ثبت ملی روستای بدون بیکار ایران

سیده زهرا عباسی_خبرنگار


چهارمین شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی، اشترمل از توابع شهرستان تویسرکان در استان همدان را به‌عنوان روستای ملی منبت گلریز تصویب کرد؛ خبری که اهالی روستا امیدوارند به معرفی بیشتر منبت گلریز و رونق کسب‌وکارشان بینجامد.
یک سال پیش هم تویسرکان به‌عنوان شهر ملی مبل و منبت ثبت ملی شده بود، اما آنچه امسال موجب خوشحالی شده، ثبت برند گلریز به‌عنوان نوعی از منبت با خاستگاه اشترمل است که با ظرافت خاصی به‌صورت دستی و بدون دخالت دستگاه روی چوب نقش می‌بندد.

قدم اول
مرتضی کاروند را نخستین استادکار اهل اشترمل می‌دانند که منبت گلریز یاد گرفت. او این هنر را از استادکاران بنامی چون محمود مقدم و رضا مازندرانی آموخت. بعد از او بسیاری از جوانان اشترمل هم به این کار علاقه‌مند شدند. هم‌اکنون بیش از 800نفر به‌صورت مستقیم و بقیه جمعیت ۱۷۷۴ نفری اشترمل به‌صورت غیرمستقیم با این هنرصنعت امرار معاش می‌کنند. 
رونق منبت گلریز و مبلمان در این روستا به حدی است که آن را می‌توان رتبه دوم اقتصاد تویسرکان بعد از گردو دانست.
محسن ترکاشوند، یکی از صنعتگران روستا که از 30سال پیش به‌صورت خانوادگی به این کار روی آورده، منبت اشترمل را منحصربه‌فرد می‌داند که در هیچ جای ایران نظیر ندارد.
او مهم‌ترین دلیل رونق این هنرصنعت در روستا را علاقه‌مندی مردم به هنر و تامین مواداولیه آن یعنی چوب در تویسرکان می‌داند و به همشهری می‌گوید: «در یک سال گذشته کرونا تأثیر زیادی بر بازار کار اهالی اشترمل گذاشته و درآمد به اندازه یک کارگر است تا استادکار».
او البته تأکید می‌کند اهالی وقتی در کار منبت به بن‌بست بخورند، سراغ کشاورزی و محصول گردو می‌روند یا برای کارگاه‌های دیگر کارگری می‌کنند.

روستای بدون بیکار
بیش از 500کارگاه در اشترمل به‌کار تولید مبل و منبت مشغول هستند. در کنار این کارگاه‌ها بسیاری از اهالی هم در خانه خود به تولید مبلمان، سرویس خواب، قاب عکس، عصا یا چوب قلیان و... می‌پردازند. زن و مرد هم ندارد. کارگاه‌ها اغلب خانوادگی می‌چرخند.
حمید ترکاشوند، دهیار روستا همین کسب‌وکار خانوادگی را عامل اصلی اشتغال‌زایی در اشترمل می‌داند که موجب شده است روستا نه‌تنها بیکار نداشته باشد، بلکه در منطقه هم اشتغال ایجاد کند.
او با توجه به شرایط اقتصادی کشور، اوضاع را از دو‌سه سال گذشته کمی نامناسب توصیف می‌کند، اما توضیح می‌دهد با رونق این هنرصنعت بسیاری از اهالی به روستا بازگشته‌اند و روستا بیش از 15خانوار غیربومی هم در خود پذیرفته است.
اشترمل امکانات کافی دارد، اما مهم‌ترین کمبود روستا را شاید بتوان فضای تفریحی و مراکز اقامتی دانست که ساخت آن هم به‌گفته دهیار در دستور کار است.

کرونا و سختی‌های منبت
شهرک صنعتی منطقه‌ای را در اختیار کارگاه‌های مبل و منبت اشترمل قرار داده است. 490کارگاه مبل و منبت در این روستا فعال است و در مجموع معیشت 530خانوار با همین هنرصنعت می‌گذرد؛ منبت گلریز یا منبت فرشی که علاقه و احساس اهالی اشترمل آن را زنده نگه داشته است.
اسحاق ترکاشوند، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تویسرکان معتقد است ثبت ملی روستا و هنر آن اتفاق مثبتی است که می‌تواند موجب رونق گردشگری و اقتصادی روستا شود.
ترکاشوند از برنامه‌ریزی برای برندسازی و مارکتینگ منبت گلریز هم خبر می‌دهد تا محصولات روستا با یک برند و کیفیت بالا روانه بازار هدف شوند.
برخی از اهالی اما معتقدند شیوع کرونا تأثیری منفی روی کسب‌وکارشان گذاشته است که ترکاشوند در این‌باره هم توضیح می‌دهد: «آمار دقیق از خسارت و تأثیر منفی کرونا نداریم، اما در تامین مواداولیه از کردستان عراق و همچنین کاهش فروش، می‌توان این تأثیر را دید که خوشبختانه خیلی جدی نبوده است».

پیگیری برای ثبت جهانی
اغلب اهالی اشترمل بیمه هستند؛ بیمه کشاورزی، قالی‌بافی یا بیمه کارگاهی، اما همه آنها با اعلام خبر ثبت ملی روستا منتظر اطلاع‌رسانی از سوی مسئولان و حمایت‌های بعدی هستند تا بتوانند ارزش افزوده کارشان را بیشتر کنند. این همت اهالی برای پیگیری ثبت ملی از چند سال پیش شروع شد. یکی از اهالی که از دست‌اندرکاران برگزاری نخستین جشنواره روستایی مبل و منبت در اشترمل هم بوده است، شروع این حرکت را مربوط به 4سال پیش می‌داند.
حسین ترکاشوند تأکید می‌کند بعد از برگزاری جشنواره، مطالبه عمومی شکل گرفت و با پیگیری مردم، هیأت برگزاری جشنواره، نمایندگان و مسئولان استانی، در نهایت اشترمل به ثبت ملی رسید. او از پیگیری برای ثبت جهانی روستا هم خبر می‌دهد. حمایت از تولیدکنندگان، اطلاع‌رسانی و تبلیغات، توسعه زیرساخت‌های روستا و ایجاد انگیزه بیشتر از نکاتی است که به اعتقاد ترکاشوند باید از سوی مسئولان مورد توجه قرار بگیرد تا این ثبت ملی ثمر بیشتری داشته باشد.
        
جشن ملی شدن اشترمل به‌عنوان روستای مبل و منبت گلریز همین روزها برگزار می‌شود. اهالی بی‌صبرانه برای برگزاری این جشن انتظار می‌کشند تا یک‌بار دیگر یادآوری کنند درهای منبت‌کاری امامزاده صالح(ع) و امامزاده داوود(ع) در تهران و 2چارچوب در صحن امام رضا(ع) هنر دست و ذهن خلاق مرتضی کاروند، پیشکسوت منبت این دیار است.

مکث
اشتغال‌زایی مبل و منبت برای 9هزار نفر 
مسئول انجمن خوشه مبل و منبت تویسرکان با بیان اینکه دو محصول گردو با برند جهانی و مبل و منبت با برند ملی حرف اول را در این شهرستان می‌زنند به همشهری می‌گوید: «مبل و منبت گلریز در روستای اشترمل برای بیش از 800نفر و در تویسرکان برای حدود 8هزار نفر به‌صورت مستقیم اشتغال‌زایی کرده است. این تعداد به‌طور میانگین ماهانه 200تا 300دست مبل در اشترمل و حدود 2هزار دست مبل در 4هزار کارگاه تویسرکان تولید می‌کنند».
بهرام ترکاشوند اما تأکید می‌کند حدود 60درصد کار به‌صورت خام و برای رنگ‌کاری و رویه‌کوبی به تهران، تبریز یا مشهد می‌رود و سهم زیادی از ارزش‌افزوده نصیب اشترمل و تویسرکان نمی‌شود.
او سود اصلی کار نهایی را برای نمایشگاه‌داران می‌داند و می‌افزاید: «پس از شکل‌گیری خوشه، جشنواره روستایی مبل و منبت و دوره‌های آموزشی برگزار شد و توانستیم تولیدکنندگان را متقاعد کنیم رنگ و رویه‌کوبی هم یاد بگیرند».
ترکاشوند با اشاره به راه‌اندازی حدود 15فروشگاه برای فروش محصول نهایی در اشترمل توضیح می‌دهد: «اقدامات زیادی برای جلوگیری از خام‌فروشی شروع شده، اما کافی نیست».
مسئول انجمن خوشه مبل و منبت شهرستان تویسرکان سهم صادرات از تولید مبل و منبت شهرستان را حدود 15درصد و بیشتر به مقصد عراق اعلام می‌کند.