دلش آینه بود

رابعه تیموری

ابزار کارش هیچ‌وقت تغییر نمی‌کرد؛ یک قلم طراحی، یک خط‌کش چوبی، یک میز زیردست، الماس آینه‌بر و صدها و هزاران قطعه آینه بریده، ولی نقشی که روی رواق و ایوان حرم ائمه(ع) خلق می‌کرد همیشه متفاوت و بی‌نظیر بود و حال دلش جلوه هنرش را صد چندان می‌کرد.

استاد «محمدرضا نوید» سقف و ایوان بناهای مشهور زیادی را آینه‌کاری کرده، اما آینه‌کاری حرم حضرت عبدالعظیم(ع) از ارزشمندترین و فاخرترین آثار هنری اوست. استاد آینه‌کار حرم حضرت عبدالعظیم(ع) سه‌شنبه هفته گذشته در ۸۰ سالگی چشم از دنیا فرو بست. گزارش زیر شرح گوشه‌ای از زندگی این مرید هنرمند سیدالکریم(ع) است.  

مرحوم محمدرضا نوید در همان روزهای کودکی که هنوز سرش به درس و مشق گرم بود، همیشه پدر و دایی‌اش «عبدالکریم نوید تهرانی» را مشغول کوتاه و بلند کردن و پیچ و تاب دادن آینه‌های شکسته‌ای می‌دید که برای همسالان او فقط جام‌هایی خرد شده و ترک خورده بودند. وقتی بزرگ‌تر شد دیگر این صفحات نازک جیوه‌اندود برایش حکم بازیچه نداشتند و احساس می‌کرد دوست دارد او هم مانند پدر و دایی آینه‌کاری را یاد بگیرد.

او بعد از تحصیلات ابتدایی مدرسه را رها کرد و به شاگردی پدر و دایی‌اش مشغول شد. کم‌کم نوید در این هنر اسم و آوازه‌ای به هم زد و رئیس وقت سازمان برنامه از استاد جوان خواست خانه مجللش را آینه‌کاری کند. هنر نوید مطابق انتظار آقای رئیس بود و چیزی نگذشت که دوباره دولتمردان سراغش را گرفتند و این بار به او پیشنهاد دادند تالار شمس‌العماره کاخ گلستان را با آینه آذین ببندد.  

•  از تالار برلیان تا حرم سیدالکریم(ع)

​

پس از آن نوید، که خانه ساده‌اش در خیابان ری محله امامزاده یحیی(ع) هیچ نشانی از زرق و برق دنیا نداشت، هر روز دیوار کاخ‌های اشرافی بناهایی مانند تالار برلیان، تالار جهان‌نما در کاخ نیاوران و هتل شاه عباس صفوی در اصفهان را سوزنی و گرده‌زنی می‌کرد تا روی آنها با گچ و سریش نقش‌های بی‌بدیل هنر آینه‌کاری را خلق کند. در همان سال‌ها متولیان بازسازی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) به فکر افتادند از استعداد استاد جوان برای آینه‌کاری رواق جلو حرم که به ایوان عتیق معروف است، استفاده کنند. نوید این پیشنهاد را با جان‌و‌دل پذیرفت و آینه‌کاری حرم را آغاز کرد. او هر ابزار و دم و دستگاهی را که برای تحویل بهترین اثر لازم بود، مهیا کرد و مشغول کار شد، اما وقتی که داربست‌ها را نصب می‌کردند، ناگهان بخشی از گچکاری بنا فرو ریخت و آجرهای کاهی رنگ دیوار نمایان شد.  

• آینه‌کاری در قتلگاه شهدای کربلا

روی آجرها با خط کوفی تاریخچه ساخت حرم سیدالکریم(ع) حک شده بود که باستان‌شناسان بر اساس آن پی بردند قدمت بنا به دوره سلجوقی می‌رسد و گویا گچکاری دیوار که در زمان ناصرالدین شاه انجام شده، تاریخچه را پوشانده است. آینه‌کاری ایوان عتیق نخستین اثر استاد آینه‌کار در اماکن مذهبی بود که در سال ۱۳۴۶ انجام داد، اما پس از آن او ۱۱ هزار‌متر مربع آینه‌کاری دیگر از حرم حضرت عبدالعظیم(ع)، بقعه بی‌بی شهربانو، حرم امامزاده عبدالله(ع)، حرم امامزاده حسن(ع)، حرم امامزاده جعفر(ع) و ابن‌بابویه را هم آینه‌کاری کرد. نوید که حال و هوای خوش و معنوی نقش زدن در این اماکن مقدس را چشیده بود، دلش می‌خواست از هنرش برای تزیین حرم امامان و پیشوایان دین که در دیگر کشورها دفن شده‌اند، استفاده کند. نخستین فرصت رسیدن به این آرزو در دهه ۵۰ برای استاد فراهم شد و او در دوران پیش از روی کارآمدن دولت بعث، همراه کاروان هنرمندان به عراق سفر کرد و سقف قتلگاه شهدای کربلا را با آینه فرش کرد.  

• قدر دید و بر صدر نشست

​

پس از آن حضرت رقیه(س)، حضرت زینب(س) و حضرت امیرالمؤمنین(ع) استاد بااخلاص آینه‌کار را به خدمت طلبیدند و او در حرم این بزرگواران هنرش را ماندگارتر کرد. کم‌کم آوازه سبک کار پر از حاشیه و مقرنس و گره‌کشی و رسمی‌بندی مرحوم نوید که در لابه‌لای آن خطوط قرآنی جلوه‌گری می‌کرد، نه تنها در کشورهای مسلمان که در ینگه دنیا هم طرفدار پیدا کرد و سرمایه‌گذاران کشورهای مختلف از او خواستند بناهای تجاری‌شان را آینه‌کاری کند. استاد آینه‌کار در رستوران هتل «کران‌پلاس» کویت، هتل «اکسیدور» امارات و رستوران «دالاهو» در آلمان نقش‌هایی فریبنده و زیبا خلق کرد که مورد توجه صاحبان سرمایه قرار گرفت و حتی دولتمردان کشور آلمان به او پیشنهاد اقامت و تأمین هزینه آثار هنری‌اش را دادند که نپذیرفت و به وطن بازگشت.  

• هنر استاد ناشناخته ماند

غریبه‌های هنردوست بر خلاف مسئولان کشورمان، هر روز بیش از گذشته هنرمند آینه‌کار ایرانی را روی سر می‌گذاشتند و از برگزاری نمایشگاه آثارش در وطن خود استقبال می‌کردند. مرحوم نوید تعدادی از گلدان‌ها، تابلوها و جام‌های خود را در کشورهای اسپانیا و مالزی به نمایش گذاشت و حتی در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ عنوان هنرمند برتر نمایشگاه‌های مالزی را کسب کرد، اما هنر بی‌مانند و عشق محمدرضا نوید به وطنش، تا پایان عمر پربرکتش در کشور ما شناخته نشد و مسئولان هنر و صنعت حرمت مویی را که در این راه سفید کرد شایسته به جا نیاوردند.

قرار نگرفتن هنر آینه‌کاری در فهرست دروس دانشگاهی رشته معماری از حسرت‌های استاد نوید بود و افسوس می‌خورد که شرایطی فراهم نشده تا تجربیات خود را در اختیار دانشجویان رشته هنر قرار دهد. استاد باور داشت که در آینه‌کاری تجربه حرف اول را می‌زند و کسی پشت میز و لابه‌لای کتاب‌های درسی نمی‌تواند این هنر را یاد بگیرد. محمدرضا نوید فرزند پسر ندارد که هنر پدر را به ارث ببرد، اما دامادش فوت و فن آینه‌کاری را از استاد آموخته و در طرح‌های بزرگی مانند آینه‌کاری حرم امام حسین(ع) کمک حال او بوده است.  
 

•  آینه‌کاری، هنر اصیل ایرانی

در فرهنگ اصیل ایرانی آب و آینه نماد پاکی و روشنایی و راستگویی است و هنر آینه‌کاری تداعی‌کننده معنویت و نشانه معماری اسلامی شناخته می‌شود. آینه‌کاری سبب استحکام بنای ساختمان‌ها می‌شود و با انعکاس رنگ‌ها و پدید آوردن شکل‌های هندسی، زیبایی و شکوه خاصی به معماری داخل بناها می‌دهد. برخی محققان خاستگاه هنر آینه‌کاری را ایران دانسته و قدمت آن را دوره سامانیان تخمین زده‌اند. پژوهشگران نخستین نشانه‌های شکل امروزی این هنر را در دیوانخانه شاه طهماسب صفوی پیدا کرده‌اند که به‌صورت نصب جام‌های یکپارچه بر بدنه بنا بوده است. بعد از اختراع آینه‌های شفاف در اروپا، از شهر ونیز آینه وارد ایران می‌شد که در طول مسیر تعدادی از آنها آسیب می‌دیدند و می‌شکستند. صنعتگران ایرانی هم برای بهره‌گیری از آینه‌های شکسته این هنر را ابداع کردند.