شریف‌آباد و 3میلیون جمعیت در معرض ریسک زلزله

مهدی زارع- استاد پژوهشگاه زلزله

در ساعت 8:01 بامداد شنبه 18بهمن 1399 زلزله‌ای با بزرگای 3.2در نزدیکی شریف‌آباد از توابع پاکدشت، در جنوب شرق تهران رخ داد. پهنه رومرکزی این زمین‌لرزه بر گسل ایوانکی با طول حدود 80کیلومتر در جنوب شرق تهران منطبق است، که در انتهای شمال‌غربی آن به منطقه‌های 14و 15شهرداری تهران می‌رسد. این پهنه منطقه‌ای با زلزله‌های شناخته شده و متعدد با اندازه‌های کوچک، پیرامون تهران است. برای مثال زلزله 17مهر 1388با بزرگای 4و زلزله اول اسفند 1389با بزرگای 4.1در منطقه شریف‌آباد در 40کیلومتری جنوب‌شرقی تهران را به لرزه درآوردند. هر دو رخداد با ایجاد لرزه‌هایی موجب وحشت گروهی از هموطنان به‌خصوص در جنوب شرق تهران شدند. قفل شدن قطعه گسل ایوانکی در این پهنه هشداری جدی برای احتمال گسیخته شدن در یک زمین‌لرزه شدید است. 4زلزله تاریخی تا حدود 1200سال قبل در این منطقه رخ داده‌اند. پس از آن سکوتی لرزه‌ای در مورد یک زلزله شدید برقرار شده است. بر پایه برآورد‌های مرکز آمار ایران جمعیت شهرستان پاکدشت در سال95، بالغ بر 350هزار نفر بوده که در پایان سال 99با توجه به سرعت رشد جمعیت باید به حدود 415هزار نفر رسیده باشد. ضمنا برای مناطق جنوب شرقی تهران (مناطق 12، 13، 14، 15، 16 و 20) تا پایان سال 99جمعیتی بالغ بر 2میلیون و 400هزار نفر برآورد می‌شود. همچنین جمعیت دو شهرستان ورامین و قرچک تا پایان سال 99بالغ بر 580هزار نفر برآورد شده است. بنابراین می‌توان برای بخش جنوب شرقی استان تهران تا پایان سال 99جمعیتی بیش از 3میلیون و 400هزار نفر را برآورد کرد. چنین جمعیتی معرضیت بالا در برابر مخاطرات زمین‌لرزه‌ای شدید را در منطقه‌ای نشان می‌دهد که ساختمان‌ها و محلات حاشیه‌ای و آسیب‌پذیر در آن فراوانند. آماده‌سازی‌ و واکنش سریع به شرایط اضطرار، از مبانی یک پاسخ سنجیده هستند. زلزله انواع مختلفی از تهدیدها را به همراه دارد که اغلب به‌صورت واکنش‌های زنجیره‌ای پیش می‌روند. جنبش شدید در پهنه کانونی، گسیختگی مستقیم در پهنه گسله، زمین‌لغزش و روانگرایی از نخستین آسیب‌های قابل انتظار در زمین پهنه کانونی زلزله هستند. از آنجا که ژرفای کانون زمین‌لرزه‌های شدید و بزرگ‌تر (بزرگای 6یا بیشتر) در منطقه پیرامون تهران و جنوب البرز به‌طور معمول در حدود بین 8تا 25کیلومتر است بیشتر ساختمان‌ها در محدوده نزدیک به کانون آسیب زیادی می‌بینند؛ به‌ویژه ساختمان‌هایی که در امتداد یا نزدیکی گسل ساخته شده‌اند، به‌دلیل تکان‌های شدید ناشی از گسترش گسیختگی در جهت عمود بر گسل، خرابی‌های بیشتری متحمل خواهند شد. از این‌رو است که منطقه جنوب شرق استان تهران، با مسئله مهاجرت و شهرسازی ناپایدار، از نظر مدیریت بحران نیازمند توجه ویژه برای کاهش ریسک و آمادگی برای هر زمین‌لرزه شدید بعدی است.