پیامدهای غفلت از موتورسیکلت‌های رسوبی

محمدجواد امیری_عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

یکی از مهم‌ترین آلاینده‌های هوا در کلانشهرهای کشورمان، ذرات معلق هستند. بررسی شاخص کیفیت هوا در روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس و ناسالم برای همه، حاکی از آن است که آلاینده شاخص، عموماً ذرات معلق هستند. بنابر مطالعات موجود در کلانشهرهای کشور، مهم‌ترین عامل انتشار ذرات معلق، به‌ترتیب ناوگان دیزلی و گازوئیل‌سوز، نیروگاه‌ها و موتورسیکلت‌ها هستند.
براساس مطالعات سیاهه انتشار تهران، وسایل نقلیه عامل انتشار 82.9درصد آلاینده‌های گازی و 60.8درصد ذرات معلق هستند. در این میان، موتورسیکلت‌ها در انتشار 21.3درصدی گازهای آلاینده و 10درصدی ذرات معلق سهیم هستند. طبق آمار پلیس راهور، هم‌اکنون حداقل 2میلیون‌و400هزار موتورسیکلت در تهران تردد می‌کنند. البته برخی از موتورسیکلت‌ها نیز فاقد پلاک بوده یا دارای پلاک قدیمی هستند و برخی نیز از شهرستان‌ها به تهران آمده‌اند. از این میان، بیش از 90درصد موتورسیکلت‌های تهران، کاربراتوری هستند. عمده ناوگان موتورسیکلت کشور که تاکنون بیش از11میلیون دستگاه از آن پلاک شده‌اند را موتورسیکلت‌های کاربراتوری تشکیل می‌دهند. بنابر اعلام پلیس راهور، حدود 9.5میلیون از کل موتورسیکلت‌های کشور، سنی بالاتر از 6سال دارند که طبق آیین‌نامه قبلی ماده 8قانون هوای پاک، فرسوده محسوب می‌شوند.
هر موتورسیکلت کاربراتوری به‌طور میانگین در هر کیلومتر، 15.5گرم آلودگی تولید می‌کند؛ درحالی‌که موتورسیکلت‌های انژکتوری حدود 2گرم در هر کیلومتر تولید آلایندگی دارند؛ بنابراین هر موتورسیکلت کاربراتوری، بیش از 7برابر موتورسیکلت انژکتوری (شامل تولیدات سال1396 و بعد از آن در کشور)، آلاینده و مخرب محیط‌زیست و سلامت انسان‌هاست. البته با منع شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری از ابتدای سال 1396، موتورسیکلت‌هایی با سطح استاندارد آلایندگی یورو3 و یورو4 که بسیار مناسب‌تر از سطح آلایندگی موتورسیکلت‌های کاربراتوری، آلودگی هوا و صدا تولید می‌کنند، روانه بازار شده‌اند.
با وجود توقف تولید موتورسیکلت کاربراتوری، اخیراً پلیس راهور اعلام کرده قصد ترخیص 837هزار دستگاه موتورسیکلت رسوبی در پارکینگ‌های تحت نظارت خود را دارد. درواقع طبق قوانین و مقررات موجود، موتورسیکلت‌های دارای تخلف راهنمایی و رانندگی و تخلفات انتظامی با توجه به نوع تخلف، به پارکینگ‌های تعیین‌شده توسط پلیس راهنمایی و رانندگی اعزام می‌شوند و تا زمان پرداخت جریمه تخلفات و بدهی‌های مربوط به پارکینگ، امکان ترخیص آنها وجود ندارد. از سال‌های قبل بارها از سوی مسئولان شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی در مصاحبه‌های مختلف، شاهد اعلام حجم بالای موتورسیکلت‌های انباشته شده یا رسوب شده در پارکینگ‌ها بوده‌ایم که به‌علت نبود اسناد مالکیت راکب موتور و رقم بالای جریمه آن، عمدتاً تمایلی برای ترخیص آن وجود نداشته و عملا هزینه‌های پارکینگ این موتورها نیز از بودجه عمومی پرداخت می‌شد. اخیراً با افزایش قابل توجه قیمت ارز و متعاقباً قیمت انواع موتورسیکلت، بسیاری از این موتورسیکلت‌های رهاشده، نسبت به قبل ارزش بالاتری پیدا کرده‌اند.
در آبان‌ماه سال‌جاری پلیس راهور با ارائه تسهیلاتی مانند محاسبه نرخ پارکینگ براساس تعرفه سال1394، تقسیط جرایم، بخشش دیرکرد جرایم و عدم‌الزام ارائه گواهینامه و بیمه شخص ثالث، اقدام به ترخیص گسترده موتورسیکلت‌های رسوبی در پارکینگ‌ها کرد که عمده آنها کاربراتوری بوده‌اند. دلیل عمده اجرای این طرح که طی مصاحبه‌های مختلف توسط مسئولان در راهور ناجا اعلام می‌شد، کاهش زمان ترخیص موتورسیکلت، حفظ سرمایه‌های مردم و ایجاد سرمایه اجتماعی بیشتر برای پلیس بود. این امر با واکنش و اعتراض شدید سازمان حفاظت محیط‌زیست و برخی فعالان محیط‌زیست مواجه شد.
دوستداران محیط‌زیست معتقدند آزادسازی و ترخیص 837هزار دستگاه موتورسیکلت عمدتاً کاربراتوری و فرسوده در سطح کلانشهرها، فاجعه محیط‌زیستی به بار می‌آورد. درواقع بنابر مطالعات موجود و با فرض بازگشت تمامی موتورسیکلت‌های رسوبی و کاربراتوری، در خوش‌بینانه‌ترین حالت، میزان انتشار ذرات معلق (بدون لحاظ گازهای آلاینده) در شهرهای کشور، حداقل 1120 تُن در سال افزایش خواهد یافت.
هم‌اکنون آمار معاینه فنی موتورسیکلت در کشور بسیار اندک است؛ بنابراین واضح است موتورسیکلت‌های ترخیص‌شده اعم از کاربراتوری و انژکتوری، مورد آزمون‌های معاینه فنی قرار نگرفته‌اند؛ به همین‌خاطر پیشنهاد می‌شود با حفظ حق مالکیت افراد در مورد موتورسیکلت‌های انباشته شده در پارکینگ‌ها، موتورسیکلت‌های کاربراتوری با توجه به آلودگی چند برابری آنها، اسقاط شوند و عایدی ناشی از اسقاط آنها شامل گواهی اسقاط و ارزش آهن و لاشه مربوطه، تنها به مالک اصلی موتورسیکلت و پس از ارائه مدارک رسمی مالکیت پرداخت شود. اما موتورسیکلت‌های انژکتوری، تنها با پیش‌شرط قبولی در معاینه فنی و پرداخت هزینه‌های پارکینگ و جرایم راهنمایی و رانندگی، مجاز به ترخیص شوند.