از اسفند تا اسفند همراه با کتاب و کرونا

 مرتضی کاردر- روزنامه‌نگار

بازار کتاب و نشر خیلی زودتر از بسیاری از بازارها و اصناف دیگر ایران با کرونا کنار آمد و کوشید تا تهدید کرونا را به فرصت تبدیل کند. حالا که به یک سال گذشته نگاه می‌کنیم می‌بینیم ناشران، به‌رغم فراز و فرودهای بسیار، کمتر آسیب دیده‌اند و مجموعا خودشان را از موج‌های گوناگون کرونا به سلامت گذرانده‌اند. دست‌کم توانسته‌اند خودشان را زنده نگه دارند. در یک سال گذشته خبر تعطیلی در صنف‌های دیگر بسیار به گوش رسیده اما به جرأت می‌توان گفت که تعطیلی کتابفروشان و ناشران کمتر بوده است.

راهکارهایی برای جلوگیری از تعطیلی مطلق
اسفند‌ماه گذشته وقتی بهت ورود کرونا همه ایران را زمینگیر کرده بود و بیشتر مردم ترجیح می‌دادند از ترس ویروس تازه ‌وارد ناشناخته در خانه‌ها بمانند و خریدهای نوروزی به حداقل رسیده بود و طبیعتا کسی به خرید کتاب و سرزدن به کتابفروشی‌ها فکر نمی‌کرد، شماری از کتابفروشان طرح‌های ویژه فروش را در دستور کار خود قرار دادند و با تمهیداتی مثل تخفیف‌ و خرید غیرحضوری و ارسال رایگان (از طریق پست و پیک) کوشیدند که در بازار عید دست‌خالی نمانند.
تعطیلات نوروزی، به‌دلیل قرنطینه، عملا به یک‌ ماه رسید و بعد کتابفروشی‌ها کم‌کم باز شدند، اگرچه خیلی‌هایشان در تعطیلی‌های نیمه دوم فروردین و بلاتکلیفی روزهای نخست اردیبهشت هم به سبک و سیاق اسفند عمل کردند و فروش‌های غیرحضوری سبب شد که روزهای قرنطینه را به تعطیلی مطلق نگذرانند.

مُسکن‌های فقدان نمایشگاه کتاب
مسئله اصلی، نمایشگاه کتاب۹۹ بود که چند هفته یک‌بار خبر می‌رسید که فعلا به تعویق افتاده و معلوم نبود برگزار می‌شود یا نه. عجالتا طرح بهارانه کتاب اجرا شد که مُسکن موقت فقدان نمایشگاه کتاب باشد و رونقی به چرخه نشر و کتاب بدهد و شمار خریداران کتابفروشی‌ها را بیشتر کند. در طرح بهارانه ۱۰میلیارد تومان کتاب به‌فروش رسید.
تابستان معلوم شده بود که نمایشگاه کتاب برگزار نخواهد شد و شیوه‌ای از فروش جایگزین برگزاری نمایشگاه خواهد شد. خانه کتاب طرح تخفیف تابستانه را در دستور کار قرار داد. هر چه بیشتر گذشت، استقبال کتابخوانان از طرح‌های تخفیف فصلی بیشتر شد؛ استقبالی که نشان می‌داد کتاب می‌تواند یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های بسیاری از مردم برای روزهای قرنطینه و خانه‌نشینی باشد. در طرح تابستانه ۱۹میلیارد تومان کتاب به‌فروش رسید.
بحث درباره شیوه‌های جایگزین نمایشگاه کتاب همچنان ادامه داشت که پاییز از راه رسید و آبان‌ماه و هفته کتاب آمد. در طرح تخفیف پاییزه نیم‌میلیون جلد کتاب به مبلغ ۲۰میلیارد تومان به‌فروش رسید.

تجربه‌ای تازه فراتر از انتظارها
طرح‌های تخفیف فصلی در حقیقت برای رونق کتابفروشی‌ها راه‌اندازی شده‌اند. اما ناشران که در نمایشگاه کتاب به‌فروش مستقیم محصولات خود می‌پردازند، انتظار طرحی ویژه برای خود داشتند. زمزمه برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی از مدت‌ها قبل به گوش می‌رسید اما طبیعی بود که اصلی‌ترین مشکل مسئله زیرساخت‌های اطلاعاتی و چگونگی برگزاری نمایشگاه به‌صورت مجازی است. درنهایت نمایشگاه کتاب در روزهای نخست بهمن برگزار شد. با وجود اینکه نمایشگاه مجازی کتاب تجربه‌ای تازه و ناشناخته بود و به‌رغم مشکلاتی که در آغاز راه برگزاری‌اش پدید آمد، استقبال ناشران و دوستداران را در پی داشت. در نمایشگاه مجازی کتاب ۶۴میلیارد تومان کتاب به‌فروش رسید که فراتر از انتظار بود. زیرساخت‌های اطلاعاتی فراهم‌‌آمده برای نمایشگاه مجازی کتاب می‌تواند در سال‌های بعد نیز مورد استفاده ناشران و خانه کتاب و ستاد برگزاری نمایشگاه باشد.

اتفاق پنجم
4 اتفاق بزرگ حوزه کتاب (نمایشگاه مجازی و 3طرح تخفیف فصلی) سبب شده است که بازار کتاب ایران خود را در یک سال گذشته زنده نگه دارد. حالا اتفاق پنجم در راه است. با زمستانه کتاب بازار کتاب و نشر در روزهای آخر سال رونق می‌گیرد و کتابفروشی‌ها در بازار عید شلوغ‌تر می‌شوند.
ثبت‌نام کتابفروشان در زمستانه کتاب هفته گذشته انجام شده و طرح از امروز، نهم اسفند آغاز می‌شود و به‌مدت یک هفته ادامه خواهد داشت. تخفیف زمستانه کتاب این بار ۵درصد افزایش یافته و به ۲۵درصد رسیده است که یعنی دوستداران کتاب می‌توانند کتاب‌های بیشتری خریداری کنند. سقف خرید برای هر نفر ۲۰۰هزارتومان است.

گزینه‌های تازه ناشران و کتابفروشان
کرونا، فارغ از همه آسیب‌های اقتصادی، سبب اتفاق‌های تازه‌ای در حوزه کتاب و نشر شده است. فروش‌ و ارسال غیرحضوری که گزینه‌ای جانبی بود حالا برای ناشران و کتابفروشان به یکی از اصلی‌ترین گزینه‌ها تبدیل شده است. بیشتر ناشران و کتابفروشان، حتی سنتی‌ترین‌هایشان، پذیرش و سفارش ۲۴ساعته از طریق سایت و خط تلفن مستقیم و صفحه‌های شبکه‌های اجتماعی را در دستور کار خود قرار داد‌ه‌اند. فروش‌های غیرحضوری راه تازه‌ای است که به مدد کرونا سرعت و گسترش بیشتری یافته است.