما برای آنها بسیار به‌صرفه‌تر شده و به همین دلیل هم استقبال بیشتری از محصولات ما می‌کنند.»

به روز کردن شغل پدر
محلی‌های روستای گلزار تلاش کرده‌اند از فرصتی که طبیعت در اختیارشان گذاشته بهترین استفاده را ببرند به همین دلیل هم نسل‌اندر‌نسل، کار پرورش گل و گیاه را ادامه می‌دهند. آنها که زمین کوچکی دارند، سعی می‌کنند در همان فضای محدود، گل و گیاه پرورش و به مرور کار را گسترش دهند. روستاییانی که زمین ندارند هم اکثرا در گلخانه‌ها و زمین‌های کشاورزی دیگران مشغول به‌کار هستند. جوانان روستا هم سعی کرده‌اند شغل پدران خود را ادامه دهند. هادی مثنوی یکی از این جوانان است که سراغ هر شغلی رفته، دوباره به همین کار برگشته است. او می‌گوید: «تولید گل و گیاه، ارثیه ماست. هیچ‌وقت نتوانستم این شغل را کنار بگذارم و حالا 15سال است که این کار را ادامه داده‌ام. از اینکه گیاهی را قلمه می‌زنم و آن گیاه رشد می‌کند، لذت می‌برم.‌» او معتقد است نسل جدید تولیدکنندگان گل و گیاه سعی کرده‌اند با استفاده از روش‌های مدرن، شغل آباء و اجدادی خود را به‌روز کنند؛ «ما تولید خود را به‌روز کرده‌ایم و از گیاه‌پزشک در تولید گل و گیاه کمک می‌گیریم. با این کار هم روند تولید به‌روز شده، هم مدت زمان به ثمر رسیدن و رشد گیاهانمان کاهش پیدا کرده است. به این ترتیب زودتر به سوددهی می‌رسیم.» مثنوی می‌گوید که تلاش کرده از ظرفیت فضای‌مجازی برای داشتن ارتباط مؤثرتر با مشتریان بهره ببرد؛ «هر مشتری‌ای که از گل و گیاهان ما تهیه می‌کند، می‌تواند هر زمان در نگهداری از آن به مشکل خورد یا احساس کرد گیاه ضعیف شده، عکسی از آن برایم بفرستد تا بفهم‌ام مشکل از کجاست و او را راهنمایی کنم تا جلوی از بین رفتن گیاه را بگیرد. بسیاری از ما سرسبزی گیاهان آپارتمانی را دوست داریم اما چندان در نگهداری آنها حرفه‌ای نیستیم، بنابراین به راهنمایی و مشورت احتیاج پیدا می‌کنیم.» برای به‌روز کردن کسب‌وکارهای مرتبط با گل و گیاه، روش‌های خلاقانه‌ای هم وجود دارد که می‌تواند برای محلی‌ها مشاغل جانبی ایجاد کند.
*سروده‌ای از قیصر امین‌پور 

حصار کلک 200ساله
بافت روستا چندان فشرده نیست و خانه‌ها و ساختمان‌ها طوری کنار هم قرار‌گرفته‌اند که روستای گلزار، شکل طولی پیدا کند. آنطور که محلی‌ها و ساکنان قدیمی روستا می‌گویند، تاریخچه شکل‌گیری روستا به حدود 200سال قبل برمی‌گردد. روستا در گذشته به شکل یک قلعه بوده که اهالی آن در این قلعه سکونت داشتند، به‌دلیل شکل قلعه‌مانند این روستا محلی‌ها نام حصار کلات را به آن دادند که البته بعدها این نام به حصار کلک تبدیل شد. خبری از زمین‌های گلکاری نبود و روستا شبیه به بسیاری از روستاهای دیگر، خاکی بود. با گذشت زمان و گسترش باغ‌ها و گلخانه‌های فراوان، نام این روستا به گلزار تغییر کرد. محلی‌ها هم که قبل از آن به مشاغلی مثل دامداری مشغول بودند، سراغ این گلکاری آمدند و حالا چند نسل از اهالی این روستا، شغلی جز پرورش انواع گل و گیاه نداشته‌اند. خانه‌ها در سال‌های اخیر تا حدودی بهسازی شده‌اند و امکانات اولیه یکی‌یکی به روستا اضافه شده‌اند، اما بیشتر مساحت روستا را زمین‌ها و سوله‌های گلکاری اشغال کرده‌است. در کنار اینها، بعضی مشاغل مثل تولیدات وسایل جانبی مرتبط، گلدان، سموم و داروهای نگهداری از گیاهان و پایه‌های چوبی تزئینی، در این سال‌ها کم و بیش در روستا رونق گرفته‌اند.
     
شغل آباء و اجدادی
تا چشم کار می‌کند زمین‌های گلکاری دیده می‌شود و سوله‌های وسیعی که انواع گل و گیاه در آنها به ردیف چیده شده‌اند؛ از گیاهان آپارتمانی گرفته تا گل‌ها و نهال‌های باغچه‌ای. از محلی‌ها درباره قدیمی‌ترهای این شغل در روستا می‌پرسیم و پرسان‌پرسان، به باغ خانواده مثنوی می‌رسیم. تا انتهای سوله، گلدان‌هایی از گیاهان مختلف کنار هم چیده شده و تعداد محصولات آنقدر زیاد است، که روی دیوارها و آویزهایی که سر‌تا‌سر محوطه نصب شده، پر از گیاهان متنوع است. فضا از غبارپاشی گیاهان، شرجی و خنک است. در انتهای یکی از مسیرهای گلخانه که راهی باریک از میان گیاهان باز شده، رضا مثنوی را در حال کندن علف‌های هرز از پای گلدان‌های سرسبز پیدا می‌کنیم. 65ساله است و می‌گوید از کودکی خودش را در گلخانه‌ها پیدا کرده است؛« این شغل پدری من است و از کودکی شاهد تلاش‌های او برای پرورش و نگهداری از گل‌ها و گیاهان بودم. ما 5برادر هستیم که همگی وارد این شغل شده‌ایم و هیچ‌کدام از این کار فاصله نگرفته‌ایم. حتی یکی از برادرانم تحصیلاتش را ادامه داد و پزشک شد، اما از کار گل و گیاه دور نشد و همچنان در کنار شغل اصلی خود، به این کار هم مشغول است. با اینکه این شغل به نوعی به ما ارث رسیده، اما خودمان هم به مرور به آن علاقه‌مند شدیم. من وقتی با گل و گیاه سر و کار دارم، خستگی از تنم در‌می‌رود. من با این کار عجین شده‌ام و زندگی کرده‌ام، حالا هم هر 3پسرم وارد همین کار شده‌اند.» آنطور که مثنوی از پدرش شنیده، سال‌ها قبل 2نفر از باغداران، زمینی را در روستا به این کار اختصاص دادند و محصولات خود را به شکل عمده فروختند. همین کار مردم روستا را تشویق کرد که آنها هم از زمین‌های اطراف برای پرورش گیاهان استفاده کنند و خیلی زود، گلزار به قطب پرورش گل و گیاه تبدیل شد.

رژه کرونا  در بازار گل و گیاه
از اواخر سال گذشته که کرونا مهمان ناخوانده شد، بازار گل و گیاه هم از تأثیر منفی این ویروس بی‌آسیب نماند. مثنوی، یکی از فروشندگان این بازار می‌گوید: «از بعد ورود کرونا، بازار ما هم دچار ضرر و زیان زیادی شد. خریداران محصولات کاهش پیدا کردند. این در حالی بود که به‌دلیل افزایش قیمت‌ها در حوزه‌های مختلف، هزینه‌های تولید گل و گیاه ناگهان خیلی بالاتر رفت». بسیاری از علاقه‌مندان به گل و گیاه‌های آپارتمانی که بازارهای گل معروف پایتخت را می‌شناسند، از اینکه می‌توانند کمی دورتر، با قیمت‌هایی به‌مراتب مناسب‌تر گل و گیاه بخرند، خبر ندارند. مسعود رهجو، یکی از مشتریان علاقه‌مند به گل و گیاه است که او را همراه همسرش در حال قدم زدن در راهروهای طولانی گلخانه و مشورت برای انتخاب گیاه آپارتمانی پیدا می‌کنیم. او می‌گوید: «حالا که خانه‌ها آپارتمانی و کوچک شده، تنها راه آوردن سرسبزی به خانه، خرید گل و گیاه است. ما چندبار به بازار گل محلاتی و امام رضا(ع) سر زده‌ایم اما این روستا را نمی‌شناختیم. خیلی اتفاقی از وجود این روستا باخبر شدیم و حالا چند ساعتی است از این گلخانه به گلخانه بعدی می‌رویم و علاوه بر خرید، از گشت و‌گذار در این فضای سرسبز لذت می‌بریم».

جاذبه‌های نزدیک
اگر شما هم تا امروز از وجود روستای گلزار در همسایگی پایتخت خبر نداشته‌اید، تقصیری ندارید چون این روستا با وجود اینکه قطب بزرگ پرورش گل و گیاه است، آنطور که باید و شاید معرفی نشده است. اما از امروز به بعد اگر خواننده گزارش ما بوده‌اید، با شناختن این روستا یک مقصد به مقاصد گردشگری نزدیک خود اضافه کنید. گلزار جدا از نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های دائمی گل و گیاه، جاذبه‌های طبیعی و بکر دیگری هم دارد؛ از جمله زمین‌های کشاورزی فراوان که مردم در آنها به گلکاری، سبزی‌کاری و حتی دامداری مشغول هستند. علاوه بر این اگر روزی گذرتان به این روستای زیبا افتاد، می‌توانید در محدوده پاکدشت از آثار تاریخی و دیگر جاذبه‌های گردشگری این محدوده هم دیدن کنید. امامزاده‌محمد(ع)، امامزاده‌عون(ع)، امامزاده‌سیدجلیل(ع)، کاروانسرای خاتون‌آباد، یخچال یبر داغلان، پل قدیمی جیتو، تپه و قلعه ترپاق، تپه و قلعه محمودآباد و عمارت ناصریه، تنها بخشی از جاذبه‌های گردشگری پاکدشت زیبا هستند که برای دیدن آنها کافی است خودتان را به جنوب‌شرق تهران و بزرگراه امام‌رضا(ع) برسانید. وجود بیش از 50اثر تاریخی و مکان گردشگری که تاکنون 30اثر آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، باغات و گلخانه‌های متعدد پرورش گل و گیاه، روستاهای هدف گردشگری و میراث معنوی عشایر، این شهرستان را دارای چشم‌اندازی خوب در عرصه گردشگری کرده‌ است.
        
کشار بالای سولقان
کشار بالا روستایی از توابع بخش کن شهرستان تهران در استان تهران است. این روستا در دهستان سولقان قرار دارد. زمین حاصلخیز و هوای مطبوع روستای کشار موجب شده که از دیرباز پرورش گل و گیاه در این روستا رونق داشته‌باشد. بیشتر غرفه‌داران بازارهای گل غرب تهران به‌ویژه منطقه5 از اهالی روستای کشار هستند؛ روستانشینانی که در تولید و تکثیر نهال درختان میوه، تبحر ویژه‌ای دارند. با این حال از ظرفیت باغداری کشار به‌طورکامل استفاده نمی‌شود. گلخانه‌هایی که در حیاط خانه‌ها ساخته می‌شود، جوابگو نیست و اهالی بر این باورند اگر شهرداری یا بخشداری حمایت کند، روستای کشار این قابلیت را دارد تا به‌عنوان قطب تولید گل و گیاه تهران مطرح شود. همه امکانات روستا فراهم است اما چون روستاییان امکانات به‌روز کشاورزی و باغداری را در اختیار ندارند، نمی‌توانند این حرفه آباء و اجدادی را آنطور که باید توسعه دهند. این روستا قابلیت پرورش انواع گل و گیاه را دارد و اهالی حتی می‌توانند ظروف سفالی و گلدان‌های مورد‌نیاز را خودشان تولید کنند.

قاسم‌آباد سفلی گیلان
پس از مرکبات، گل و گیاه زینتی محصول باصرفه‌ قاسم‌آباد سفلی در استان گیلان است. قاسم‌آباد سفلی مرکز دهستان اوشیان و سیاهکلرود است و مساحت آن 125کیلومترمربع با 41آبادی است. به‌دلیل نزدیکی این منطقه به رامسر و تنکابن، اهالی هم گرایش زیادی به پرورش گل و گیاه دارند. تمایل به‌دست یافتن به درآمد بهتر و همچنین سیر تحول فکری بسیاری از ساکنان به‌خصوص افراد تحصیل‌کرده و روشنفکر منطقه سبب شده است که پرورش گل و گیاه به یکی از شغل‌های مهم مردم این منطقه تبدیل شود. آمار تولیدکنندگان گل و گیاه در منطقه قاسم‌آباد سفلی 50الی 60خانوار است. انواع گل و گیاه زینتی که در منطقه کشت می‌شوند شامل شمشاد طلایی، کاملیا، پتروس، کامیس پاریس، مگنولیا، برگ بو، یاس هلندی، کاج طلایی، سیکاس، کاج مطبق، ژینه، ویرنیا، کاج کله‌قندی، شمشاد توپی، زرشک، یوکا، شمشاد مینیاتوری، گل‌ابریشم، آلکس، ارغوان و... است، اما از بین گل‌های رایج در منطقه شمشاد طلایی و انواع کاج بیشترین آمار را به‌خود اختصاص داده‌اند.

وازیک محمودآباد
روستای وازیک در شهرستان محمودآباد و دهستان هرازپی ‌شمالی، بخش سرخ‌رود قرار دارد. این روستا دارای 550خانوار و 315نفر جمعیت است و شغل اصلی اهالی این روستا، شالیکاری است. روستاییان علاوه بر تولید برنج و سایر محصولات، به پرورش گل وگیاه زینتی نیز مشغول هستند. وازیک  شامل460هزار‌و700مترمربع گلخانه فضای بسته با 100نفر بهره‌بردار و 22هزار مترمربع گلخانه فضای باز با 14بهره‌بردار و در کل 114بهره‌بردار در بخش گل و گیاه است. اغلب گلخانه‌های موجود به‌صورت تونلی تک‌قلو یا چند‌قلو بوده و غالب گل‌های پرورش‌یافته در آن شامل گل‌های گردی، لاوسون، لیندا، دراسنا، گل مرداب، استر لیزه و برگ انجیری هستند. برگزاری کلاس‌های آموزشی ترویجی در زمینه پرورش گل و گیاه زینتی برای مردان و زنان روستا، بازدید‌های مستمر از وضعیت گلخانه‌های موجود، و برگزاری نمایشگاه گل وگیاه زینتی در محمودآباد، اقداماتی است که برای توسعه فعالیت در این روستا انجام شده است.

نعمت‌آباد تنکابن
یکی از روستاهایی که به مرکز پرورش گل و گیاه و درختچه‌های زینتی تبدیل شده، نعمت‌آباد در شهرستان تنکابن است. این روستا 500هکتار زمین کشاورزی و مسکونی دارد که 141هکتار آن را گلخانه تشکیل می‌دهد؛ یعنی به اندازه 141ورزشگاه آزادی پر از گل. در این روستا در هر خانه‌ای را که می‌زنید به پرورش گل و گیاه مشغول هستند. اهالی این روستا با پرورش گل حدود 20میلیارد تومان به اقتصاد کشور کمک می‌کنند، تنوع گونه‌های گل و گیاه این منطقه سبب استقبال خریداران هم شد. روستای نعمت‌آباد با ظرفیت تولید بیش از 6میلیون اصله در سال سهم 40درصدی از صادرات گل و گیاه شهرستان تنکابن را دارد؛ ظرفیتی که بهره‌گیری از آن سبب ایجاد اشتغال و درآمد پایدار در این منطقه می‌شود. 90درصد مردم نعمت‌آباد گلکار هستند و بیکاری در این دهکده گل و گیاه تقریبا رنگ باخته است. بازدهی زمین‌های این منطقه سبب شده تا به مرور روستاییان دیگر هم به این کار مشغول شوند.