دوربرگردان ِ برجام

اسماعیل سلطنت‌پور_خبر‌نگار

نخستین اظهارنظر وزیر خارجه جدید آمریکا درباره بازگشت به برجام معادلات احیای توافق هسته‌ای را پیچیده‌تر کرد. در شرایطی که به‌نظر می‌رسید با روی کار آمدن دولت بایدن دست‌کم روی کاغذ فضا به سمت احیای برجام پیش می‌رود اما بلینکن وزیر خارجه آمریکا توپ را به زمین ایران انداخت تا سرنوشت برجام به اما و اگر ختم شود.
آنتونی بلینکن در نشست خبری خود درباره بازگشت آمریکا به برجام گفته بود: بایدن بسیار شفاف است. اگر ایران به تعهدات خود ذیل توافقنامه هسته‌ای عمل کند، آمریکا نیز برمی‌گردد.
او از این هم فراتر رفت و گفت: اگر ایران به برجام برگردد و پایبند باشد، ما یک تیم تخصصی برای گفت‌وگو درباره بازگشت به این توافق تشکیل می‌دهیم. آن زمان همراه با متحدان خود از برجام به‌عنوان سکویی برای حل موضوعات دیگر استفاده خواهیم کرد. اما تا آن زمان فاصله زیادی وجود دارد.

شکست حداکثری ترامپ را از یاد نبرید
ساعتی بعد محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان که در سفر منطقه‌ای بود، در پیامی توییتری به اظهارات آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه آمریکا واکنش نشان داد و در بررسی واقعیت‌ها برای بلینکن نوشت: ایالات متحده برجام را نقض کرد، انتقال مواد غذایی و دارو را برای ایرانی‌ها مسدود کرد، پایبندان به قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت را مورد تنبیه قرار داد، اما ایران درمقابل و در طول مدت این افتضاح کریه؛ به برجام پایبند ماند و تنها تدابیر جبرانی از قبل پیش‌بینی‌شده اتخاذ کرد؛ حالا چه کسی باید گام نخست را بردارد؟ هرگز شکست حداکثری ترامپ را از یاد نبرید. ظریف پس از باکو، مسکو، ایروان و تفلیس، به استانبول رفت تا با مقامات ترکیه رایزنی کند، او دیروز در نشست خبری با مولود چاووش‌اوغلو همتای ترک، یک‌بار دیگر به آمریکایی‌ها اعلام کرد که فکر توافق دوباره با ایران را از سر بیرون کنند.
ظریف با اشاره به درخواست‌ها برای اضافه‌شدن موضوعات جدید به برجام یادآور شد: برجام توافقی بود که دول ت آمریکا و ایران و 5کشور دیگر به آن پیوستند و بعد از مذاکرات طولانی این توافق به تأیید شورای امنیت نیز رسید. آنچه در توافق نیست، مورد توافق قرار گرفته که در توافق نباشد و امروز ماده‌های جدید به آن اضافه نخواهد شد. این اقدام نمونه بارز قانون‌شکنی است. اقدامات ایران بر اساس توافق برای جبران اقدامات آمریکا بود و به‌معنای تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست. ما از نظر اعتقادی و استراتژیک، سلاح هسته‌ای را دنبال نمی‌کنیم. آمریکا کشوری بوده که از برجام خارج شده و تعهدات را نقض کرده و الان هم وظیفه آمریکاست که به برجام بازگردد و تعهداتش را اجرا کند. به محض اینکه تعهداتش را اجرا کند و ما نفع آن را ببینیم، ما نیز اجرا خواهیم کرد. ادعاهای مقامات جدید آمریکا مبنی بر بازگشت ایران به تعهدات، نه منطقی است و نه هیچ‌گاه اجرا خواهد شد.

آمریکا باید مسیرش را تغییر دهد 
در نیویورک هم مجید تخت‌روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل به یواس‌ای تودی گفت: طرفی که باید مسیرش را تغییر دهد آمریکاست، نه ایران.
روانچی همچنین عنوان کرد که دولت بایدن باید «سریعا اقدام کند» چراکه «پنجره» ضرب‌الاجل ایران به واشنگتن برای برداشتن تحریم‌های اقتصادی «در حال بسته‌شدن» است. به‌نظر می‌رسد منظور روانچی از ضرب‌الاجل، موعد سوم اسفند است که براساس مصوبه مجلس، ایران باید در این زمان اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کند.
همزمان با ایجاد بن‌بست در فرایند بازگشت آمریکا به برجام، واسطه‌های بین‌المللی هم دست به‌کار شده‌اند. در این رابطه وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که وزیر خارجه این کشور که به‌تازگی در مسکو با محمدجواد ظریف دیدار کرده بود، با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درخصوص توافق هسته‌ای با ایران به گفت‌وگو خواهد پرداخت.

سکوت گوترش درباره نقش میانجی
برخی گمانه‌ها هم از احتمال ورود آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل برای خروج از بن‌بست خبر داده‌اند؛ با این حال او در این رابطه در پاسخ به ‌احتمال میانجیگری میان ایران و آمریکا اعلام کرد: «کارهای زیادی باید انجام شود» اما «انتظار راه‌حل سریع ندارم».
گوترش ادامه داد: من باور دارم که همگی یعنی تمام کسانی که وارد برجام شده‌اند و دیگر طرفین باید با یکدیگر برای کاهش تردیدها به‌منظور مواجهه با دشواری‌ها و موانع همکاری کنند. وزیر خارجه آلمان هم اعلام کرد که 3کشور اروپایی به‌زودی با واشنگتن درباره ایران رایزنی می‌کنند. وزیر خارجه فرانسه نیز با اذعان بر اینکه فشار حداکثری آمریکا بر ایران نتیجه نداشته است، تأکید کرد: ما باید بر مبنای توافق وین، مذاکرات برجام را آغاز کنیم. خواهید پرسید که چه‌کسی باید شروع کند؛ خب این بخشی از دیپلماسی است.
با شکل‌گیری موجی برای خروج برجام از بن‌بست، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی یک‌بار دیگر با بیان اینکه بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای یک «اشتباه» است، نسبت به عدم‌بازگشت آمریکا به این توافق ابراز امیدواری کرد. نگرانی صهیونیست‌ها از احیای برجام زمانی بیشتر شد که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا رابرت مالی که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی در امور مربوط به غرب آسیا و آفریقای جنوبی و از اعضای مذاکرات برجام بود را به‌عنوان نماینده وی‍ژه در امور ایران برگزید.

مکث
اروپایی‌ها نقش‌آفرینی کنند

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، کارشناس سیاست خارجی:  معنای حکمی که بایدن برای رابرت مالی صادر کرد، نوعی پیشنهاد رایزنی و مذاکره است. باید اشاره کرد که در زمان اوباما تابوی مذاکره وزرای خارجه 2کشور شکسته شد، بنابراین دیگر الگوی عمان یعنی مذاکره محرمانه از طریق واسطه جواب نمی‌دهد. از طرفی اظهارات اخیر بلینکن به‌نوعی انداختن توپ در زمین ایران بود که هیچ فایده‌ای ندارد و صرفا باعث کشته‌شدن زمان می‌شود. از سوی دیگر باید یادآور شد که گذشت زمان کمکی به بهبود روند نمی‌کند، چون آمریکایی‌ها دیگر تحریمی ندارند علیه ایران اعمال کنند، چون وحشیانه‌تر از تحریم‌های نفیو را ترامپ اعمال کرده و خود نفیو معمار تحریم‌ها، بعدها گفت تحریم‌ها آمریکا را خلع سلاح کرده است، و این در حالی است که ایران هر روز می‌تواند برگه‌ای جدید رو کند. در رابطه با راهکار برون‌رفت از این بن‌بست به عقیده من مکانیسم، درون برجام است. چون ایران و آمریکا سازوکاری برای مذاکره مستقیم ندارند، راهکار مناسب نقش‌آفرینی کشورهای اروپایی است. البته بنده بر این باورم که حتی در دشمنی هم سازوکار ارتباط باید وجود داشته باشد، فارغ از این مسئله کشورهای اروپایی باید زمانبندی را مشخص کنند تا طی آن زمانبندی عملا ایران و آمریکا به تعهدات خود عمل کنند. به‌عبارت دیگر اروپایی‌هایی که در عمل‌کردن به تعهدات خود ناکام بوده‌اند الان فرصت دارند که با یک ابتکار عمل شرایط احیای برجام را فراهم کنند. البته به شرطی که عوامل آشوب‌ساز مثل اظهارات اخیر مقامات آلمان و فرانسه علیه ایران به این روند صدمه وارد نکند. در پایان تأکید می‌کنم ایران پای برجام ایستاد تا عقلانیت در آمریکا شکل بگیرد. اگر این ناامیدی نسبت به بایدن شکل بگیرد، هیچ طرف نمی‌تواند کمکی کند. ضمن اینکه به‌نظر می‌رسد بایدن برای پاسخ به انتقاداتی که نسبت به برجام مبنی بر بهره‌مندی اروپا از آن وجود داشت، احتمالا به‌دنبال مشوق‌هایی برای بهره‌مندی شرکت‌های آمریکایی از شرایط لغو تحریم‌های ایران هم خواهد رفت.

برجام میانجی نمی‌خواهد

حسن بهشتی‌پور، کارشناس سیاست خارجی:  مواضع اخیر مقامات آمریکایی نشان می‌دهد که آنها برای بازگشت به برجام به فرصت بیشتر نیاز دارند تا مخالفان برجام مثل لابی صهیونیست‌ها و عربستان را راضی کنند. از سویی نیاز دارند با اروپا مواضع خود را هماهنگ کنند و به همین دلیل است که وزیر خارجه آمریکا بهانه‌جویی می‌کند که ایران اول به تعهدات خود برگردد؛ در حالی ‌که بلینکن به‌خوبی می‌داند اگر ایران این تعهدات را کاهش داده به‌خاطر خروج آمریکا از برجام بوده است. ایران یک‌سال بعد از خروج آمریکا از برجام، تعهدات خود را آن‌هم به‌صورت هر 60روز یک‌بار کاهش داد. با این شرایط ایران اعلام کرده اگر آمریکا برگردد ما هم برمی‌گردیم و این انتظار در ایران است که اول تحریم‌ها لغو شود. از سویی به‌نظر می‌رسد آمریکا به‌دنبال لغو تحریم‌ها نیست، چون ارزیابی آنها این است تحریم‌ها کاربرد دارد و بایدن هم معتقد است می‌تواند از این اهرم برای فشار بر ایران استفاده کند، ضمن اینکه ایران نگران است اگر آمریکا به برجام برگردد و تحریم‌ها را حذف نکند یا برخی تحریم‌ها را بردارد با خطر مکانیسم ماشه مواجه شود. بنابراین مکانیسم ماشه کماکان یک پاشنه آشیل در برجام است که باید اصلاح شود. نگاه واقع‌بینانه این است ایران با اجرای قانون مجلس برای افزایش درصد غنی‌سازی‌ سعی کرده طرف مقابل را مجبور به تجدیدنظر کند و طرف مقابل هم معتقد است با ادامه تحریم‌ها ایران را به تجدید نظر در سیاست‌هایش وادار می‌کند. بر این اساس راهکار حل مسئله یک راه‌حل میانه است که هر دو طرف همزمان تعهدات خود را اجرا کنند؛ یعنی آمریکا به برجام برگردد و تحریم‌ها را لغو کند و ایران هم تعهدات خود را به قبل از اردیبهشت98 برگرداند. اینکه دیگران بخواهند برای بازگشت آمریکا به برجام میانجیگری کنند، بعید است نتیجه‌ای در پی داشته باشد، چون دیگران اگر مشکل را بیشتر نکنند کمکی هم نمی‌کنند؛ به‌خصوص اروپایی‌ها که در زمان ترامپ بهانه داشتند که نمی‌توانند به تعهدات خود عمل کنند اما الان مشخص شده که نمی‌خواهند به تعهداتشان عمل کنند. در خاتمه بر این باورم ایران و آمریکا باید توافقی بکنند که دولت بعدی نتواند آن را از بین ببرد، چون این تأثیرپذیری برجام از دولت‌ها یک معضل است که باید حل شود.