بزرگراه، مترو و ساختمان‌ها چهره شهر را عوض کردند

محمد سرابی 

طرح‌های توسعه کلانشهرها که بعد از جنگ شروع و در سال‌های دهه80 بازنگری شده بودند در سال‌های دهه 90 به بهره‌برداری رسیدند. درآمد شهرداری از محل صدور پروانه ساخت‌وساز زیاد بود و اقتصاد نیز از فروش نفت بهره‌مند می‌شد. عمده طرح‌های شهری از نوع ساخت و سازهای وسیع عمرانی و ترافیکی بودند تا شکل فیزیکی شهر را عوض کنند و این درست زمانی انجام شد که کشورهای توسعه‌یافته به‌تدریج سازه‌های بزرگ ترافیکی را کنار می‌گذاشتند.

1390- جریمه‌ها زیاد شدند
«قیمت بعضی خودرو‌ها آنقدر زیاد است که قبض جریمه به اندازه‌ پول یک‌بار کارواش آنها نیست» در سال 1390هم مخارج زندگی شهری زیادشده بود، هم خودرو‌های گران‌تر در خیابان‌ها دیده می‌شدند و هم تعداد سواری‌ها آنقدر زیادشده بود که دیگر جریمه‌های قدیمی هیچ بازدارندگی‌ای نداشتند. آخر فروردین این سال رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی جریمه‌های جدید را شرح داد. برای هر جریمه نمره منفی درنظر گرفته شده‌بود که اگر افزایش پیدا می‌کرد باعث توقیف گواهینامه می‌شد. حرکات نمایشی، سرعت زیاد، سبقت غیرمجاز، عبور از چراغ قرمز، حرکت مارپیچ و تجاوز به چپ از 10تا 100هزار تومان جریمه داشت و برای بقیه تخلفات از 5تا 50هزار تومان جریمه تعیین شده‌بود. فهرست بسیار طولانی موارد صدور جریمه‌ و جزئیات آن که پلیس راهور در آذر90 اعلام کرد تقریبا شامل تمام تخلفاتی می‌شد که در آن زمان اتفاق می‌افتاد یا اصولاً امکان رخ دادن داشت.

1391– 50کیلومتر بدون توقف
در یکی از بزرگراه‌های تهران می‌شود 50کیلومتر یکسره پا را روی گاز فشار داد و از شرق تا غرب بدون توقف رانندگی کرد. محور 50کیلومتری که از توسعه بزرگراه همت به دو طرف ساخته شده است طولانی‌ترین مسیر شرقی - غربی شهر را می‌سازد. قدیمی‌ترین قسمت این محور در شمال اراضی عباس‌آباد به نام «76متری شهستان پهلوی» و قبل از انقلاب اسلامی ساخته شده‌بود. با گسترش شهر این بزرگراه هم طولانی‌تر و به نام شهید ابراهیم همت نامگذاری شد. در 8مهر 1391بزرگراه شهید زین‌الدین در سمت شرقی به آن متصل شد که تا تقاطع با جاده جاجرود و چند بزرگراه دیگر ادامه داشت. بهره‌برداری از بخش‌های مختلف بزرگراه زین‌الدین از سال 1390به‌تدریج شروع شده‌بود. همت در سمت غرب هم به بزرگراه شهید خرازی می‌پیوست و تا آزاد‌راه تهران کرج پیش‌می‌رفت. 3بزرگراه سراسری شمالی - جنوبی یعنی امام علی، چمران - نواب و آزادگان هم در تقاطع با این محور بزرگ قرار‌می‌گرفتند و تا خارج از شهر ادامه داشتند تا ترافیک را به شمال و جنوب هدایت کنند.

 1392- دریاچه شهدای خلیج‌فارس در چیتگر ساخته‌شد
پرنده‌های مهاجری که از سرزمین‌های سرد شمالی به سمت جنوب پرواز می‌کنند با عبور از البرز مرکزی سطح بزرگی را پوشیده از آب می‌بینند و در آن فرود‌می‌آیند. این منبع آبی دریاچه چیتگر (شهدای خلیج‌فارس) است که اگرچه در مقیاس جغرافیایی و محیط‌زیستی وسعت زیادی ندارد اما در محدوده جنوب البرز‌مرکزی، کمیاب است. در بهار سال1392 دریاچه چیتگر در منطقه 22تهران افتتاح و با آب‌های سطحی این محدوده پر شد. چند گونه پرنده و ماهی در این دریاچه زندگی می‌کنند و پرنده‌هایی مثل کاکایی‌‌ در اواخر پاییز مهمان این دریاچه هستند. دریاچه چیتگر در سالی ساخته شد که وضعیت بارندگی در بدترین شرایط 46سال قبل از آن قرار‌داشت. اواخر بهمن وزارت نیرو اعلام کرد که شهر‌های تهران، اصفهان، بندرعباس، مشهد، قم، شیراز، اهواز و آبادان از نظر شرایط آبی به مرز هشدار رسیده‌اند. سازمان‌های دولتی، نیمه‌دولتی و سرمایه‌گذاران خصوصی زیادی در اطراف دریاچه چیتگر برج‌سازی‌های متعدد و گران‌قیمتی انجام داده‌اند اما بعضی از این ساختمان‌ها دارای تخلفاتی هستند. در سال1399 شایعاتی درباره وجود یک تمساح در دریاچه چیتگر منتشر شد اما اثری از این حیوان به‌دست نیامد.
طبقه دوم بزرگراه صدر در آذرسال92 به طول 7کیلومتر و با اتصال بیش از 3هزار قطعه بتنی ساخته شد اما بعدا مشخص شد که نمی‌تواند مشکل ترافیک در این منطقه را رفع کند. در نتیجه تصمیم شهردار تهران، محمدباقر قالیباف برای ساخت طبقه دوم بزرگراه بعثت در جنوب تهران کنار گذاشته‌شد.

1393- درختکاری بین آسفالت و سیمان
در سال‌های پیش از انقلاب تعداد پارک‌ها (بوستان) درون شهر اندک بود و طرح‌هایی برای ساخت کمربند سبز وجود داشت اما در سال‌های دهه70 و بعد از آن، موضوع ساخت پارک‌های جدید در زمین‌های گران‌قیمت درون شهر دوباره پیگیری شد. از سال84 روند ساخت پارک‌ها همزمان با ساخت‌وساز سرعت گرفت و در ابتدای سال‌های دهه 90 به خوبی پیش‌رفت. بنا به آنچه در سال1393 اعلام شد در طول این مدت هر سال 10درصد به فضای سبز اضافه شده است. در پایان سال93 نزدیک به 2هزار پارک و مساحت زیادی فضای سبز حاشیه بزرگراه‌ها در تهران وجود داشت. با این اقدامات سرانه فضای سبز شهری در مدت 10سال از زیر 10متر به بیش از 15متر رسید. پل طبیعت که با طول 300متر ارتباط بین دو پارک را از روی بزرگراه مدرس برقرار می‌کند، در 20مهر سال 93 افتتاح شد.

1394- قطار ‌زیرزمینی
مترو همیشه نشانه پیشرفته‌بودن شهر نیست، خیلی اوقات ساختن مترو نشان می‌دهد که شهر بیش از حد رشد کرده و متراکم شده است و کسانی که آن را اداره می‌کنند راهی به جز حفر کردن زمین و عبور دادن قطار از زیرساختمان‌ها ندارند. در سال‌های دهه90 این تصور اشتباه به شهر‌های دیگر راه پیدا‌کرد. خط یک مترو (قطار شهری) مشهد در سال 89 شروع به‌کار کرد. متروی شیراز در سال 93 و متروی تبریز به طول 6کیلومتر در شهریور سال 94 کار خود را آغاز کردند. فاز اول خط یک متروی اصفهان نیز به طول 11کیلومتر در مهر سال 94افتتاح شد. این شهر‌ها در سال‌های بعد از افتتاح دچار کمبود بودجه برای اجرای فاز‌های بعدی و نگهداری خطوط موجود شدند. چند شهر دیگر مانند اهواز، قم، کرمانشاه و کرج هم پروژه‌های نیمه‌کاره‌ مترو را راه‌اندازی کردند که با گذشت سال‌ها به نتیجه نرسید. متروی تهران از شروع بهره‌برداری در سال  77 تا سال 84، حدود 80کیلومتر طول داشت. در سال 1394طول آن به 180کیلومتر رسید و به‌گفته شهردار تهران قرار‌بود تا 2سال آینده یعنی 96 به 250یا 300کیلومتر و بیشتر از آن برسد. (در سال 1399طول مجموع خطوط متروی تهران حدود 250کیلومتر است) در انتهای سال 94 تونل خط 6متروی تهران در چندین جبهه حفاری می‌شد. خط7 نیز در حال ساخت بود و در 23اسفند 94، صدمین ایستگاه مترو به بهره‌برداری رسید و در سال‌های بعد ظرفیت حمل مسافر شبکه متروی تهران روزانه نزدیک به 2میلیون نفر بود.