نقشه تغییرات در خیابان ولیعصر

حامد فوقانی_دبیر گروه شهر


خیابان ولیعصر پیش از آنکه نوای آمدن سال1400 نواخته شود، تغییر چهره می‌دهد. این تغییر، یک ‌آماده‌سازی برای پوست‌اندازی طولانی‌ترین خیابان خاورمیانه خواهد بود تا هر اندازه امکان دارد، جوان شود. ولیعصر در مسیری قرار گرفته که انتهایش از یک‌سو به ثبت جهانی می‌انجامد و از سوی دیگر به گذشته خود بازمی‌گردد؛ گذشته‌ای که در آن خیابان محبوب پایتخت‌نشینان و حتی ایرانی‌ها مثل امروز، اینقدر پرترافیک نبود و کسبه، اهالی و البته چنارهای سربه فلک کشیده‌اش از همه‌‌چیز رضایت کافی داشتند. البته واقعیت آن است که نمی‌توان همه‌‌چیز را دستخوش تغییر کرد. برج‌هایی که بالاتر از قد چنارها سر به آسمان می‌سایند و در چند متری خیابان قرار دارند، یکی از اصلی‌ترین عناصری هستند که نمی‌توان برای کوتاه کردن‌‌شان اقدامی صورت داد یا حداقل حالاحالاها نمی‌توان کاری برای آنها انجام داد. خط ویژه بی‌آرتی نیز مورد دیگری است که با وجود همه مزیت‌هایش طی یک‌دهه اخیر، مورد نقد بوده و اگر امکانش فراهم شود، شاهد تغییراتی خواهد بود؛ تغییراتی که در راستای تبدیل ولیعصر به خیابان کامل باید صورت گیرد. بر این اساس، تمام مدهای حمل‌ونقلی مثل اتوبوس‌ها یا در آینده ال‌آرتی (قطار سبک و روسطحی شهری)، خودروها، دوچرخه‌ها و البته از همه مهم تر عابران‌پیاده به‌نسبت نیاز از خیابان سهم ترددی خواهند داشت.

تغییر در برخی نقاط با مداخلات کوچک
آنگونه که مشاور و مدیرکل دفتر شهردار تهران اعلام کرده است، تعدادی از طرح‌های ساماندهی خیابان ولیعصر تا پایان امسال اجرا می‌شود. مصطفی کاظمی در کارگاه «مجالی برای طراحانه اندیشیدن به فرصت‌های شهری خیابان ولیعصر» که آخر هفته پیش برگزار شد، گفت: «یکسری از نقاط خیابان ولیعصر برای ساماندهی به‌صورت دقیق انتخاب شده‌اند. کیفیت فضای این نقاط را می‌توان با مداخلات کوچک و به نوعی کم‌هزینه بهبود بخشید. بنا نیست این طرح‌ها یکباره شاکله فضا را به هم بریزند و اتفاقات عجیب و غریبی در آنجا رقم بزنند، بلکه ساماندهی با اصلاح جزئیاتی برای بهتر شدن فضا انجام می‌شود؛ ضمن اینکه گروه ناظر نیز مدام بررسی می‌کند، اقدامات در چارچوب هدف کلی باشد.»
طراحان برای ارائه طرح‌های ساماندهی نقاط تعیین‌شده خیابان ولیعصر از امروز، 4هفته فرصت دارند. پس از آن، طرح‌ها بررسی شده و کار اجرایی بلافاصله شروع می‌شود. با این حال، ممکن است انجام برخی از اقدامات کوچک گفته شده تا اوایل خرداد‌ماه سال آینده زمان ببرد. نقاط مدنظر نیز بن‌بست فلق، حد فاصله خیابان‌های جهان‌تاب و سی‌ودوم، ابتدای خیابان‌های سیدجمال‌الدین اسدآبادی و اتحادیه، محدوده دانشگاه تهران، سه‌راه زعفرانیه، محدوده مجاور بوستان امیریه و ابتدای خیابان‌های شهید دل‌پیشه، توتونچی و قلمستان، تقاطع‌های خیابان فرهنگ، مظهر قنات، محدوده خیابان‌های یاس و مهرگان، ابتدای خیابان‌های طالقانی، شهید بهشتی و شهید خدامی هستند.
اما در دید کلان‌تر، بهبود شرایط کلی خیابان، میادین و تقاطع‌های مهم آن که در 4منطقه یک‌، 3، 6 و 11 واقع شده‌اند، مدنظر است؛ به همین‌خاطر مطالعاتی برای بهبود شرایط آنها در حال انجام است. در این راستا، از میدان تجریش به‌عنوان شمالی‌ترین نقطه خیابان گرفته تا میدان راه‌آهن طی سال‌های آینده تغییر خواهد کرد.

منطقه یک؛ از تجریش تا پارک‌وی
درست است که ابتدای خیابان ولیعصر پس از میدان تجریش آغاز می‌شود، اما عملیات اجرایی که برای پیاده‌محور شدن مسیر خیابان شهرداری، حدفاصل میدان تجریش تا میدان قدس آغاز شده، به‌طور حتم روی محدوده شمالی ولیعصر نیز بی‌تأثیر نخواهد بود. از قرار معلوم، تردد در خیابان شهرداری از سمت میدان تجریش به‌سمت میدان قدس یکطرفه خواهد شد و بخشی از معبر به پیاده‌رو، مسیر دوچرخه‌سواری و مبلمان شهری اختصاص می‌یابد. دسترسی خودروها از شرق به غرب هم از مسیر خیابان دربند مهیا می‌شود. در این میان، سیدحمید موسوی، شهردار منطقه یک، حضور مردم را برای اجرای طرح‌های اینچنینی و همچنین تبدیل خیابان ولیعصر به خیابان کامل مهم می‌داند. او می‌گوید: «باید سعی کنیم تخلیه جمعیت در مناطق اتفاق نیفتد و زمینه رفت‌وآمد مردم فراهم شود. رفتن مردم از محیط‌های شهری، آنها را به فضای بی‌دفاع شهری تبدیل می‌کند. اگر بحث تقویت گردشگری در تهران است باید موضوعات ترافیکی نیز مورد توجه جدی قرار گیرد. باید شهر لجام‌گسیخته در اختیار خودرو را انسان‌محور کنیم؛ مثلا زمانی که موزه سینما ایجاد شد، باید اثر ترافیکی محدوده آن را می‌سنجیدند؛ چراکه هنرمندانی که قصد حضور در این موزه را دارند، درگیر ترافیک و جای پارک می‌شوند.»

منطقه3؛ از پارک‌وی تا تقاطع بزرگراه شهید همت
یکی از نقاطی که برای تغییر در خیابان ولیعصر انتخاب شده، میدان ونک است؛ به همین منظور قرار شده، ترافیک خودرویی در این محدوده به زیر زمین منتقل شود. احمد تواهن، شهردار منطقه3 می‌گوید: «پروژه مطالعاتی انتقال ترافیک خودروها در میدان ونک و خیابان‌های اطراف آن به زیر زمین و تبدیل آن به پیاده‌راه، در بودجه سال۱۴۰۰ شهرداری تهران پیش‌بینی شده است. پس از تامین اعتبار این پروژه زیرساختی شهری، مطالعات توسط مشاوران ذیصلاح برای دستیابی به بهترین طرح‌های اجرایی انجام می‌پذیرد. این طرح از چهارراه شهیدحقانی آغاز می‌شود و تا ابتدای خیابان ملاصدرا ادامه یافته و همین فضا را در امتداد شمالی ـ جنوبی محور ولیعصر در بر خواهد گرفت.» سهولت در تردد خودرو‌ها، کاهش زمان سفر در محدوده میدان ونک، تبدیل پیاده‌راه و بهره‌مندی شهروندان از جاذبه‌های گردشگری و خاطره‌انگیز و نیز سهولت دستیابی به مراکز فروشگاهی و خدماتی این محدوده از شهر تهران از اهداف اصلی این طرح خواهد بود. همچنین به‌گفته تواهن، در این پروژه به‌غیر از سازه‌های ترافیکی و حمل‌ونقل، مواردی از قبیل واحدهای تجاری، پارکینگ و فضاهای خدماتی و تفریحی برای غنی‌سازی‌ اوقات فراغت شهروندان نیز پیش‌بینی خواهد شد.

منطقه6؛ از تقاطع بزرگراه شهید همت تا انقلاب
در منطقه6 ساماندهی میدان ولیعصر و تبدیل پلازای زیرزمینی این میدان به کارکردهای اصلی، ساماندهی تقاطع‌های طالقانی، شهید مطهری و شهید فاطمی در دستور کار قرار خواهد گرفت. در این بین، تورج فرهادی، شهردار منطقه6 معتقد است، اقدامات انجام شده باید مانند نخ تسبیح به هم مرتبط باشد تا ارتباط منطقی بین طراحی‌ها ایجاد شود.

منطقه11؛ از خیابان انقلاب تا میدان راه‌آهن
یکی از مهم‌ترین نقاط خیابان ولیعصر که شاهد تغییرات خواهد بود، در محدوده منطقه11 واقع شده‌ است. یکی از این تغییرات در حوالی خیابان وحدت اسلامی صورت می‌گیرد. براین اساس، قرار است پیاده‌راهی در محدوده بازارچه طرخانی منطقه11 ایجاد شود. نصرالله آبادیان، شهردار منطقه11 که در کارگاه ملاقات با خیابان حضور داشت، همچنین از اهمیت ساماندهی میدان راه‌آهن سخن گفت. او می‌گوید: «نخستین مشکل در محدوده راه‌آهن اغتشاشات بصری بود که سعی کردیم با بازطراحی میدان، ساماندهی عمقی در اطراف محدوده انجام دهیم. در عین حال سرانه‌های خدماتی را تقویت کرده و بر حفظ هویت خیابان شوش، وحدت اسلامی و ولیعصر تأکید کردیم. 3سال زمان برد تا در طرح تفصیلی تغییراتی که هویت این خیابان‌ها را در معرض تخریب قرار می‌داد، حذف کنیم، اما حالا با زمینه‌سازی‌هایی، ظرفیت تغییر چهره ایجاد شده که باید درون آن محتوا ریخته شود.» او یکی دیگر از مشکلات محدوده را بافت ریزدانه و فرسوده محدوده می‌داند و می‌گوید: «منطقه11، نسبت به سایر نقاط کمتر نوسازی و بهسازی شده است. طرح‌های تشویقی و تسهیلاتی فراهم کردیم تا همزمان فرایند نوسازی نیز پیش برود.» 

مجال اندیشیدن به فرصت‌های ولیعصر


کارگاه «مجالی برای طراحانه اندیشیدن به فرصت‌های شهری خیابان ولیعصر» صبح روز پنجشنبه با هدف تبدیل خیابان ولیعصر به خیابانی کامل و حرکت در مسیر ثبت جهانی با حضور 14گروه معمار و طراح شهری، در 3پنل تخصصی برگزار شد. در این کارگاه، مدیران شهری و کارشناسان حوزه‌های مختلف مباحثی را مطرح کردند که به‌طور خلاصه در زیر می‌خوانید:


مصطفی کاظمی، مشاور و مدیرکل دفتر شهردار تهران: 
طرح‌هایی که ارائه داده می‌شود باید جنبه اجرایی داشته باشد. درواقع اگر بتوانیم جزئیات را مشخص کنیم، تفاوت میان طرح و خروجی، زیاد نخواهد بود. شهرداری تهران با پیمانکاران مختلف سروکار دارد، باید طرح‌ها به‌گونه‌ای باشد که پیمانکاران بتوانند آنها را تبدیل به خروجی مطابق با طرح کنند. مطابق با آب و هوا، میزان تردد، شکل خیابان و... باید نوع مصالح استفاده شده در کف خیابان تفاوت داشته باشد و این موضوع در طرح‌ها باید مشخص شود. همچنین در طراحی‌ها خط آسمان نیز اهمیت زیادی دارد؛ اینکه شهروندان از پایین چه چیزی را می‌بینند و اگر فردی از بالا ببیند، چه سازه‌هایی مقابل چشمش قرار دارد، اهمیت دارد. در طرح‌ها باید به رفتاری که شهروندان با این محیط‌ها دارند و مخاطبان نیز توجه کنیم. نباید طراحی برای مردم باشد، بلکه باید با مردم باشد. باید حس تعلق در مردم ایجاد کنیم و نمی‌شود نسبت به مخاطبان و ذینفعان بی‌تفاوت باشیم. شاید عناصر مزاحم به چشم شهروندان کمتر بیاید، اما حضور دارند و چهره مسیر را برهم می‌زنند. در طرح‌ها باید به حذف این زواید هم توجه شود. معتقدم ما در طراحی کلان، حرفه‌ای هستیم، اما در طراحی جزئیات، نه. اگر یاد بگیرم جزئیات را طراحی کنیم در طراحی کلان هم موفق خواهیم بود.


علی اعطا، رئیس کمیته معماری و طرح‌های شهری شورای شهر تهران:
بحثی که همیشه معماران و طراحان شهری در حوزه تخصصی‌شان به آن می‌پرداختند در حال تبدیل شدن به امر عمومی است و این نخستین قدم برای ارتقای کیفیت زندگی در تهران است. این توجه پیش‌زمینه‌هایی داشته که همه به تلاش‌های معماران و شهرسازان برنمی‌گردد؛ توجه به شهر تهران سال‌هاست که در ادبیات و شعر معاصر نیز شروع شده است؛ مانند حضور تهران در اشعار محمدعلی سپانلو. باید یک ادبیات مشترکی در حوزه شهرسازی با شهروندان ایجاد کرد. حال کارگاه‌هایی مانند کارگاه ملاقات با خیابان ولیعصر، تدریجا نیاز به یک نهاد دارد که مسئولیت ترویج این تفکر را برعهده داشته باشد. درواقع ایجاد یک فهم مشترک از مسائل پراهمیت شهر تهران به‌وسیله یک نهاد سبب می‌شود بتوانیم از آینده خیابانی چون ولیعصر، چشم‌انداز و پیش‌بینی قابل اعتنایی داشته باشیم. شهر عرصه جدال نیروهای متعارض است و با گسترش دید می‌شود، هم نظر شد و در نهایت شهر را به‌درستی حفظ کرد و توسعه داد.


عبدالرضا گلپایگانی، معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران:
تهران شهر متروکه‌هاست. محور فدائیان اسلام را به‌دلیل آنکه برای ما ارزش داشت بیش از 30سال فریز کردیم و تبدیل به ظرفیتی نازا شد. پادگان 06هم همین ویژگی را دارد؛ چون برای ما باارزش است، جرات نمی‌کنیم به آن دست بزنیم و به‌احتمال زیاد آن هم روزی متروکه خواهد شد. در تهران المان‌ها و عناصر زیادی وجود دارد که می‌شود آنها را به هم متصل و یک مجموعه عناصر معنادار خلق کرد. برای خیابان ولیعصر باید به چنین مواردی توجه کنیم.
به‌واسطه اهمیتی که خیابان ولیعصر در شهر تهران دارد باید به تمام جزئیات آن پرداخته شود تا ولیعصر را به نقش و جایگاهی که می‌تواند در شهر تهران داشته باشد نزدیک‌تر کند. تأثیری که احداث خیابان ولیعصر در طول زمان بر محلات پیرامونی و ساختار فکری و ذهنی شهر تهران و تأثیری که استقرار یکسری عملکردهای بااهمیت مانند دانشگاه‌ها، مراکز خرید و فروش، مجتمع‌های مسکونی و پارک‌ها و بوستان‌ها از نظر کارکردی داشتند، این خیابان را محل رجوع طبقات مختلف شهروندان کرده است. با توجه به همین اهمیت باید به همه اجزای این خیابان توجه شود و اگر آشفتگی و نقصی وجود دارد برطرف کرد. کارگاه «مجالی برای طراحانه اندیشیدن به فرصت‌های شهری خیابان ولیعصر» در ادامه موضوع طراحانه اندیشیدن به خیابان ولیعصر است که گروه‌های علاقه‌مند در آن ثبت‌نام کرده اند. این گروه‌ها در نقاطی که پایگاه مشخص کرده بود بررسی‌های لازم برای بهتر شدن حال خیابان و نزدیک‌تر کردن این خیابان به نقشی که در شهر تهران می‌تواند برای آینده داشته باشد را انجام دادند و در واقع امروز بعد از 2 هفته بررسی و شناخت مسئله، گروه‌ها ایده‌های نوآورانه خود را ارائه کرده اند.در پروژه‌های معماری و شهرسازی استفاده از نقطه نظرات کسانی که به‌طور مستقیم درگیر موضوع هستند به کیفیت بهتر طراحی کمک می‌کند. بر همین اساس این گروه‌ها از خود ساکنان خواسته اند تا آرزوهای خود را برای محله بیان کنند و آنها با استفاده‌کنندگان از فضا، گفت‌وگو کرده و فعالانه روی این بحث کار کردند.